سازمان پیمان آتلانتیك شمالی كه به اختصار به آن ناتو می‌گویند در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و در پی تهدید خطر شوروی سابق با هدف حفظ امنیت اعضاء به خصوص كشورهای اروپای غربی شكل گرفت پس از جنگ جهانی دوم تا پیش از سال 1991، در كنفرانس یالتا در فوریه 1945 پس از مذاكرات روزولت، استالین و چرچیل نقشه اروپا به صورت جدید كشیده شد و به شكل گیری نظام دو قطبی و تقسیم شدن جان بین دو ابرقدرت شوروی و آمریكا كشورها به عنوان آخرین راهكار ناچار بودند جذب یكی از دو قطبند. به طوری كه وضع اروپا را در طول جنگ و پس از آن را به این صورت خلاصه می‌كنند:

1- ابتدا منهدم شد      2- تقسیم گردید   3- سرانجام تا دندان مسلح گردید

سرانجام به دنبال تهدیداتی كه از جانب شوروی متوجه كشورهای اروپایی بود و دستیابی مسكو به سلاح‌های اتمی، بمب‌های هیدروژنی،

 شكل گیری پیمان ورشو، ساخت موشك‌های قاره پیما و بحران موشكی كوبا در بین سال‌های 1949، 1962 كه همگی گویای وجود دشمنی خطرناك بود اروپاییان را وادار كرد كه به پیمان ناتو بیش از پیش توجه كنند.

در ابتدا اروپاییان تلاش می‌كردند امنیت خویش را تضمین نمایند. پنج كشور انگلیس، فرانسه، بلژیك، هلند و لوكزامبورگ در مارس 1948 پیمان دفاعی بروكسل را امضا كردند. در پی مداخلات شوروی در اروپای شرقی و بی دفاع بودن اروپا در برابر ماشین نفوذی كمونیسم، لزوم حضور آمریكا برای برقراری امنیت در اروپا در پیكره یك پیمان دفاعی احساس می‌شد.

در 6 ژوئیه 1948 مذاكراتی برای امضای پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) با حضور آمریكا، كانادا و پنج كشور عضو پیمان بروكسل در واشنگتن آغاز و با پیوستن ایتالیا دانمارک نروژ ایسلند پرتقال در نهایت در آوریل 1949 پیمان دفاعی ناتو امضاء شد (ترکیه و یونان 1952 و آلمان 1955 به آن پیوستند).

این طور كه تاكنون عنوان شده فلسفه وجودی این پیمان تا قبل از سال 1991 ایجاد كمربند امنیتی به دور دموكراسی‌های غربی و دیگری محاصره ابرقدرت كمونیسم و اقمارش بود كه بعدها در چارچوب پیمان ورشو گرد آمدند.

اما مسال‌های كه اكنون با آن روبرو هستیم فلسفه وجودی ناتو بعد از فروپاشی شوروی است كه در این فصل سعی شده با توضیح مختصری از سازمان ناتو، اهداف و برنامه‌ها و چگونگی حیات دوباره ناتو بعد از 1991 به این مسأله پاسخ مناسب داده شود.

منطقه خاورمیانه دغدغه اصلی سیاست‌های جهان است. بیش از 20 کشور مجاور دریای مدیترانه هستند که این امر بر تنوع، پیچیدگی و حساسیت شرایط منطقه می­افزاید. حضور ناتو در محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران و به خصوص در خاورمیانه از زمان آغاز «گفت‏وگوهای مدیترانه» در سال 1994 آغاز گردید؛ اما بنا به دلایل و موانع ساختاری در منطقه، بویژه اختلافات بین کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی و همچنین بین اعضای ناتو، گفت‏وگوهای مدیترانه بیشتر در سطح نظری باقی ماند (سعید و کریس[1] 2004). با وقوع حوادث 11 سپتامبر و همکاری ناتو با آمریکا بر اساس ماده 5 اساسنامه پیمان برای حمله به افغانستان و همچنین طرح تهدیداتی جدیدی چون تروریسم و گسترش تسلیحات کشتارجمعی و موشکی در منطقه، فضا برای حضور هر چه بیشتر ناتو در محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران فراهم شد. از آن زمان تاکنون پیمان آتلانتیک شمالی با بسیاری از کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران موافقت‏نامه همکاری نظامی، امنیتی و اطلاعاتی امضا نموده است.

در حال حاضر ناتو با تمامی کشورهای آسیای‏میانه و قفقاز دارای موافقت‏نامه‏های در زمینه‏های مختلف، بویژه در زمینه نظامی و امنیتی در قالب برنامه «مشارکت برای صلح» و «شورای همکاری یورو_آتلانتیک[2]» است. به علاوه به دنبال تشکیل «ابتکار همکاری استانبول» در سال 2004 زمینه برای همکاری هر چه بیشتر ناتو با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مهیاتر شد. در حال حاضر ناتو با تمامی اعضای این شورا همکاری‏های نظامی، امنیتی و اطلاعاتی دارد و پیش‏بینی می‏شود که بر حجم این همکاری‏ها با توجه به علاقه طرفین افزوده شود. به عنوان نمونه طی چند سال گذشته نیروهای آلمانی و فرانسوی با هدف تقویت و آماده‏سازی ارتش جدید عراق، افسران این کشور را در پادگان‏های امارات متحده عربی ‏آموزش داده‏اند. همچنین نیروهای ناتو در «پادگان رستمیه» در حوالی بغداد، وظیفه آموزش بخشی از نیروهای نظامی عراق را برعهده گرفته‏اند (سازمان همکاری استانبول 2008).

ضمن این که پیمان آتلانتیک شمالی در اجلاس لیسبون پرتغال توانست موافقت ترکیه را برای ساخت بخشی از سپر دفاع موشکی ناتو در این کشور به دست آورد. بر اساس این توافق قرار شد به جای ایجاد سپردفاع موشکی آمریکا در چک و لهستان که توسط اوباما به حالت تعلیق درآمده است، سپردفاع موشکی ناتو در ترکیه ایجاد شود. از آن زمان تاکنون مقدمات راه‏اندازی این سامانه در ترکیه ایجاد شد و این سامانه هم‏اکنون فعال شده است. این سامانه توانایی نظارت و مانیتورینگ فعالیت‏های کشورهای همسایه ترکیه به فاصله 2500 کیلومتر مربع را دارد. سامانه دفاعی ترکیه بخشی از سپر دفاع موشکی ناتو در اروپا است. قرار است تا سال 2018 سایر بخش‏های این سامانه که در کشورهای ایتالیا، اسپانیا و برخی کشورهای اروپایی شمالی است فعال و عملیاتی گردند. این سامانه به شکلی طراحی شده است که می‏تواند در حداقل زمان ممکن موشک‏های شلیک‏شده را شناسایی و در نهایت منهدم نماید.

انسان از ابتدای خلقتِ خویش همواره به ارتباط با هم­نوع نیاز داشته و ایننیاز در گذرِ سال‌ها و قرن‌ها بیشتر شده، به‌صورتی که تبدیل به یک ضرورتِ انکارناپذیر در زندگیِ انسان‌ها شده است.

توجه به زبان، نقش و جایگاه آن همواره یکی از دغدغه های فکری بشر بوده است.از آن‌جا که اندیشه بر گفتار وگفتار نیز بر رفتارتأثیر می‌گذارد، زبان نقشِ مهمی را در جامعه ایفا می‌کند. زبان،همان‌طور که می‌تواند وسیله‌ای برای روشنگری افراد باشد، می‌تواند گمراه کننده نیز باشد.همان‌گونه که می‌تواند در خدمتِ حق و حقیقت قرار گیرد، می‌تواند در خدمتِ باطل نیز باشد.

از دید داوری و آقاگل‌زاده(1388)؛ زبان، بازتابی از تمدن و فرهنگِ هر مرز و بوم و انعکاس‌دهندة تحولات و رویدادهای اجتماعی و تاریخی جوامع بشری، از منظری منحصر به فرد است که در گذرِ زمان دستخوشِ دگرگونی‌ها و تحولاتی شگرف شده و این خود نشانی از پویایی این توانایی منحصر به فرد بشری است.

زبان، به عنوان بازنمود، نظامی از مفاهیم و اندیشه‌هاست که از جامعه، گفتمان وایدئولوژی حاکم شکل می‌گیرد و در قالبِ زبانِ گفتار و نوشتار به عنوانِ ابزارِ ارتباطی تجلی می‌یابد،از این‌رو می‌تواند همواره موضوعی شایسته برای مطالعه و تحقیق باشد(آقاگل‌زاده و همکاران، 1389).

زبان به‌عنوان مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین ابزارِ ارتباطیِ بشر،از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است. تمام انسان‌هااز دورانِ کودکی بر زبانی تسلط پیدا کرده و آن را به‌کار می‌گیرند.این امر چنان آسان، طبیعی و گسترده است که ممکن است از نظر بعضی از افراد، مطالعة آن بی‌اهمیت جلوه کند. اما بررسیِ زبان‌های بشری نشان می‌دهد که زبان، نظامی بی‌نهایت پیچیده، انتزاعی و زایا است و در تمامِ تاروپودِ زندگیِ انسان تنیده شده است، تا جایی‌که گفته شده است«آن‌چه گذشته‌مان را رقم زده، اکنون‌مان را می‌سازد، و آینده‌مان در سیطرةاوست، زبان است»(سلطانی، 1384: 13، سعیدنیا، 1392).

در ادوارِ مختلفِ تاریخِ بشر، مطالعة‌ زبان از جنبه‌های گفتاری و نوشتاری از موضوعاتی بوده است که محققانِ رشته‌های گوناگون اعم از فلاسفه، روان‌شناسان، مردم‌شناسان، زبان‌شناسان، و به‌‌ویژه در دهه‌های اخیر تحلیل‌گرانِ متن را به خود مشغول کرده و حاصل این

 مطالعات در قالبِ رویکردهای زبان‌شناسی متبلور شده است. از جمله این رویکردها، نظریة‌ صورت‌گرایی[1]نوام چامسکی[2] است. چامسکی در این نظریه، اظهار می‌کند که زبان نظامی زیستی است و جامعه و فرهنگ هیچ نقش و جایگاهی در شکل‌دهیِ آن ندارند. در مقابلِ این دیدگاه، نظریة نقش‌گرایی[3] پدید آمد که اعتقادش بر این است که زبان وسیله‌ای برای برقراری ارتباط در جامعه می‌باشد. این رویکرد، به بررسی صورت و معنا با هم می‌پردازد، بدین معنا که به بررسیِ زبان در بافت، اعتقاد داشته و معتقد است که نقش بر صورت ارجحیت دارد. در نقش‍گرایی،بر نقش‌های اجتماعی و بافتیِ زبان تأکید می‌شود، در حالی‌ که زبان‌شناسی صورت‌گرا، به بررسی زبان خارج از بافت یعنی صورت،جدای از نقش،تأکید می‌کند. در صورت‌گرایی، اعتقاد به استقلال و خودمختاریِ صورت وجود دارد، در حالی که نقش‌گرایی همواره به دنبالِ تبیین‌های نقشی است، به این‌صورت که زبان را همچون ابزارـ یا به عبارت بهتر، مجموعه‌ای از ابزارـ می‌داند که شکل ظاهری‌شان بر اساس نقشی که بر عهده دارند به آنها داده شده و به همین دلیل با توجه به نقشی که دارند قابل توجیه می‌باشند.تحلیلِ گفتمان[4] در راستایِ زبان‌شناسیِ نقش‌گرا می‌باشد.

خوشبختانه در دهه‌های اخیر، مطالعاتِ زبان‌شناختی به‌طرز چشمگیری پیشرفت نموده و به‌تدریج از سمتِ مباحثِ نظری و بیانِ مفاهیمِ عام و انتزاعی به سوی مسائلِ کاربردی و میان‌رشته‌ای[5] سوق یافته‌اند. یکی از این مباحث و مفاهیمِ میان‌رشته‌ای، مفهومِ تحلیلِ گفتمان است که به‌عنوانِحوزه‌ای در علمِ زبان‌شناسی، به بررسیِ چگونگیِشكل‌گیریِ معنا و پیامِ واحدهایِ زبانی در ارتباط با عواملِ درون‌زبانی و همچنین عواملِ برون‌زبانی می‌پردازد.

تحلیلِ گفتمانِ انتقادی[6]، یکی از حوزه‌‌های جدید در علم زبان‌شناسیبه‌ویژه تحلیلِ گفتمان است که زبان را به‌مثابة‌ عملِ اجتماعی در ارتباط با عواملیهمچون قدرت[7]، ایدئولوژی[8]، فرهنگ[9]، جامعه[10]، هژمونی[11]و بافتِ تاریخی[12]در سطحِ متن، اعم از گفتاری و یا نوشتاری، موردِ مطالعه قرار می‌دهد و در این راستا با ارائه راهبردهای خاص، قدرت در گفتمان و قدرت در آن سوی گفتمان را معرفی نموده و نتیجه‌ آن، آشکار شدنِ حقایق برای مردم جهتِ بهتر اندیشیدن و اتخاذِ تصمیمِ صحیح‌تر و قضاوتِ منصفانه‌تر است.

در این رویکرد، زبانآئینه شفافی که حقایق را بنمایاند نیست، بلکه شیشهماتی است که حقایق را تحریف کردهو چگونگیِ تحلیلِ آن در ارادة قدرت‌هایِ پنهان و آشکارِ حاضر در نهادهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، گفتمان‌ها را می‌سازد و سپس گفتمان‌های مورد نظر، با ایدئولوژی و اهدافِ خاص در گذرِ زمان از طریقِ نهادهای اجتماعی، آن‌چنان در جامعهجا باز کرده و طبیعی جلوه می‌کنند که مردم، آن گفتمان و پذیرش آن تفکر را امری طبیعی و منطقی می‌پندارندو بدون هیچ‌گونه مقاومتی، آن‌را می‌پذیرند و تصور می‌کنندکه آزادانه و به اختیارِ خود می‌اندیشند، قضاوت می‌کنند و تصمیم می‌گیرند(آقاگل‌زاده، 9:1385).تحلیلِ گفتمان در زبان‌شناسی متوقف نماند و دیری نپایید( نزدیک به دو دهه) که این گرایش از زبان‌شناسیِ اجتماعی و زبان‌شناسیِ انتقادی، ‏به همتِ متفکرانی چون میشل فوکو[13] و ژاک درایدا[14] و دیگر متفکرانِ برجسته غربی واردِ مطالعاتِ فرهنگی، ‏اجتماعی، ‏سیاسی شد و شکلِ انتقادی به‌خود گرفت. این متفکران،تحلیلِ گفتمان را در قالبِ تحلیلِ گفتمانِ انتقادی بسط و گسترش دادند. یکی از اهدافِ مهمِ تحلیلِ گفتمانِ انتقادی،‌ آشکار کردنِ اغراضِ نهفته در ورایِ متن یا به تعبیرِ کلان‌تر، یک گفتمان است. به واسطةاین دستاورد مخاطبان به سطحی ژرف‌تر از تحلیل دست می‌یابند و از منظری انتقادی به متن و نیت‌های پدید‌آورندگانِ آن می‌نگرند. آن‌گونه که(فرکلاف، 2001 ، آقاگل‌زاده و همکاران، 1390) معتقدند که: تحلیلِ گفتمانِ انتقادی علاوه بر عریان‌سازیِ چگونگیِ عملکردِ زبان در ابقاء و تغییرِ روابطِ قدرت در جوامعِ معاصر، می‌کوشد شناخت و آگاهیِ مردم از نقشِ زبان در شکل‌دهی، حفظ یا تغییرِ روابطِ قدرت را که به ایجادِ سلطه و استعمار منجر می‌گردد فزونی بخشد. آگاهیِ موردِ نظر نهایتاً ممکن است به ایجادِ تغییر یا مقاومت در برابرِ این روابط و نظامِ ناعادلانه منجر گردد.

هدفِ اصلیِ این پژوهش این است که گامِ آغازین را در این مسیر بردارد، اما چون هم رویکردهای گفتمان دارای پیچیدگی و تنوعِ گسترده‌ای هستند و هم حوزه فرهنگ، بخش‌های وسیعی از اجتماع را در برمی‌گیرد، تبیینِ تعامل میان روش‌های تحلیلِ گفتمانی و مطالعاتِ فرهنگی در پژوهشِ مختصری از این‌دست امکان‌پذیر نیست. با توجه به اهمیت این موضوع و نظر به این‌که تا کنون افرادِ نادری به تحلیلِ انتقادیِ گفتمان در زمینة فیلم پرداخته‌اند، انجامِ چنین پژوهشی ضروری به‌نظر می‌رسد.

بنابراین، در این مجال تلاش خواهد شد تا نشان داده شود چگونه می‌توان از رویکردِ فِرکلاف برای تحلیلِ انتقادیِ گفتمانِ فیلمِ«یه حبه قند» ساختة رضا میرکریمی بهره گرفت.

1-2. بیان مسئله

تحلیلِ گفتمان که در زبانِ فارسی به معنی سخن‌کاوی، ‏تحلیلِ کلام و تحلیلِ گفتار نیز ترجمه شده است، یک گرایشِ میان‌رشته‌ای است که از سال 1960 تا اواسطِ دهه 1970 در پیِ تغییر اتِ گستردة علمی ـ معرفتی ظهور کرده است. تحلیلِ گفتمان نخستین بار در سال 1952 در مقاله‌‌ای از زبان‌شناسِ معروفِ انگلیسی زلیک هریس[15] به‌کار رفته است. وی تحلیلِ گفتمان را صرفاً نگاهی صورت‌گرایانه به جمله و متن برشمرد. و پس از وی زبان‌شناسانِ بسیاری، ‏تحلیلِ گفتمان را نقطة مقابلِ تحلیلِ متن دانسته اند.یول و براون[16]در تعریفِ تحلیلِ گفتمان می‌نویسند:

” تحلیلِ گفتمان تجزیه و تحلیلِ زبان در کاربردِ آن است، ‏در این‌صورت نمی‌تواند منحصر به توصیفِ صورت‌های زبانی، مستقل از اهداف و کارکرد‌هایی باشد که این صورت‌ها برای پرداختن به آن‌ها در امور انسانی به‌وجود آمده‌اند”.

تحلیلِ گفتمان در زبان‌شناسی متوقف نماند و در مدتِ کوتاهی( نزدیک به دو دهه) این گرایش از زبان‌شناسیِ اجتماعی و زبان‌شناسیِ انتقادی، ‏به همتِ متفکرانی چون میشل فوکوو ژاک درایداو دیگر متفکرانِ برجستة غربی واردِمطالعات فرهنگی، ‏اجتماعی، ‏سیاسی شد و شکلِ انتقادی به‌خود گرفت. این متفکران تحلیلِ گفتمان را در قالبِ تحلیلِ گفتمانِ انتقادی بسط و گسترش دادند.

مفهوم تحلیلِ گفتمانِ انتقادی در واقع یک شاخة علمی است که عملکردِ زبان را در سیاست و اجتماع موردتحلیل قرار داده و می کوشد تا شیوه‌های استفادة گروه‌های صاحبِ قدرت از متن و کلام را در بافت های سیاسی و اجتماعی بررسی کند و از این طریق، راه‌ها و سر منشأهای سوءاستفاده از قدرت، ‏سلطه‌گری و نابرابریِ اجتماعی را آشکار کند. زبان به هر شکلی که به کار رود تحتِ تأثیر باور‌ها، ‏ایدئولوژی و ارزش‌هایِ موردِ نظرِ تولید‌کننده متن قرار می‌گیرد.به عبارتِ دیگر؛ رابطه، بینِ زیر بنایِ فکریِ تولیدکنندگانِ متنو عناصرِ تشکیل‌دهنده آن وجود دارد که تحلیلِ گفتمانِ انتقادی با پیگیریِ این روابط درجهتِ مخالفِ دیدگاهی پیش می‌رود که معتقد است، زبان همانند آئینه‌ای شفاف،مفاهیم، ‏ اندیشه‌ها، ‏وقایع و رویداد‌ها را همان‌گونه که هستند نشان می دهد.

یکی از رهیافت‌های رایج و نظام‌مند در تحلیلِ گفتمانِ انتقادی که موردِ اقبالِ زیادی واقع شده است،رهیافتِ فِرکلاف است. از آن‌جایی که در دورانِ معاصر با رایج شدنِ فناوری‌های رسانه‌ای، بررسیِ محصولاتِ تصویری بیش از پیش موردِ توجه قرار گرفته است لذا در این تحقیق سعی خواهد شد ضمنِ توصیفِ رویکرد‌هایِ نظری در تحلیلِ گفتمانِ انتقادی و چارچوبِ نظریِ تحقیق،به بررسیِ انتقادیِ یکی از فیلم‌های سینمایی در قالبِ نظریه فِرکلاف  بپردازیم.

كشورهای در حال توسعه برای دستیابی به توسعه اقتصادی ناگزیر از انتخاب الگو و استراتژی مناسب هستند. تجارب كشورهای توسعه یافته و تازه صنعتی شده نشان می دهد كه برای دستیابی به توسعه اقتصادی پیمودن مسیر توسعه صنعتی الزامی است و در طی این مسیر استراتژی های صنعتی شدن كشور باید براساس نیازهای روز كشور و الزامات جهانی انتخاب شوند. در دهه های اخیر تغییراتی در ساختار صنعتی كشورها رخ داده است و رشد و گسترش صنایع كوچك و متوسط[1] در استراتژی توسعه صنعتی كشورها جایگاه خاصی برای خود باز كرده است. با توجه به تجربه موفقی كه كشورهای تازه صنعتی شده از این رویكرد كسب كرده اند و با توجه به اینكه درصد بالایی از واحدهای صنعتی كشورایران كوچك و متوسط هستند وهمچنین بیش از نیمی از شاغلان بخش صنعت را در خود جای داده اند، صنایع كوچك و متوسط جایگاه ویژه ای در اقتصاد كشوردارا هستند و می توانند نقشی اساسی و محوری در برنامه های آتی توسعه صنعتی و اقتصادی كشور ایفا کنند.

از سوی دیگرطی چند دهه گذشته افزایش قدرت خرید مشتریان باعث شد كه آنها متقاضی كالاها و خدماتی با كیفیت بالاتر شوند. علاوه بر آن قوت گرفتن تجارت جهانی باعث ایجاد كالاهایی با كیفیت بالا[2] و قیمت پایین شد و این عوامل باعث ترغیب سازمان های دنیا برای بهبود خدمات و كیفیت كالاها گردیدکه صنایع کوچک و متوسط نیز از این امر مستثنا نیستند. فناوری ها وروش هایی نظیر مدیریت كیفیت جامع نتیجه چنین تغییرو تحولاتی است (بایازیت و ایتال[3]، 2005،ص 96).

مدیریت کیفیت جامع امروزه بهترین الگوی مدیریت در کشورهای پیشرفته صنعتی است که موجب ارتقای کیفی محصولات به شکل رقابتی شده وباعث شده است تا مدیران در الگوی مدیریت خود تحول ایجادنموده بجای مدیریت نقش رهبری را به خود بگیرند وابعاد سه گانه تحول تکنولوژیک ،تحول انسانی ،تحول مدیریتی را درهم آمیخته وبه سوی تعالی مستمر ورقابتی پیش بروند .این الگوی مدیریت در کشورهای صنعتی در پیشرفته ترین صنایع وشرکتهای خدماتی به کار گرفته شده است وباعث تحول اساسی در این بنگاه ها شده است.در

 این تحقیق  با توجه به موارد فوق امکان استقرار مدیریت کیفیت جامع [4]درصنایع کوچک و متوسط شهرک های صنعتی شهرستان آمل موردبررسی قرارمی گیرد.

2- بیان مسئله :

توسعه صنایع کوچک رمز توسعه اقتصادی دهه آینده است. بررسی ها نشان داده است که صنایع کوچک از طریق چهار کانالِ کارآفرینی، نوآوری و تغییر فناوری، پویایی صنعت و در نهایت ایجاد فرصت های شغلی و افزایش درآمد بر اقتصاد جهانی تاثیرگذارند. به علاوه شدت یافتن رقابت جهانی، افزایش بی اطمینانی و تقاضای فزاینده برای محصولات متنوع باعث شده است که اقبال به این صنایع بیشتر شود.

هر چند صنایع بزرگ به جهت داشتن مزیت های ناشی از اثر مقیاس انبوه، اثر دامنه تولید، اثر تجربه و اثر سازماندهی، هنوز هم مورد توجه سیاست گذاران اقتصادی هستند؛ اما مزیت های صنایع کوچک به علت وجوداثر حمل ونقل، اثر اندازه بازار، اثرتنظیم، مؤثربودن انتخاب و اثر کنترل، این صنایع رادر تولید اغلب کالاها به انتخاب اول مبدل ساخته است.

در سه دهه پیش نگاه اقتصاددانان به صنایع بزرگ به عنوان موتور رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، نوآوری و رقابت جهانی بودولی  روند رو به افزایش تمرکز، تقریبا در هر کشور توسعه یافته ای موجب نگرانی اقتصاددانانی شد که خطر از دست رفتن مردم سالاری راگوشزد می کردند. بنابراین درک این واقعیت توسط بعضی اقتصاددانان صاحبنظر، مبنی بر اینکه تحولی اساسی در فعالیتهای اقتصادی با فاصله گرفتن از صنایع بزرگ و فعال شدن صنایع کوچک در حال وقوع است، همه توجه ها را به خود جلب کرد. بخصوص در ایالات متحده، صنایع کوچک نه تنها جایگزین صنایع بزرگ در ایجاد ۱۸ میلیون شغل جدید در دهه ۱۹۸۰ شدند بلکه گوی سبقت را در اکثر فعالیتهای نیازمند نوآوری و رقابت های بین المللی از صنایع بزرگ ربودند.

در کشورهای درحال توسعه، توسعه صنایع کوچک می تواند به عنوان استراتژی مناسبی جهت پیشرفت باشد و از طریق رفع فقر، افزایش درآمد، ایجاد فرصتهای شغلی برای نیروی انسانی غیر ماهر، انباشت سرمایه از طریق افزایش بازدهی، بهبود بهره وری در بخش روستایی، و همچنین از طریق جلوگیری از گسترش شهر نشینی و مهاجرت های بی رویه، به فرآیند توسعه کشورهای جهان سوم از ابعاد اقتصادی و اجتماعی کمک نموده و رشد اقتصادی این کشورها را تسریع می بخشداز این رو  حرکت به سمت صنایع کوچک در ایران نه تنها امری بهینه و سودآور بلکه در شرایط فعلی کشورما، امری لازم و ضروری است.

در ایران علی‌رغم آنکه صنایع کوچک بیش از 98% واحدهای کوچک صنعتی و بیش از50% کارکنان شاغل در بخش صنعت را در خود جای داده است، نه تنها صنایع کوچک از جایگاه ویژه‌ای در توسعه صنعتی و اقتصادی برخوردار نیست، بلکه با مشکل ورشکستگی وتعطیلی زیادمواجه می‌باشد.طبق آمارمرکزآمار ایران طی سالهای 78-1373، تعداد 129997 واحد کوچک صنعتی تعطیل شده‌اند و این امر منجر به از دست رفتن 274827 فرصت شغلی در کشور شده است.

به نظر می‌رسد که مهمترین عامل ورشکستگی و تعطیلی صنایع کوچک، عدم سودآوری آنها بوده که ناشی از عوامل مختلفی است که عده‌ای از آنها درون‌زا و متأثر از محیط داخلی کارگاه‌های صنعتی بوده و عده‌ای دیگر برون‌زا و در نتیجه سیاستگذاری‌های نه چندان مناسب مسئولین امر می‌باشد.

یکی از عوامل مهم و درونزا که امروزه یکی از مهمترین مسائل جهت ادامه حیات بنگاه هاست جلب رضایت مشتری و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت بالا است. توجه به کیفیت فرآورده ها موضوع تازه ای نیست، ازصدها سال پیش مشتریان هنگام خرید، اجناس را خوب برانداز و بررسی نموده و تازگی، سفتی، نرمی و مناسب بودن آنها را آزمایش می کردند. همه مردم هنگام خرید معیارهایی را که از پدر و مادر یاد گرفته و آنها نیز از نیاکان خود آموخته اند بکار می بندند (رضایی نژاد، 1378،ص 13).

در همین راستا، افزایش رقابت پذیری صنایع کوچک ومتوسط به یک مسأله حیاتی تبدیل می گردد. بدون یک صنایع کوچک ومتوسط رقابتی، امکان تسریع در اشتغالزایی که بطور جدی برای معکوس کردن روند فزاینده بیکاری در کشور مورد نیاز است ممکن نخواهد بود. بدیهی است رقابت پذیری ارتباط مستقیم با افزایش تولید، مدیریت کیفیت جامع و مجموعه ای از سایر عوامل دارد.

استقرار کنترل کیفیت جامع در یک بنگاه باید در هشت حوزه سبک مدیریت، بهبودمنابع ،رضایت مشتریان ،کیفیت و بهبود مستمر ،مشارکت همه کارکنان ،ارتباط با تأمین کنندگان ،فرآیند تولید ، بهبود منابع انسانی انجام شود

این تحقیق در پی آن است که بنگاه های کوچک و متوسط رادراین هشت حوزه موردمطالعه قرار دهد تا مشخص گردد که آیا  استقرار مدیریت کیفیت جامع درصنایع کوچک ومتوسط شهرک های صنعتی شهرستان آمل  امکان پذیر است ؟

و همچنین رتبه هرکدام از این حوزه ها را در این صنایع مشخص سازد .

در تحقیق پیشرو مقالات وپژوهش های انجام شده در کشورهای صنعتی و تازه صنعتی شده که در امر ارتقاء صنایع  از جمله صنایع کوچک خود موفق بوده اند مورد توجه قرار گرفته است .

دو انقلاب در ابتدا و انتهای قرن بیستم رخ داده است .انقلاب آغازین ظهور تولید انبوه و پایان عصر تولید دستی و انقلاب پایانی ظهور ناب و خاتمه یافتن عصر تولید انبوه است. اكنون جهان در آستانه عصری جدید به سر می برد، عصری كه در آن دگرگونی شیوه ها ی تولید محصولات و ساخته­های بشر چهره زندگی او را یكسره دگرگون خواهد كرد(Pettersen, 2009: 1) .

لازمه رقابت در دنیای کنونی بهره گیری از تمام فنون، ابزارها و ایده های جدید ناب است. در نیمه دوم قرن بیستم، تولید کنندگان جهان با رقبایی جدید مواجه شدند که با نیمی از سرمایه و امکانات لازم، محصولات را با کیفیتی بهتر، تنوعی بیشتر و با قیمتی پایین تر به بازارجهانی عرضه می کردند. تولید ناب در واقع شیوه تولیدی است که ضمن به کارگیری فواید تولید انبوه و تولید دستی، با هدف کاهش ضایعات و حذف هر فعالیت بدون ارزش­افزوده شکل گرفته است. بر این مبنا تكنیك ناب با كمك مجموعه ابزارهای خود می‌تواند نقش بنیادینی در اصلاح و بهبود فرایندها داشته باشد(اسمعیلی گیوی، 1382: 51). تولید ناب یک سامانه کامل است و مبنای عملکرد این سامانه یک رابطه برد دو طرفه برای کلیه عناصر موجود در چرخه تولید ناب می باشد.

در این فصل ابتدا به تشریح  بیان مسأله تحقیق پرداخته خواهد شد و ضمن مطرح نمودن سؤالات اصلی و فرعی تحقیق،  اهمیت و ضرورت آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سپس  اهداف، چارچوب نظری و فرضیه های تحقیق بیان می­شود و در پایان فصل نیز تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها به همراه قلمرو تحقیق بیان می­گردد.

1-2) بیان مسأله

بهبود عملکرد برای همه شرکت­های در طی فعالیت سالیانه مهم است. در دهه گذشته شرکت­های ایرانی در این زمینه روند پر نوسان و قابل قبولی ارایه ننموده اند (نورپاش، 1391: 16) این باعث کاهش توان رقابتی آن ها شده است. باید در نظر داشت که هدف موسسات تولیدی یا خدماتی می تواند رشد، سودآوری و یا بقاء می­باشد. از جمله عوامل اثرگذار بر هدف فوق که در تمامی سازمان های تولیدی و خدماتی مطرح    می­باشد، عبارتند رضایت مشتری، رقبا، فن­آوری، نیروی انسانی ماهر، کاهش هزینه و افزایش کیفیت. از میان عوامل

 مذکور رضایت مشتری مهم ترین نگرانی شرکت­های کنونی می باشد. ویژگی اصلی باید در محصولات تولیدی وجود داشته باشند تا منجر به رضایتمندی مشتریان شوند، برخی از این عوامل عبارتند از  کیفیت بالا به صورت مداوم ، هزینه پایین، تحویل محصول به مشتری در زمان مناسب. دستیابی به هرکدام از ویژگی های مذکور نیازمند اجرا و بکارگیری مجموعه ای از اصول و تکنیک های مختلف تولیدی      می­ باشد. علاوه بر پیچیدگی زیاد، پیاده سازی همزمان این عوامل و نیز تضادها و تاثیرات منفی که بر روی یکدیگر دارند سبب می شود که بسیاری از موسسات از اجرای همزمان آن ها خودداری کنند. جمع آوری و یکپارچه سازی تمامی مفاهیم رویکردها و اصول مختلف در یک سازمان تولیدی و یا خدماتی و بهره گیری موثر از مزایای یکپارچه سازی آن ها نیازمند یک رویکرد نظام مند می باشد. رویکردی که می تواند تمامی این مفاهیم و اصول را به طور مناسب و یکپارچه ایجاد کند رویکرد ناب است(نژادمبشر، 1386: 12-11).

تولید ناب یک سامانه کامل است که از فلسفه بهبود مستمر استفاده می کند و با بهره گیری از فرهنگ کار تیمی سعی دارد اتلاف­های موجود در فرایند تولید را بیابد، تحلیل کند و آن ها را از بین ببرد. این سامانه به نوعی طراحی شده است که بتواند حداکثر استفاده را از اندازه گیری مداوم بهبود جریان تولید و برطرف کردن اتلاف داشته باشد. تولید ناب در واقع یک نگرش نظام مند است که در صدد حذف ضایعات و  اتلاف­ها و از بین بردن هر فرایند اضافی از مرحله ی تهیه مواد اولیه تا تولید و نهایتاً فروش می باشد. مبنای عملکرد سامانه در تولید ناب یک رابطه برد دو طرفه با کل اجزاء و ذینفعان در سامانه می باشد و تمامی عناصر موجود در چرخه تولید ناب از فروشنده ی مواد اولیه تا فروشنده کالا به شکلی مطلوب باید منتفع گردند. تولید ناب به معنی حذف ضایعات و اتلاف­ها، حذف انتظار و حمل و نقل و سرمایه گذاری بیش از میزان لازم، نیز حذف تولیدات معیوب بوده و همچنین به دنبال جذب و کشش هرچه بیشتر مشتری است (جعفرنژاد، 1390: 166).

تولید یک محصول با ویژگی های رقابتی و مطابق با خواسته های مشتریان نیازمند به کارگیری فرایندهای تولیدی است که هر مرحله از آن سبب ایجاد ارزش افزوده در محصول نهایی می شود. در تولید ناب برای بهبود فرایند های تولیدی و ایجاد یک محیط سازمانی برای دستیابی به اهداف بلندمدت از اصولی استفاده می شود. شناسایی و بکارگیری این اصول، سازمان ها را در اجرای تولید ناب یاری می کند. 9 اصل شناسایی شده تولید ناب عبارتند از (جعفرنژاد، 1390: 211-219):

• حذف اتلاف: هدف و فلسفه تولید ناب کاهش در میزان هزینه هاست این هدف از طریق حذف اتلاف (هرچیزی که ارزشی بر محصولات ایجاد نکند) تحقق می یابد. به هر چیزی که مشتری به ازای آن حاضر به پرداخت پول نباشد اتلاف گفته می­شود و در نتیجه باید حذف شود.
• بهبود مستمر: هنگامی که یک سامانه تولید به طور پیوسته تولید می یابد تنها هدف آن را می­توان کمال نامید، اگر حذف اتلاف را به عنوان زیربنایی ترین اصل تولید ناب در نظر گرفت بی­شک بهبود مستمر را می توان در جایگاه بعدی قرار داد.
• میزان نواقص صفر: به منظور دستیابی به سطوح بالاتر بهره­وری لازم است تا قطعات و محصولات ما از همان مراحل اولیه تولید عاری از هر گونه عیب و نقص باشد.
• تولید بهنگام: هدف نهایی در تولید بهنگام مواجه شدن هر فرایند با یک قطعه در هر لحظه و درست در زمان مورد نیاز است.
• سامانه تولید کششی : در مقابل سامانه تولید فشاری: سامانه انبوه تولید به شکل فشاری است که از ماه ها قبل برنامه ریزی و مواد سفارش داده و بر اساس برنامه به خط فرستاده می شود در این تولید قطعه در صفی از عملیات حرکت می کند وقتی عملیات به پایان می رسد قطعه به عملیات بعدی هل داده می شود. این روش نیاز به واکنش های ناگهانی دارد و تغییر تولید را مشکل می کند.برای رسیدن به سامانه تولید ناب باید تولید به شکل کششی تغییر کند. سامانه کششی به معنای آن نیست که کسی نباید کالا یا خدماتی تولید کند مگر آن­که مشتری قبلاً برای آن سفارش داده باشد. در اغلب سامانه های رایج از این نوع، مشتری محصول را برمی دارد و سپس تولید کننده جای خالی محصولی برداشته شده را پر می کند. اعمال مفهوم کشش قدری پیچیده تر است.
• تیم­های چند وظیفه­ای: نمایان­ترین مشخصه از سازمان­دهی کار از سامانه تولید ناب استفاده وسیع از تیم­های کاری چند وظیفه­ای می باشد.
• عدم تمرکز در مسئولیت­ها: تمرکز زدایی مسئولیت­ها و تخصیص آن­ها به تیم­های کاری چند وظیفه­ای، یکی دیگر از مشخصه­های مهم در سازمان­دهی کار ناب است.
• یکپارچگی وظایف: یکپارچه سازی وظایف متفاوت در قالب تیم­ها به این معنی است که وظایفی که در گذشته به وسیله بخش­های غیر مستقیم انجام می­شدند، اکنون در حوزه وظایف تیم­ها قرار می­گیرند و در نتیجه محتوای وظایف تیم­ها افزایش می­یابد.
• سامانه­های اطلاعاتی عمودی: اطلاعات در توانمند سازی تیم­های چند وظیفه ای در جهت نیل به اهداف سازمانی بسیار مهم هستند.در حقیقت آن چه که بهبود عملکرد شرکت ها را مشکل نموده، انتخاب موثرترین و بهترین استراتژی، با توجه به ویژگی های سازمان است.

با توجه به مطالب فوق­الذکر در تحقیق حاضر بر رابطه­ی بین تولید ناب و عملکرد بازرگانی شرکت­های تولیدی استان گیلان پرداخته می شود.

[1] – Lean

[2] – Lean Production

[3] – Waste

[4] – Value Added

[5] – Performance

[6]- Customer Satisfaction

[7] – Technology

[8]-  Lean Approach

[9] – Team Working

[10] – Waste

[11] – Waste Removal

[12] – Continuous Improvment

[13] – Rate Of Zero Defects

[14] – Productivity

[15] – Production Update

[16] – System Production Tensile

[17] – A multi- Functional Team

[18] – Vertical Information System

گسترش  فزاینده وپیچیدگی فعالیت های اقتصادی و تحول سریع و روز افزون معاملات بازرگانی در دنیای امروز اعم از تجارت داخلی و بین المللی[1] ونیاز شركت های تولیدی و بازرگانی برای حفظ ظرفیت با توسعه فعالیت ها و طرح ها، سرمایه گذاری در جهت حفظ یا افزایش قدرت رقابت ازعرصه های داخلی و جهانی نیاز این شركت ها را به منابع مالی[2]را افزایش داده است وتوانائی شركت در تعیین منابع مالی بالقوه برای تهیه سرمایه گذاریها و تهیه برنامه های مالی مناسب، از عوامل اصلی رشد وپیشرفت شركت به حساب می آید. در چنین شرایطی بهره گیری از تكنیك های مدیران مالی در اداره امور شركت ها بیشترازهرزمانی ضرورت دارد. تهیه خط مشی صحیح مالی توان شركت در نیل به هدف‎های استراژیك را تقویت می كند. بدیهی است برای  شركت ها موفقیت دراز مدت مستلزم تولید كالاهایی با كیفیت بالاتر، هزینه كمتر وفروش باقیمت مناسب است كه امر تولید خود مستلزم تأمین منابع مالی با هزینه قابل قبول است. دراغلب كشورهای دنیا بازار سرمایه به عنوان یكی ازمهم ترین ابزارهای رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی[3] در نظر گرفته می شود. ایران اگرچه كشوری با قابلیت‎های پیدا وپنهان بسیار است ولی اغلب شركت های ایران از كمبود سرمایه رنج می برند. علاوه براین ساختار بازار سرمایه[4] كشور در رابطه با تجهیز و تخصیص منابع مالی ضعیف بوده وبه صورت مؤثر وكار آمد عمل نمی كند. با شكوفایی مجدد بورس اوراق بهادار تهران و گسترش بورس به سایر استآن ها و با استقبال عمومی از اوراق بهادار موضوع چگونگی تصمیم گیری سرمایه گذاران با توجه به میزان آگاهی عمومی نسبت به روش های تأمین مالی و فرایند های تصمیم گیری مالی به موضوعی در خور اهمیت تبدیل شده است. عامل مهم افزایش سطح عمومی قیمت ها یا به عبارت دیگر تورم است كه باعث شده سرمایه[5] مورد نیاز برای انجام فعالیت های در حال حاضر چندین برابر سرمایه مورد نیاز در سال های قبل باشد. از این رو مدیریت شركت ها همواره با مشكل تأمین مالی روبرو هستند. تصمیمات تأمین مالی شركت باعث خواهد شد ساختار مالی آن تغییر كند كه بر بازده ریسك[6] سهام شركت در بازار اثر خواهد گذاشت. به طور قطع سرمایه

 گذاران در هنگام ارزیابی شركت این مطلب را مدنظر قرار خواهند داد در نتیجه منابع سهامداران شركت تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. به این دلیل مدیریت در تصمیم گیری درباره تأمین مالی كوتاه مدت و تامین مالی بلند مدت باید با دقت آثار و نتایج هر كدام از روش های تأمین مالی را در نظر بگیرد و از ابزارهای مالی شناخت دقیقی پیدا كند تا بتواند ابزارهای مناسبی را در بازارهای مالی[7] بكار گیرد و اقتصادی ترین شیوه تأمین مالی را كه ریسك و بازده آن متناسب باشد را برگزیند.

1-2) بیان مساله

از جمله مهم ترین معیار ارزیابی عملکرد موسسات، نرخ بازده سهام است. این معیار به تنهایی دارای محتوی اطلاعاتی[8] برای سرمایه گذاران بوده و برای ارزیابی عملکردشرکت ها مورد استفاده قرار می گیرد. وقتی این معیار کاهش یابد، زنگ خطر برای شرکت است و عملکرد شرکت مناسب ارزیابی نمی شود. در کل این معیار به این دلیل دارای محتوی اطلاعاتی زیاد می باشد، زیرا که ارزیابی عملکرد برمبنای ارزش بازار، اطلاعات سرمایه گذران را به خوبی منعکس می کند. در این راستا می توان گفت بازده در فرآیند سرمایه گذاران نیروی محرکی است که ایجاد انگیزه می کند و پاداشی برای سرمایه گذاران محسوب می‎شود. مطالعات نشان داده که روش های مختلف تامین مالی[9]بر بازده آتی سهام تاثیر دارد که بررسی و مقایسه این روش ها می تواند به سرمایه گذاران در تصمیم گیری در بورس اوراق بهادار کمک کند. مطابق نظریه سلسله مراتبی[10] که ناشی از عدم تقارن اطلاعاتی است، شرکت ها وجوه مورد نیاز خود را ابتدا از طریق منابع داخلی و سپس از طریق استقراض و سرانجام، با انتشار سهام تامین مالی می کنند. درنظریه سلسله مراتبی نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری معیاری برای فرصت های سرمایه گذاری است. براساس نظریه سلسله مراتبی شرکت‎ها با نسبت زیاد، که منعکس کننده فرصت های رشد یا سرمایه گذاری است از منابع داخلی خود استفاده می کنند و پس از استفاده کامل از ظرفیت بدهی خود برای تامین مالی به انتشار سهام روی می‎آورند. بورس اوراق بهادار دركلیه جوامع اقتصادی نقش مهم درتامین منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری های جدید بنگاه های تولیدی در حال بهره برداری به عهده دارد و ناآگاهی مدیران شركت ها در درک روش های تامین مالی باعث می شود که عملکرد شرکت ها تحت تاثیر قرار گیرد. مشاهده شده که شركت ها سعی می نمایند جهت تامین مالی طرح های تكمیل و توسعه خود در مرحله اول از طریق وام های بانكی فراهم نمایند. تامین مالی از طریق بورس اوراق بهادار در مقابل نظام بانكی دارای مزایای زیاد است. با توجه به عدم جذب تمام نقدینگی موجود در جامعه توسط نظام بانكی، حتی المقدور باید كمتر از این روش در تامین مالی استفاده شود. هم چنین به دلیل وابستگی نسبتاٌ بالای سازمان‎ها و نهادهای زیر پوشش دولت به نظام بانكی، چنین برآورد شده است كه در مقابل هر ده ریال افزایش بدهی دولت به نظام بانكی، قیمت ها هفت ریال افزایش می یابد. با در نظر گرفتن این رابطه نگران كننده ضروری است كه سیاست گذاران مالی كشور موجباتی را فراهم سازند تا شركت ها و بنگاه های تولیدی نیازهای مالی خود را در بازار پول و سرمایه كشور تامین كنند. این شیوه ی اجرایی آثار مثبتی مانند پیوستگی جهان مالی، سهولت تامین منابع، سرعت در جمع آوری نقدینگی را بر جای می گذارد.

گروهی از متخصصین مالی معتقدند كه ارزش شركت[11] بستگی به عملكرد مدیریت دارد نه ساختار سرمایه. با اتخاذ تصمیمات مدبرانه در زمینه سرمایه گذاری می توان به پول های زیادی دست یافت نه با تصمیمات مدبرانه ای كه در زمینه تامین مالی گرفته می شود و گروهی از صاحب نظران علوم مالی مانند فارار[12]و سیلیون[13] و وارنر[14] معتقدند صرفه جویی مالیاتی ناشی از استقراض باعث افزایش ارزش شركت و یا به عبارتی افزایش ثروت سهامداران می گردد. جان همپتون نیز در این مورد می گوید شركت‎ها در برنامه ریزی سود به كسب سود خالص بیشتر از محل اهرم ناشی از استقراض توجه می نمایند. در مقابل توجه به صرفه جویی های مالیاتی ناشی از بهره بدهی های گروه بیشتری از استادان مالی را متقاعد كرده است كه استفاده از بدهی های بلند مدت در تامین مالی شركت ها یكی از راه های قابل توجه برای افزایش ارزش شركت و در نتیجه افزایش ثروت سهامداران است. این ها معتقدند برای هر شركت یك ساختار مطلوب سرمایه وجود دارد كه در آن حالت، ارزش شركت حداكثر خواهد شد. با توجه به این مطالب این تحقیق متمرکز بر رابطه  روش های تامین مالی به خصوص انتشار سهام، استقراض از بانک و سود انباشته  بر روی بازده سهام هر شركت است. (کردستانی، 1389)

[1]International Trade

[2]Financial Resources

[3]Economic Development

[4]Capital Market

[5]Capital

[6]Risk

[7]Financial market

[8]Information

Financing

Hierarchy Theory

[11]Company Importance

[12]Farar

[13]Silion

[14]Warner