:

بمنظور مطالعات دقیق بیواستراتیگرافی و لیتواستراتیگرافی سازندکژدمی در ناحیه زون ایذه، پنج برش سطح الارضی (بترتیب از شمال غرب به جنوب شرق) شامل یال جنوبی تاقدیس پیون، یال شمالی تاقدیس منگشت، یال شمالی تاقدیس بنگستان، یال شمالی تاقدیس میش و یال جنوبی تاقدیس آنه، انتخاب و مورد مطالعه دقیق قرار گرفته است.

در طی این بررسی ها 1100 مقطع نازك مربوط به نمونه های سنگی سازند کژدمی، قسمت های رأسی سازند داریان و قسمت های قاعده ای سازند سروك، آماده سازی و مورد مطالعه قرار گرفت. سازند کژدمی در برش های  پیون، منگشت، بنگستان، میش و آنه بترتیب 5/152 ، 4/107 ، 3/263 ، 1/172 و 1/210  متر ضخامت دارد و مجموعه فسیلی موجود در این سازند، سن آپسین پیشین/ میانی تا آلبین پسین – آلبین انتهایی (Vraconnian) را نشان می دهد. مرز سازندهای داریان و کژدمی در برش های پیون، بنگستان و آنه به صورت همشیب، قاطع و پیوسته و در برش های منگشت و میش این مرز منطبق با مرز آپسین و آلبین و به صورت همشیب، قاطع و ناپیوسته می باشد.

در مطالعات ماکروپالئونتولوژی تعداد 21 گونه متعلق به 15 جنس از بی مهرگان (مربوط به 4 رده) مورد شناسایی و در مطالعات میکرواستراتیگرافی تعداد 103 گونه ی روزن دار متعلق به 51 جنس و 11 گونه غیرروزن دار متعلق با 9 جنس مورد شناسایی قرار گرفت که با کمک از آنها در مطالعات بایواستراتیگرافی، 4 زون زیستی (Interval Zone)، یك زیر زون زیستی (interval subzone)، یک زیرزون زیستی فراوانی (acme subzone) و یک زیرزون زیستی محدوده حضور (range subzone) در برش پیون، دو زون زیستی (Interval Zone)، سه زون زیستی تجمعی (assemblage zone) و یك زیرزون تجمعی (assemblage subzone) در برش منگشت، 7 زون زیستی (Interval Zone)، 3 زون زیستی محدوده حضور (Total and Partial range Zone)، دو زون زیستی تجمعی (assemblage zone)، 2 زیر زون زیستی (range subzone)، یک زیرزون زیستی فراوانی (acme subzone) در برش بنگستان، 7 زون زیستی (Interval Zone)، یک زون زیستی تجمعی (assemblage zone)، یک زیر زون زیستی تجمعی (assemblage subzone) و یک زیر زون زیستی فراوانی (acme Subzone) در برش میش و 3 زون زیستی (Interval Zone)، یک زون زیستی تجمعی (assemblage zone)، دو زیرزون زیستی فراوانی (acme subzone) و یک زیر زون زیستی تجمعی (assemblage subzone) در برش کوه آنه تعریف و تعیین گردیدند که سنی را از آپسین پیشین/ میانی تا سنومانین پسین تعیین کردند.

در مطالعات ایزوتوپی از 35 نمونه از زمینه میکرایتی سنگ های آهکی آلبین و سنومانین پیشین متعلق به کوه پیون، آنالیزهای ایزوتوپی اکسیژن و کربن بعمل آمد که مقادیر ایزوتوپ اکسیژن و کربن، نمایانگر قرار گیری  آنها در نزدیكی محدودة آراگونیتی سازند ایلام و محدوده آراگونیتی سازند مزدوران می باشد، همچنین تغییرات ایزوتوپ اکسیژن نمونه های مورد مطالعه، بمراتب کمتر از مقادیر ایزوتوپ کربن بوده و این بیانگر تاثیر دیاژنز جوی یا متائوریکی در نمونه‎های مورد مطالعه بود.

در نمودار ایزوتوپ کربن 13 در برش پیون نیز، سیر منفی این نمودار در سازند کژدمی برش پیون و مقارن با نهشته شدن شیل های آهکی خاکستری تیره دارای رادیولر و روزن داران پلانکتونی و بخصوص بروز شیفت Heterohelix، نمایانگر وقوع حادثه بی هوازی اقیانوسی مربوط به قاعده آلبین پسین در این برش می باشد. شواهد مربوط به بروز این حوادث بی هوازی اقیانوسی در طی آپسین پسین تا آلبین پسین در سایر برش های مورد مطالعه نیز مورد بررسی قرار گرفت.  

همچنین در این مطالعه، مرزهای کرونواستراتیگرافی واقع در محدوده برش های مورد مطالعه، و تأثیر فازهای اواخر آپسین و فاز اتریشین

 مربوط به اواخر آلبین مورد مطالعه قرار گرفت که نشاندهنده شدت عملکرد بیشتر فاز اواخر آپسین در این برش ها بود، بطوریکه عملکرد این فاز باعث نبود چینه شناسی آلبین پیشین در برش های مورد مطالعه فوق گردیده بود.

فصل اول: کلیات

١- 1- حدود و موقعیت جغرافیایی مقاطع سطح الارضی مورد مطالعه

در این مطالعه، سازند کژدمی در 5 برش واقع در تاقدیس های پیون، منگشت، بنگستان، میش و آنه که همگی در زون ایذه واقع هستند، مورد بررسی قرار گرفت. در شکل 1-1 نقشه موقعیت زون ایذه در ناحیه دزفول و در اشکال2-1 و 3-1 موقعیت تاقدیس های ذکرشده در این زون دیده می شود.

١-١- الف:حدود و موقعیت جغرافیایی تاقدیس پیون و برش قلعه کژدمک

تاقدیس پیون در 1٠ كیلومتری شمال شرقی شهرستان ایذه در استان خوزستان، در جنوب تاقدیس های کمستان و مافارون، شرق ساختمان پرسیاه و شمال غربی منگشت و کوه سفید قرار دارد. (شكل 4-1). مختصات جغرافیایی این تاقدیس در دستگاه لامبرت در جدول a1 مشخص است. 

این تاقدیس به علت تأثیر گسل ایذه محوری شدیداً سینوسی دارد و ابعاد آن در رخنمون سطحی ایلام و سروک طول 39 و عرض 5/4 تا 7 کیلومتر است. شیب یال شمالی آن 30 تا 70 و در یال جنوبی 25 تا 55 درجه است. تاقدیس پیون تاقدیسی نامتقارن و دارای یک کوهان است که ارتفاع بلندترین نقطه ساختمان 2134 متر از سطح دریا و ارتفاع بلندترین نقطه ساختمان بر روی قدیمی ترین رخنمون (سازند فهلیان)، 914 متر از سطح دریا می باشد. سازندهای دارای رخنمون از قدیم به جدید در این ساختمان عبارتند از: سورمه، فهلیان، داریان، کژدمی، سروک، ایلام، گورپی، پابده و آسماری.

در جنوب و جنوب غرب این ساختمان، تراستی به طول 15 کیلومتر، آزیموت 120 درجه و با شیب کلی شمال- شمال غرب قرار دارد.

برش قلعه کژدمک در یال جنوبی تاقدیس پیون و در 8 کیلومتری شمال شرق شهرستان ایذه قرار دارد. برای دسترسی به این مقطع پس از طی حدود 5 کیلومتر در مسیرجاده ایذه به اصفهان، به سه راهی روستای پرچستان رسیده و در سمت شمالی جاده مذكور، جاده ای به سمت روستای پرچستان گورویی جدا می شود که این جاده پس از 5 كیلومتر به روستای مذکور منتهی می شود. برش مورد مطالعه در شمال این روستا واقع است (اشكال 4-1 و برش شماره 1 در شکل 5-1).

1-1-ب: ویژگی های جغرافیایی و آب و هوای منطقه ایذه:

شهرستان ایذه در استان خوزستان، در 31 درجه و 50 دقیقه پهنای شمالی و 49 درجه و 52 دقیقه درازای خاوری نسبت به گرینویچ و ارتفاعی معادل 835 متر از سطح دریا واقع شده است .ایذه از نظر آب و هوایی یکی از خنك ترین شهرهای استان خوزستان است كه علت آن را می توان قرار گرفتن این شهر در دشتی وسیع در دامنه رشته كوه زاگرس و بارش برف در برخی نقاط مرتفع مشرف بر شهر و نیز وجود وسیع ترین پوشش جنگلی استان خوزستان (180000 هكتار) در این منطقه دانست. دمای شهر ایذه در زمستان گاهی به زیر صفر درجه سانتی گراد می رسد و میانگین آن در فصل تابستان 30 درجه سانتی گـــراد است. میانگین بارش سالیانه در ایذه 700 تا 800 میلیمتر می باشد.

١-2- حدود و موقعیت جغرافیایی تاقدیس منگشت

تاقدیس منگشت تاقدیسی نامتقارن است که در1٠ كیلومتری جنوب شهرستان دهدز در استان خوزستان قرار دارد (شكل6-1). مختصات جغرافیایی این تاقدیس در جدول b1 مشاهده می‌شود. این تاقدیس در جنوب تاقدیس های گره، کوه سفید، لپه، غرب تاقدیس بادامستان، جنوب شرقی تاقدیس پیون، شمال تاقدیس های داله، سرطل و هفت چشمه، شرق تاقدیس های ابوالعباس و فلاش و همچنین در 25 کیلومتری شرق تا جنوب شرقی شهرستان ایذه و 40 کیلومتری غرب تا جنوب غربی شهرستان لردگان قرار دارد. ابعاد آن در رخنمون سطحی سازند آسماری طول 75 و عرض 15 کیلومتر است. شیب عمومی ساختمان در یال شمالی آن 50 و در یال جنوبی آن 40 درجه است. تاقــدیس منگشت تاقدیسی نامتقارن است که ارتفاع بلندترین نقطه ساختمان از دیدگاه توپوگرافی 3550  متر از سطح دریا و ارتفاع بلندترین نقطه ساختمان از دیدگاه ساختمانی بر روی قدیمی ترین رخنمون (سازند فهلیان)، 2850 متر از سطح دریا است. سازندهای دارای رخنمون از قدیم به جدید در این ساختمان عبارتند از: گروه خامی، کژدمی، سروک، ایلام، گورپی، پابده و آسماری و همچنین گروه بنگستان در این تاقدیس بیشترین سطح رخنمون را داراست. گسل های مهم و در ارتباط با تاقدیس در جدول c1 آورده شده است. رودخانه کارون نیز به موازات آن و از شمال این تاقدیس می گذرد.

١-2-الف: حدود و موقعیت جغرافیایی برش سطح الارضی چماء (یال شمالی تاقدیس منگشت)

برای رسیدن به این برش می توان از جاده اصلی باغملک به صیدون استفاده نمود. پس از طی حدود 30 کیلومتر در این جاده به شهر صیدون می رسیم. با گذر حدود 5 کیلومتر از این شهر به سه راهی امامزاده عبدالله می رسیم. به سمت شمال سه راهی مذکور در طی یک جاده آسفالته پرپیچ و خم و مرتفع ادامه مسیر داده و پس از طی حدود 15 کیلومتر به امامزاده عبدالله می رسیم. و بعد از آن با طی مسیر حدود 30 کیلومتر به سمت شمال شرق و در طی یک راه خاکی (در انتهای مسیر سنگلاخی)  به منطقه چماء می رسیم. در فاصله این منطقه تا برش مورد مطالعه فاصله حدود 1500 متری (به سمت شمال) وجود دارد که با طی پیاده این مسیر، به برش مورد نظر می رسیم (برش شماره 2 درشکل 5-1).

1-2-ب: ویژگی های جغرافیایی و آب و هوای منطقه باغملک و صیدون:

شهرستان باغملک در استان خوزستان، در31 درجه و 31 دقیقه­ پهنای شمالی و 49 درجه و 50 دقیقه­ درازای خاوری نسبت به نصف­النهار گرینویچ، و در یک منطقه­ی کوهستانی از سلسله جبال زاگرس واقع شده است این شهر در دامنه کوه بارنگون واقع شده و نام های دیگر آن انشان و اوربه ایلامی ‌است. این شهرستان تقریباً در شرق استان خوزستان واقع شده و ارتفاع مرکزی شهر ۹۱۷ متر از سطح دریا می‌باشدکه از شمال­ به شهرستان ایذه، از جنوب­ و جنوب شرقی به استان کهگیلویه ­و بویراحمد و از غرب به شهرستان هفتکل محدود می­شود. شهر صیدون در فاصله 30 کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد. شهرستان باغملک دارای آب و هوایی معتدل و سرد در زمستان و تقریباً خنک و سرد کوهستانی در تابستان می‌باشد به همین دلیل در تابستان بسیاری از جمعیت استان خوزستان از این منطقه دیدن می‌کنند، به ویژه منطقه زیارتی چون رباط در بخش ابوالعباس و منطقه شاه منگشت، منطقه‌ای کوهستانی در 15 کیلومتری شهر صیدون که به دلیل وجود مرقد امامزاده عبدالله و دریاچه کوچک، باغ‌های بسیار بزرگ، چشمه‌های آب سرد و از همه مهم‌تر آب وهوای خنک مهم‌ترین منطقه توریستی در این شهرستان می‌باشد. میانگین دمای سالانه آن 27 درجه سانتی گراد و میزان بارش سالانه آن نیز  450 میلی متر می باشد.

١-3- حدود و موقعیت جغرافیایی تاقدیس بنگستان

تاقدیس بنگستان در 25 كیلو متری شمال غربی شهرستان بهبهان و ١٤٠ كیلومتری شمال

خاوری اهواز واقع است. این تاقدیس در ناحیه جنوب غربی زون ایذه، در شمال شرقی میدان پارسی و بین ساختمان های خویز و منصورآباد در جنوب، کیان و پرنج در جنوب غربی، پارسی و کرنج در غرب، ماماتین و شاردین در شمال غرب و کوه سولک یا سفید در شمال  واقع شده است (شکل7-1).  مختصات جغرافیایی این تاقدیس در جدول d1 آورده شده است.

ابعاد این تاقدیس در رخنمون سطحی سازند سروک طول 70 تا 75 و عرض 4 تا 8 کیلومتر می باشد. محور تاقدیس دارای روند شمال غرب- جنوب شرق بوده و شیب آن در یال شمال شرقی 57  و در یال جنوب غربی50 درجه است. تاقدیس بنگستان تاقدیسی متقارن و دارای یک کوهان اصلی و سه كوهان مركزی فرسایش یافته است. عمده ترین رخنمونهای آن متعلق به سازند سروک است و در آن سازندهای داریان، کژدمی، سروک، گورپی، پابده، آسماری و گچساران از قدیم به جدید رخنمون دارند. ارتفاع بلندترین نقطه ساختمان بر روی سازند سروک 2375 متر از سطح دریا می باشد. رودخانه مارون نیز از انتهای جنوب شرقی این تاقدیس عبور می نماید.

مجاورت این تاقدیس با میادین نفتیِ دارای نفت و گاز در سازندهای آسماری، سروک و ایلام وگروه خامی، اهمیت مطالعه این سازندها را در این تاقدیس دو چندان ساخته است. در جدول e1 میادین مجاور این تاقدیس که دارای هیدروکربور هستند مشاهده می شود.

ضمن اینکه چاه بنگستان-1 در این تاقدیس و با هدف افق دهرم حفاری شد ولی به علت پیچیدگی های تکتونیکی و تکرار طبقات به علت عملکرد گسل های ساختمانی در سازندهای نیریز و دشتک، و میزان هرزروی بالا در سازندهای گرو و گوتنیا، حفاری این چاه با موفقیت همراه نبود. بر روی این ساختمان و در نزدیکی آن نیز آثار هیدروکربور مشاهده شده است که در جدول f1 مشاهده می شود.

١-3-الف: حدود و موقعیت جغرافیایی برش تنگ ماغر (یال شمالی تاقدیس بنگستان)

برای رسیدن به برش فوق الذكر می توان از جاده اصلی اهواز به شهر بهبهان استفاده نمود. در ١٥ كیلومتری شهرستان بهبهان و در سمت شمالی این جاده، جاده‌ای به سمت شهر كوچك لیكك از توابع استان كهكیلویه و بویراحمد جدا می‌شود. این جاده پس از٢٠ كیلومتر به شهر لیكك منتهی می‌شود و در ادامه پس از طی 15 كیلومتر در امتداد جاده لیکک به سرآسیاب یوسفی، به تنگ ماغر می‌رسیم (برش شماره 3 درشکل 5-1).

1-3-ب: ویژگی های جغرافیایی و آب و هوای مناطق بهمئی و بهبهان:

شهرستان بهمئی‌ نوپاترین شهرستان استان کهکیلویه و بویراحمد است که در غرب این استان واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان ایذه (خوزستان)، از غرب به رامهرمز (خوزستان)، از شرق به کهگیلویه و از جنوب شرق به شهرستان بهبهان (خوزستان) محدود می شود. این شهرستان دارای یک بخش، شش دهستان و یک شهر است و مرکز این شهرستان شهر لیکک است.  این شهرستان در عرض جغرافیایی 30 درجـــه و 54 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 50 درجه و 5 دقیقه شرقی‌ نسبت به نصف النهار گــرینویچ و در  ارتفاع 673 متری از سطح آبهای آزاد قرار گرفته است. مهم ترین رودخانه های این شهرستان که در شمال آن جریان دارند، عبارتند از: لیراب و صیدون که به هم می پیوندد و به نام رودخانه اعلاء به رود جراحی می‌ریزند. پیرامون ناحیه بهمئی را کوه هایی بلند پوشانیده که ارتفاع بلندترین آنها به 3124 متر نیز می رسد. در اطراف این ناحیه معادن غنی من جمله سیلیس، گچ و سنگ قرمز (متعلق به سازند گچساران) وجود دارد. آب و هوای بهمئی نسبتاً معتدل و خشک است، ولی جنوب آن، آب و هوای گرم و خشک دارد. این شهرستان در 40 کیلومتری شمال شرقی بهبهان

قرار گرفته است. شهرستان بهبهان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود ، منطقه ای گرمسیری با آب و هوای نیمه بیابانی تا کوهپایه ای است كه دارای تابستانی گرم و سوزان بوده و دوره گرمای آن 5 تا ۷ ماه طول می كشد و زمستان آن معتدل می باشد. حداکثر دمای مطلق بهبهان بیش از ۵۰ درجه در تیر و مرداد و حداقل آن کمتر از صفر درجه در اواخر آذر و دی می‌رسد. بیشترین میزان بارندگی در فصل زمستان و بقیه در پاییز و دو ماه اول بهار است. میزان بارش سالیانه در این شهرستان ٣١۹ میلی لیتر می باشد.

:

دیرین شناسان با دلایل انکارناپذیر ثابت کرده اند که انسان معروف به انسان دانا ، درمهد ایران بارآمده و در اقصی نقاط جهان پراکنده شده اند ، لذا حاصل تلاش پیشینیان ما در ایران ، وجود بیش از هفتاد هزارتپه باستانی ، بیش از یک میلیون و دویست هزار از تاریخی و هزاران یادگار دورانهای دور است که درزمره برترینهای جهان قرار دارد.به گفته انان درایران تمدنی کهن تر از تمدن مصر وجود داشته است.

ایران کشوری با قدمت چندین هزارساله و با تمدنی قدیمی و فرهنگی سرشار ، بی شک از طلایه داران فرهنگ و تمدن بشری درطول اعصار بوده است.این تمدن کهن و فرهنگ یکتا ، درطی سالیان دراز ، ذره ذره اثرات خود را برنحوه زندگی و خصوصیات روحی این ملت برجای گذاشته است . این یکتایی ، هم بستگی که مثال زدنی است ، از فرهنگی قوی درپشت آن خبر می دهد که سالیان دراز ، به رغم تمامی ناکامی ها و جنگ ها و تجارت ها ، سینه به سینه حفظ و منتقل شده و از پدر به پسر ارث رسیده است.

در چنین موقعیتی است که ضرورت پرداختن به موضوعاتی جلب نظر میکند که درصدد محکم کردن حلقه ارتباطی با گذشته فرهنگی و بازسازی آن در مقابل هجوم فرهنگ بیگانه تلاشی است درجهت پایداری از میراث فرهنگی کشور.

ایجاد مراکز فرهنگی و هنری یکی از مهمترین راهکارهای رسیدن به اهداف ذکر شده می باشد تا هنر فرهنگ اصیل ایرانی که سینه به سینه به نسل های مختلف در طول تاریخ منتقل شده در این مراکز در اختیار نسل جدید قرار گیرد.

2-1- ضرورت و اهمیت تحقیق 

باتوجه به جمعیت مناسب اردبیل و بستر مناسب برای اعتلای فرهنگ شهرستان طراحی فرهنگسرای گرافیک برای این شهر ضروری به نظر می رسد وبا توجه به رسالت یک مجموعه فرهنگی وبا در نظر هنر و فرهنگ بومی منطقه نیاز دیدم برای ارتقا سطح فرهنگی و رشد و

 بالندگی وجوه اجتماعی ،مردمان کشورم که از قدیم العیام از نظر فرهنگی بسیار غنی می باشند یک مجموعه فرهنگسرا را طراحی نمایم و با توجه به معنی گرافیک که ریشه در فرهنگ ما دارد این فرهنگسرا را فرهنگسرای فرهنگسرای گرافیک نامگذاری کردم و با توجه به اقلیم استان اردبیل و برای صرفه جویی در مصرف انرژی استفاده از انرژی های تجدید پذیر را الزامی دانستم و برای این منظور از معماری سبز در طراحی مجموع فرهنگسرای گرافیک استفاده نمودم.

معماری سبز Green Architecture)) یکی از گرایش ها ورویکردهای نوین معماری است که در سال های اخیر مورد توجه عده زیادی از طراحان و معماران معاصر جهان قرار گرفته است . این معماری که برخاسته از معماری پایدار و مفاهیم توسعه پایدار می باشد ، در پی سازگاری و هماهنگی با محیط زیست ، یکی از نیاز های اساسی بشر در جهان صنعتی و مصرفی عصر حاضر است .

طراحی سبز عملی است برای حل مشکلات که طی آن منابع طبیعی قبل بعد و طی پروسه تولید و ساخت به کمترین حد آسیب می‌بیند به علاوه در مسیر این عمل مصالح باید مفید بوده عمر مفید طولانی داشته و قابل بازگشت به چرخه طبیعت باشند. چیزهای با طول عمر زیاد هم مفیدند و هم بزرگترین مانع علیه اسراف و ضایعات، و این بهتر از استفاده مجدد یا بازیافت آنها است.

حفظ وحراست از منابع طبیعی جهان ، مصونیت از آلودگی هوا و سایر آلودگی های محیطی ، حفاظت از لایه ازن ، بهداشت جسمی و روانی ، آینده بشریت و… از موضوعاتی است که در این راستا مطرح بوده و ضرورت آن به عنوان یک وظیفه جهانی روز به روز آشکار تر می شود . این معماری نیازمند کاربرد با دقت استراتژی های تصدیق شده در معماری است : استفاده از طبیعت با دوام ، منبع مواد با کفایت و تکیه بر خورشید برای استفاده های گرمایی و نیروی برق و روشنایی روزانه و دوباره استفاده کردن از ضایعات ومنابع دیگر . معماری سبز تلاش برای برخورد مسالمت آمیز با طبیعت ، مهار کردن انرژی های ان و بهره برداری از آن در یک ساختمان است . آنچه امروز تحت عنوان سبز در معماری مطرح است ، مقوله ای نسبتا جدید است که علیه نگرش معطوف به بازار وبا ایده احترام به طبیعت و بهره برداری از انرژی های نهفته در ان به ظهور رسیده است . اجتماع ما فراتر از امکانات ما زندگی می کندمادر مکان وزمان محدود خود از طریق الگوهای نادرست رفتاری زمین را از سرمایه های بزرگش محروم می کنیم . این الگوها محیط طبیعی را ویران می کند و این در حالی است که ما برای دوره های طولانی بقا، طی نسل های آتی به آن وابسته ایم. طراحی سبز عملی است که طی آن منابع طبیعی قبل ، بعد و طی پروسه تولید وساخت به کمترین حد آسیب می بیند.

3-1- فرضیه ها

1- بهر ه گیری از مقوله معماری سبز در طراحی فرهنگسرای گرافیک می تواند به بهره برداری صحیح از محیط زیست منجر شود.

2- طراحی فرهنگسرای گرافیک با رویکرد معماری سبز  می تواند منجربه ارتقا هویت فرهنگی شود.

4-1- اهداف تحقیق

1-4-1- اهداف علمی

3- پرداختن به مقوله معماری سبز در طراحی فرهنگسرای گرافیک

4- کمک به این نتیجه گیری در مورد استفاده بردن از طراحی معماری با جذب هنرمندان

5- بالا بردن تصورات مردم در مورد طراحی معماری و سرمایه گذاری

6- چگونگی نمایاندن الگوها و نمادهای معماری سبز در یک طرح معماری

1-4-2- اهداف کاربردی

1- ترقی سطح فرهنگی منطقه

2- بهترشدن کیفیت فضاهای فرهنگی

3- بالارفتن فعالیت های فرهنگی و هنری در منطقه

4- طراحی مکانی در جهت پاسخگویی به نیازهای فرهنگی انسان در دنیای صنعتی و مدرن

5-1- ضرورت های خاص انجام تحقیق

– پاسخگویی به نیازهای عملکردی در بخش فرهنگی – هنری منطقه.

– طراحی فرهنگسرای گرافیک برای جذب هنرمندان داخلی و خارجی و بستر سازی در جهت توسعه و رونق سرمایه گذاری و مشارکت مردمی و همچنین کمک به توسعه فرهنگی کشور.

– بدیهی است در شرایط کنونی برای حفظ فرهنگ غنی کشورمان ،و در شرایطی که اگر فرهنگ یك كشور متاع ارزشمندی برای عرضه كردن به مردم سرزمینش نداشته باشد ، بدون شك اغلب ساكنان آن سرزمین تبدیل به افرادی منفعل و تحت تأثیر فرهنگ هایی غیر از فرهنگ خودی خواهند شد .ایجاد چنین مراکز فرهنگی باعث بالا رفتن سطح فرهنگی منطقه خواهد شد.

6-1- قلمرو پژوهش

1-6-1- قلمرو موضوعی پژوهش

– قلمرو موضوعی این پژوهش به طور اعم میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری و به طور خاص شامل توسعه پایدار آثار فرهنگی اجتماعی اقتصادی و امکانات و خدمات فرهنگی می باشد.

– وزارت علوم

– وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

2-6-1- قلمرو مکانی پژوهش

این پژوهش در سطح استان اردبیل انجام یافته است.

3-6-1- قلمرو زمانی پژوهش

در محدوده زمانی مهر 92 الی شهریور 93 انجام گرفته است.

یکی از نتایج توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن، پیامدهای منفی آن بر منابع طبیعی است (Dimitrovska et al., 2012). امروزه فلزات سنگین از نگرانی‌های عمده‌ی تمامی جوامع می‌باشند  (Kalhori et al., 2012). آلودگی محیط زیست بوسیله‌ی فلزات سنگین بطور عمده به فعالیت‌های انسانی، تولیدات صنعتی، فعالیت‌های کشاورزی، سوزاندن سوخت‌های فسیلی، معدن کاری و فرآوری فلزات بستگی دارد (Pagananelli et al., 2004). نواحی اطراف معادن با غلظت‌های بالایی از فلزات سنگین غنی شده است، و می‌تواند اثرات سمی بر روی گیاهان، حیوانات و انسان‌ها بگذارد (Shikazono et al., 2008). فلزات سنگین بدلیل غیرقابل تجزیه بودن و اثرات فیزیولوژیکی مخرب بر روی موجودات و اکوسیستم‌ها حتی در غلظت‌های کم به عنوان عوامل خطرناک و مخرب برای محیط زیست به شمار آمده و اثرات کوتاه مدت و بلند مدتی را بر آن خواهند داشت. در این میان، کادمیوم و جیوه در رده‌ی اول و مس، کروم، نیکل، سرب و روی در رده‌ی دوم خطرزایی برای اکوسیستم می‌باشند (چراغی و بلمکی، 1386). خاک‌های کشاورزی به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر سلامت عمومی تأثیرگذار می‌باشند. در این خاک‌ها آلودگی فلزات سنگین ممکن است سبب دخالت در رشد گیاه و نیز آسیب به سلامت انسان‌ها از طریق ورود به زنجیره غذایی شود (شهبازی و دیگران، 1391).

همچنین آلودگی فلزات سنگین می‌تواند اثرات مضری بر روی منابع آب شیرین مانند سدها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی داشته باشد (Dong et al., 2009). امروزه در اکثر نواحی از آب‌های زیر زمینی برای مصارف گوناگون و بخصوص کشاورزی استفاده می‌شود (Ashraf et al., 2011). بنابراین در صورت آلودگی، این آب‌ها می‌توانند مشکلاتی را برای موجودات استفاده کننده از این آب‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم ایجاد کنند. از این رو پایش آب و خاک در مناطق معدنی امری ضروری و مهم است.

از آن جا که زمین­های کشاورزی دشت لنجان در اطراف  معدن سرب و روی ایرانکوه واقع شده‌اند لذا، بررسی منابع آب و خاک این منطقه جهت ارزیابی آلودگی آن‌ها و بررسی رفتار ژئوشیمیایی فلزات سنگین ضروری است. این پژوهش به منظور نیل به این اهداف انجام شده

 است.

1-1-1- فلزات سنگین

به عناصر سمت چپ جدول تناوبی که معمولأ در محلول، تشکیل کاتیون می‌دهند فلز گفته می‌شود. فلزات سنگین فلزهایی با عدد اتمی 20 و بزرگتر از آن هستند. عناصر واسطه‌ی آرسنیک (As) و سلنیوم (Se) و نیز سرب (Pb)، جیوه (Hg) و کادمیوم (Cd) بیش‌ترین توجه زیست محیطی را به خود معطوف نموده‌اند (نلسون ایبای، 1390).

منشأ فلزات سنگین و خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک‌ها تعیین کننده‌ی اشکال شیمیایی آن‌ها در محیط می‌باشند (نلسون ایبای، 1390).

اشکال شیمیایی یک فلز رفتار آن را در محیط و همچنین ظرفیت انتقال مجدد آن را مشخص می‌کند. فاکتورهای اساسی تأثیر گذار بر روی تحرک فلزات عبارت از مقدار مواد ارگانیک، ظرفیت تبادل کاتیونی، بافت خاک،  Eh و pH می‌باشد (Kashem et al., 2011).

بسته به نوع عنصر مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تحرک آن نیز تغییر می‌کند (نلسون ایبای، 1390).

2-1-1- فلزات واسطه‌ی سرب، روی و کادمیوم:

در شرایط قلیایی و pH بالا این عناصر اکسی هیدروکسیدهای انحلال ناپذیر و یا در حضور کربنات، کربنات‌های انحلال ناپذیر تشکیل می‌دهند. در شرایط اسیدی و pH پایین جذب سطحی این فلزات ناچیز بوده ولی با افزایش pH جذب سطحی فرایندی مهم می‌باشد که سبب خروج فلزات از محلول از راه جذب سطحی بر روی ذرات و رسوبات می‌شود. هنگام مواجهه با مواد آلی حل شده (اسیدهای هومیک) این عناصر با ماده‌ی آلی تشکیل کمپلکس می‌دهند. میزان جذب سرب در مواد هومیک بیش‌تر از روی و در روی بیش‌تر از کادمیوم است. اکسی هیدروکسیدهای آهن و منگنز نیز جاذب‌های مناسبی برای این عناصر می‌باشند. در اغلب شرایط اکسایش-کاهش، این عناصر در محلول به صورت گونه‌های کاتیونی دو یا سه ظرفیتی وجود دارند (نلسون ایبای، 1390).

3-1-1- توزیع فلزات سنگین در محیط

روش‌های متعددی برای تعیین توزیع طبیعی و انسان زاد فلزات در محیط سطحی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. یکی از این روش‌ها، مطالعه‌ی زمین شیمیایی ناحیه‌ای است که در آن عناصر فلزی به خاک‌ها، رودها و آب زیرزمینی وارد می‌شود. هدف از این گونه مطالعات، جمع آوری اطلاعاتی در مورد غلظت زمینه‌ی فلزات و نواحی با غلظت‌های بالا و بی‌هنجار فلز است. با نمونه برداری از انواع مختلف مواد می‌توان منشأ فلزات موجود در منطقه را تعیین نمود (نلسون ایبای، 1390).

خاک‌ها به عنوان بخشی از اکوسیستم زمینی نقش اکولوژیکی قابل توجهی را در چرخه‌ی عناصر ایفا می‌نمایند. مقدار فلزات سنگین خاک تحت تأثیر چندین فاکتور می‌باشد که عبارت از ترکیب شیمیایی و کانی شناسی سنگ مادر، مقدار مواد ارگانیک، توزیع سایز ذرات، افق‌های خاک، سن، سیستم زهکشی، زندگی گیاهی، دخالت‌های انسان و ورود آئروسول‌ها به خاک است (Gnandi et al., 2002).

4-1-1- چرخه‌ی طبیعی عناصر

زمین متشکل از چهار مخزن زمین کره (زمین جامد)، آب کره (رودها، دریاچه‌ها، آب‌های زیرزمینی و اقیانوس‌ها)، هواکره (پوشش گازی) و زیست کره (جانداران) می‌باشد. برهم کنش میان این مخازن، انتقال و سرنوشت فلزات مختلف را تعیین می‌کند. به استثنای شار کیهانی بسیار فرعی، منشأ همه‌ی فلزات زمین کره است. هوا کره، زیست کره و آب کره مخازن موقت فلزات به شمار می‌آیند. از طریق فعالیت‌های آتشفشانی ذرات فلزی به صورت‌های غبار و گاز از زمین کره به هواکره وارد می‌شوند. هوازدگی شیمیایی و سیالات ماگمایی سبب ورود فلز به آب کره می‌شود. برای بیش‌تر فلزات هواکره به عنوان یک مخزن بسیار کوتاه مدت عمل می‌کند، زیرا اکسایش مهم‌ترین فرایند در هواکره است. فلزات در فواصل طولانی به شکل ذرات ریز یا هواویزهای گازی انتقال می‌یابند. فلزات در نهایت توسط بارش خشک و‌تر و یا تنفس از جو خارج می‌شوند. گیاهان و جانوران فلزات را از راه تنفس (به شکل گازی)، بلع (خوردن) و جذب عناصر در طی رشد گیاه به دست می‌آورند. فلزات توسط فساد مواد آلی، رسوب گذاری و دفع از زیست کره خارج می‌شوند. سیالات ماگمایی و هوازدگی، دفع توسط گیاهان و جانوران و بارش خشک و ‌تر از فرایندهای انتقال فلز به آب کره می‌باشند. pH، پتانسیل اکسایش-کاهش، و حضور جذب کننده‌هایی چون کانی‌های رسی و اکسی هیدروکسیدها انتقال و زمان ماندگاری فلزات در آب کره را کنترل می‌کنند (نلسون ایبای، 1390).

5-1-1- چرخه‌های انسانزاد

فعالیت‌هایی همچون کشاورزی و یا ساخت جاده‌ها، به هم ریختگی سطح و تحرک فلز را در پی دارند. معدن کاری فلزات سبب خروج آن‌ها از سنگ کره می‌شود. بهسازی زمین و دفع پسماند باعث بازگرداندن فلزات به زمین کره و آب کره می‌شوند. ورود انسانزاد فلزات به هواکره از طریق سوزاندن سوخت‌های فسیلی و برخی فعالیت‌های دیگر امکان پذیر است. فلزات موجود در هواکره از طریق تنفس و بلع وارد بدن انسان می‌شوند که اگر از حد مجاز افزایش یابد سبب ایجاد خطراتی برای سلامت انسان می‌شوند (نلسون ایبای، 1390).

در کشور ایران که در بخش خشک و نیمه‌خشک کره زمین قرار دارد، آب دارای اهمیت زیادی است. هم‌اکنون تقاضای آب از امکانات منابع قابل استحصال تجاوز نموده و یا در حال گذر از این مرحله است. بنابراین در آینده‌ای نه چندان دور، محدودیت منابع آب از ابعاد مختلف و از جمله برای تولید مواد غذایی، تولیدات صنعتی، تأمین آب شرب و بهداشتی، محیط زیست و حتی ابعاد سیاسی و اجتماعی مشکلات متعددی را مطرح خواهد نمود و این در‌حالی است که از 400 میلیارد متر مکعب بارش سالانه کشور تنها 35 میلیارد مترمکعب آن به مصرف تغذیه آبخوان‌ها می‌رسد (کوثر 1372). بنابراین تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی یکی از مهمترین موارد در امر توسعه پایدار محسوب می‌شود.

در ایران، تغذیه مصنوعی و ذخیره آب سطحی در زمین‌ها با ساختن بندسارها و دگارها سابقه‌ای طولانی دارد. در شرایط حاضر از منابع آب زیرزمینی کشور حداکثر استفاده به عمل می‌آید به طوری که به سبب برداشت اضافی از این منابع در 163 دشت کشور، سطح آب زیرزمینی افت پیدا کرده است و مشکلاتی را برای ادامه حیات کشاورزی و توسعه اقتصادی این نواحی فراهم آورده است (برزگر ریحانی 1376). با توجه به این که منابع آب‌های زیرزمینی ایران 8/77 درصد مصارف شرب، صنعت و کشاورزی را تأمین می‌کنند، ارائه طرح‌هایی که موجب استفاده بهینه منابع آبی موجود و تغذیه آبخوان‌ها گردد، دارای ضرورتی اساسی و اولویتی انکارناپذیر است (همتی‌نژاد 1376). از آنجایی‌که منابع آبی در دسترس انسان برای مصارف شرب، بهداشت، کشاورزی، صنعت و غیره محدود می‌باشد و به تناسب شرایط خاص اقلیمی هر منطقه از کره زمین متفاوت است، لذا هرگونه اقدام برای کنترل و مهار آب و استفاده بهینه از آن می‌بایستی مورد توجه

 برنامه‌ریزان و متولیان امور آب در کشور قرار گیرد. این مهم در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه و به‌ویژه در مناطق با اقلیم آب و هوای خشک که از ریزش‌های جوی محدود و با پراکنش نامناسب برخوردارند، بیشتر خودنمایی می‌کند. چه در این مناطق نوع ریزش‌های جوی عموماً به صورت رگبارهای شدید بوده و باعث به وقوع پیوستن سیلاب‌های سهمگین و خسارت‌زا می‌شود، به ‌طوری‌که بعضاً در مدت زمانی کوتاه، بارشی بیش از میانگین سالانه منطقه اتفاق می‌افتد. ملاحظه می‌شود در این مناطق، که به علت تبخیر زیاد و قلت بارندگی سالانه، نیاز به وجود آب بسیار ضروری و بلکه حیاتی است، در مدت زمانی بسیار کوتاه از دسترس خارج شده و بدون استفاده به هامون‌های کویری منتهی می‌گردد.

امروزه روش‌های متفاوتی برای کنترل و مهار سیلاب‌ها در کشورهای دنیا بر حسب مناطق مختلف یک حوضه آبخیز مورد توجه است. احداث سدهای مخزنی طی سال‌های گذشته مخصوصاً مورد توجه دولت‌مردان قرار گرفته که همواره با هزینه‌های بسیار بالای احداث، نگهداری و تصفیه آب همراه بوده است. امروز با نگاه علمی و جامع به مدیریت منابع آب، شناسایی آبرفت‌های درشت‌دانه با ضخامت مناسب مورد توجه قرار گرفته است، تا بتوان با هزینه‌های اندک و اجرای بسیار ساده و سریع، سیلاب‌های مخرب را بر روی دشت‌های آبرفتی گستراند، و با ایجاد آرامش به آن فرصت نفوذ و تغذیه آبخوان را فراهم کرده و آب را در لابلای آبرفت‌های درشت‌دانه و به دور از طبیعت خشن و گرم مناطق کویری که تبخیر آب را موجب می‌شود و به دور از عوامل آلوده کننده، نگهداری و بهره‌برداری از آن را به سهولت امکان‌پذیر نمود.

2-1- ضرورت اجرا

یکی از ویژگی‌های اقلیمی مناطق خشک و نیمه‌خشک، علاوه بر کمی نزولات جوی، وقوع رگبارهای شدید و کوتاه مدت می‌باشد، که در بیشتر موارد سبب وقوع سیلاب‌های فراوان می‌شود. استفاده از سیلاب‌های فصلی و نزولات جوی علاوه بر تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی سبب بهبود خواص خاک و احیاء مراتع می‌شود. به گونه‌ای که در حال حاضر در بسیاری از نقاط ایران طرح‌های بهره‌وری از سیلاب و تغذیه آبخوان‌ها به مرحله اجرا یا بهره‌برداری درآمده است. ورود حجم زیادی از سیلاب محتوی املاح و بار معلق که اغلب دارای برخاستگاه متفاوتی از لحاظ خاک‌شناسی و زمین‌شناسی می‌باشند، به مرور زمان‌ سبب بروز تغییراتی در خواص مختلف خاک می‌شود. بررسی روند این تغییرات و اندازه‌گیری پاره‌ای از متغیرهای خاک در طول زمان‌، تأثیر پخش سیلاب را بر خصوصیات فیزیکی خاک مشخص می‌نماید. به‌ طوری‌که نتایج حاصل از آن در میزان نفوذپذیری خاک، نگهداشت آب در خاک، قابلیت انتقال آب در خاک و غیره تأثیرگذار است. لذا به نظر می‌آید در طول زمان‌، این پارامترها تغییر یابد. همچنین در خاک‌های با بافت درشت، ذرات معلق موجود در سیلاب ممکن است سبب کاهش نفوذپذیری خاک گردد. با توجه به برآیند نتایج متفاوت حاصل از پروژه‌های پخش سیلاب در نقاط مختلف، ضرورت دارد میزان متوسط این تغییرات و روند آن در طول زمان‌ بررسی گردد و با استفاده از نتایج بررسی‌های به عمل آمده روش یا روش‌های مناسبی در جهت افزایش بهره‌وری این طرح‌ها و ارائه پیشنهادات راهبردی مهندسی و بهینه‌سازی طراحی شبکه‌ها ارائه گردد.

3-1- هدف

از جمله اهدافی که بعد از کسب نتایج حاصله از این طرح انتظار می‌رود، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1- تعیین میزان کل تغییرات نفوذپذیری خاک در شبکه‌های پخش سیلاب در دوره‌های زمانی طولانی مدت و کوتاه مدت.

2- تشخیص نواحی با نفوذپذیری غیر متعارف(Abnormal Permeability)  در عرصه پخش و تعیین علل آن(Alquhtani 1998) .

3- ارزیابی روش‌های مختلف اندازه‌گیری میزان نفوذپذیری (روش‌های مستقیم و غیر مستقیم).

4- مقایسه روش‌های مختلف تجزیه و تحلیل داده‌ها (روش‌های آماری و نقشه‌ای). 

5- تعیین معادله تجربی بین میزان نفوذپذیری و شاخص‌های دانه‌بندی خاک در محل عرصه پخش‌سیل، که محیطی کاملاً غیر یکنواخت را از نظر دانه‌بندی تشکیل می‌دهد و آن به دلیل قرار گرفتن آبرفت‌های درشت‌دانه در معرض سیل می‌باشد.

6- تهیه نقشه نفوذپذیری افقی آبخوان بر اساس گرادیان هیدرولیکی حاکم بر آن. 

7- دسته‌بندی اطلاعات جمع‌آوری شده به عنوان بانک اطلاعاتی مورد استفاده در کارهای تحقیقاتی و اجرایی آتی.

8- از آنجایی که در اکثر پروژه‌های آبخیزداری مخصوصاً پروژه‌های موضوعی ذخیره آب، مشکل رسوب و پیرو آن کاهش میزان نفوذپذیری مطرح می‌باشد، لذا  تعیین نرخ تغییرات نفوذپذیری خاک در شبکه‌های پخش سیلاب و مقایسه کلی آن با پروژه‌های مشابه می‌توان در انتخاب و پیاده نمودن نوع خاص پروژه اجرایی ویژه هر منطقه تصمیم‌گیری نمود.

9- با تعیین روند تغییرات بدست آمده کارآیی پخش سیلاب‌ها مهمترین موضوعاتی که در دهه اخیر به دلیل اهمیت منابع آبی، فکر سیاستمداران را به خود مشغول نموده است کاملاً آشکار گشته و راه‌کارهای مناسب جهت بهره‌وری بهتر از این پروژه‌های نوین ارائه خواهد گشت.

آب کالایی با ارزش و غیرقابل جایگزین در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور­هاست و نقش محوری آن را در آمایش سرزمین، توسعه زیر ساخت­ها و حفظ، تعادل و پایداری اکوسیستم و محیط زیست، نمی­توان انکار کرد. کمبود آب در ایران، تأمین آن را در بسیاری از مناطق کشور مشکل ساخته و به تدریج بر ابعاد آن افزوده است.

در سال­های اخیر، تشدید خشکسالی و همچنین کاهش منابع آب ورودی به دریاچه ارومیه باعث افت شدید تراز آب آن دریاچه شده است. اهمیت اجرای پروژه­های توسعه منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه با توجه به پتانسیل مناسب آب و خاک منطقه و همچنین تراکم جمعیت در حاشیه آن شرایطی را ایجاد می­نماید که جهت حفظ، بهبود و بهره­برداری بهینه از این منابع؛ پروژه­های آبی متعددی مورد مطالعه قرار گیرد. درجهت حفظ شرایط اکوسیستم منطقه و همچنین بهبود وضعیت دریاچه ارومیه، بررسی­های متعددی در طول سال­های اخیر بعمل آمده است، که یکی از آنها طرح انتقال آب مازاد رودخانه زاب (گلاس) می باشد. از سال 1390 طرح حفاری تونل انتقال آب گلاس و انتقال بخشی از آب رودخانه لاوین که سرشاخه اصلی رودخانه زاب می­باشد به سمت حوضه آبریز دریاچه ارومیه و دشت نقده در دست مطالعه و اجرا قرار گرفته است. انتقال آب این رودخانه از طریق یک تونل به طول تقریبی 35 کیلومتر صورت خواهد گرفت. تونل گلاس به دو قطعه یک (جنوبی) از کیلومتراژ 000 تا 000+15و قطعه دو (شمالی) از کیلومتراژ 000+15 تا 661+35 تقسیم شده است (شکل 1-1). محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شامل هر دو قطعه تونل می­شود. دهانه ورودی این تونل از بالادست مخزن سد کانی سیب آبگیری می­شود و دهانه خروجی آن در دامنه شمالی کوهستان بیگم قلعه قرار دارد و آب تونل را وارد دشت نقده و حوضه آبریز دریاچه ارومیه خواهد نمود. قطر پیش­بینی شده این تونل 3/6 متر و میزان دبی آب انتقالی به حوضه دشت نقده و دریاچه ارومیه حدود 623 میلیون متر مکعب در

 سال در نظر گرفته شده است (مؤسسه مهندسین مشاور ایمن­سازان، 1390).

2-1- طرح مسئله

طرح تونل انتقال آب گلاس با طول تقریبی7/35 کیلومتر جهت انتقال بخشی از آب رودخانه لاوین كه سرشاخه اصلی رودخانه زاب می‌باشد به سمت حوضه آبریز دریاچه ارومیه و دشت نقده در مرحله مطالعه و اجرا است.

دهانه ورودی تونل در عرض جغرافیای´45 °36 شمالی و طول جغرافیایی ´26 °45 شرقی قرار دارد و شهرستان پیرانشهر در10 كیلومتری غرب محدوده مورد مطالعه، نزدیكترین شهر به دهانه ورودی می‌باشد. دهانه خروجی تونل در عرض جغرافیایی ´09 °36 شمالی و طول جغرافیایی ´46 °45 شرقی و در 16 كیلومتری جنوب شرق شهرستان نقده واقع شده است  (مؤسسه مهندسین مشاور ایمن­سازان، 1390).

احداث سازه‌های زیرزمینی نظیر تونل‌ها معمولاً باعث تغییراتی در رژیم جریان آب­های زیرزمینی می­شود. در هنگام اجرا و احداث سازه‌های زیرزمینی معمولاً مقادیر متنابهی آب زیرزمینی به داخل آنها وارد می شود و موجب كاهش بار هیدرولیكی منابع آب­های زیرزمینی، كاهش آبدهی چشمه‌ها و چاه­های منطقه می­شود. با توجه به وجود چشمه­های متعدد در اطراف مسیر تونل گلاس و تأمین آب شرب و کشاورزی روستاهای اطراف از آب این چشمه ها، این نکته که تأثیر حفر تونل گلاس بر روی آبدهی این چشمه­ها به چه میزان خواهد بود باید مورد توجه قرار گیرد.

3-1- ضرورت انتقال آب به دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی کشور و دومین دریاچه آب شور جهان است. تغییر شرایط اقلیمی وکاهش نزولات جوی، بهره‌برداری بیش از حد از رودخانه‌های جاری به دریاچه و پایین بودن بازده کشاورزی در حوضه سبب کاهش شدید سطح آب و افزایش شوری شده است. آورد متوسط سطحی حوضه در حدود 2/7 میلیارد متر­مکعب در سال می‌باشد که حداقل نیاز اکولوژیکی دریاچه در حدود 1/3 میلیارد مترمکعب در سال، باید از آن تأمین گردد. بنابراین کنترل و تخصیص بهینه آب قابل برداشت، یعنی 1/4 میلیارد متر­مکعب، مسئله مهمی به شمار می‌آید. حوضه آبریز دریاچه در شمال­غرب ایران واقع شده است. مساحت این حوضه در سال 1389 در حدود ٥١٨7٦ کیلومتر مربع می­باشد. این حوضه حدود نیمی از استان‌ آذربایجان غربی، بخش وسیعی از استان آذربایحان شرقی و بخشی از کردستان را شامل می­شود (بی­نام، 1389).

آمارها نشان می‌دهد که از سال 1374 تراز آب دریاچه ارومیه سیر نزولی داشته است به ‌طوری که در اواخر سال 1388 به سطح 4/1271 متر از سطح آب‌های آزاد رسیده است (Zarghami, 2010)، که این میزان 7/2 متر کمتر از سطح تراز اکولوژیک و3/4 متر کمتر از تراز متوسط درازمدت 40 ساله (1385-1345) آن می‌باشد. سطح تراز اکولوژیک، سطح آب اکولوژیکی با در نظر گرفتن نیازهای بیوشیمیایی برای رشد و حیات آرتمیا (نوعی سخت پوست که در آب­های شور زیست می­کند) در نظر گرفته می­شود. میانگین بارش بر روی سطح حوضه دریاچه ارومیه در دوره آماری 1375-1346 برابر 46/246 میلی­متر بوده است در شرایطی که در دوره 1386-1376 این مقدار به 68/204 میلی­متر کاهش یافته است (شکل 1-2). از طرف دیگر میانگین بلند مدت غلظت نمک این دریاچه 180 گرم بر لیتر و میانگین غلظت نمک طی 20 سال گذشته 210 گرم بر لیتر بوده است، این رقم در سال 1388 در بحرانی­ترین شرایط به 320 گرم بر لیتر که حد فوق اشباع است، رسیده است (بی­نام، 1389). بنابراین طرح­های توسعه منابع آب مانند طرح انتقال آب تونل گلاس در دست اجرا هستند تا از افزایش افت تراز در دریاچه ارومیه جلوگیری شود. اما باید به این نکته نیز توجه شود که حفر چنین تونل­هایی خود چه تأثیری بر منابع آب، در طول مسیر حفر می­گذارد.

4-1- اهداف

 در سال­های اخیر تشدید پدیده خشکسالی و کاهش منابع آب ورودی به دریاچه ارومیه سبب کاهش شدید سطح آب آن شده است؛ همچنین خشک شدن بخش­های ساحلی دریاچه موجب عکس شدن گرادیان هیدرولیکی در منطقه و نفوذ آب شور به آب شیرین شده است. از سوی دیگر پیش­بینی می­شود با ادامه روند خشکسالی و به دنبال آن تداوم خشک شدن بخش­های بیشتری از دریاچه، وزش بادهای ساحلی موجب انتقال نمک و رسوبگذاری آن در زمین­های کشاورزی اطراف دریاچه و در نتیجه از بین رفتن مرغوبیت زمین­های کشاورزی اطراف و تبدیل آنها به شوره­زار شود و به موجب آن باعث بیکاری و مهاجرت ساکنین منطقه خواهد شد. در این راستا طرح انتقال آب گلاس به منظور انتقال بخشی از آب رودخانه لاوین از سرشاخه اصلی رودخانه زاب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه و دشت نقده، در دست مطالعه و اجرا قرار گرفته است (مؤسسه مهندسین مشاور ایمن­سازان،1390)، از سوی دیگر در مسیر حفر تونل گلاس تعداد زیادی روستا موجود است که اهالی آنها به کار کشاورزی و دامپروری مشغول هستند، اکثر این روستاها آب مورد نیاز کشاورزی و دامپروری وحتی آب آشامیدنی خود را از چشمه­های منطقه تأمین می­کنند؛ بطور مثال چشمه کانی­کوخا که در نزدیکی روستای کانی­اشکوت واقع است آب مورد نیاز کشاورزی پائین دست را تأمین می­کند و یا از آب چشمه کیله­سیپان جهت آبیاری باغات و مزارع روستای کیله­سیپان استفاده می­شود، به همین منوال آب چشمه­های یاراحمد، زینان­جیان، علامتی، دروزنه و دیگر چشمه­ها به مصرف اهالی روستاها می­رسد. به همین دلیل آبدهی این چشمه­ها به طور مستقیم بر زندگی مردم تأثیر گذار است. بنابراین در این تحقیق سعی بر آن شده تا تأثیر حفر تونل بر چشمه­های منطقه برآورد شود و چشمه­هایی که آبدهی آنها تحت تأثیر حفر تونل هستند مشخص شوند، پیش­بینی این تأثیرات می­تواند گام مهمی برای برنامه ­ریزی و همچنین ایجاد راهکاری جهت تعدیل اثرات سوء حفر تونل باشد.

5-1- روش تحقیق

به منظور پیش­بینی تأثیر حفر تونل انتقال آب گلاس بر روی آبدهی چشمه­های منطقه از روش DHI استفاده می­شود. شاخص DHI اولین بار توسط دماتیس و کالمارس (Dematties and Kalmaras, 2001) ارائه شد. تأکید این شاخص بر فاکتورهای مکانیک سنگ و هیدروژئولوژی برای پیش­بینی تأثیر حفر تونل بر چشمه­ها می باشد. پارامترهای شاخص DHI شامل ویژگی­های ناپیوستگی­ها، تراوایی توده سنگ، ارتفاع روباره، زون انعطاف­پذیر، برخورد گسل اصلی با چشمه، انواع چشمه و فاصله چشمه تا مسیر تونل می­باشند. پردازش، تلفیق و تجزیه و تحلیل داده­های مورد نیاز برای روش DHI ، همچنین نمایش نتایج، در مراحل مختلف کار، در محیط GIS انجام می­شود. داده­های مورد نیاز برای تهیه پارامترهای DHI از منابع مختلف و با فرمت­های گوناگون جمع­­­­­­آوری می­شود و تمامی داده­ها به یک سیستم تصویر (UTM) و یک سیستم مرجع (WGS84) در می­آیند. پس از انجام انواع تبدیلات و تحلیل داده­ها معادله DHI محاسبه و نتایج بحث می­شود. در ادامه چشمه­ها از لحاظ تأثیر تونل بر آبدهی آنها رده­بندی می­شوند، سپس با استفاده از روش AHP ضرائب معادله DHI تغییر کرده و بار دیگر معادله محاسبه می­شود و با توجه به تغییرات، بار دیگر چشمه­ها رده­بندی می­شوند. آنالیز حساسیت، اهمیت هر کدام از پارامترها در معادله و اینکه با حذف هر کدام از پارامترها نتیجه چقدر تغییر می­کند را نمایش می­دهد.