اسـاس و پـایـه همه شریعتهای الهی , بر امر به معروف و نهی از منکر، اطاعت ، دوستی ، رحمت و مـدارا اسـتوار شده است . امر به معروف و نهی از منکر برجستهترین، بارزترین و گرامىترین واجب در بین واجبها مىباشد[1] هدف تمام انبیاء و اولیاء اصلاح جامعه بشرى بوده است و مؤثرترین ابزار براى رسیدن به این هدف بزرگ امر به معروف و نهى از منكر است.
قرآن كریم به كرّات به اهمیت این فریضه اشاره نموده و آمرین به معروف و نهى كنندگان از منكر را از صالحین، رستگاران و بهترین امّت مىداند.[2]با هدف برپایی جامعه ای سالم و سرشار از فضایل و تهی از رذایل ، بر نظارت عمومی و همگانی آحاد جامعه بر رفتار یكدیگر پای می فشارد[3] و این نظارت بر امر به معروف و نهی از منكر ، در قرآن كریم مورد تأكید قرار گرفته و به عنوان دو واجب در میان فروع دین مطرح بوده و وظیفه ای است كه مسلمانان و مؤمنان درباره یكدیگر در محدوده جامعه اسلامی و برای تضمین سلامت جامعه از زشتی ها ایفا می كنند .
در روایات امر به معروف و نهى از منكر سبب امنیت، آبادانى، حلال شدن درآمدها، برپائى واجبات[4] ، اصلاح امور دین ، دنیاو[5]… معرفى شده است.و باید توجه داشت كه اگر مردم در برابر منكرات سكوت كنند قهر خداوند همه را فرا خواهد گرفت زیرا منكر مثل آتشى است كه اگر با نهى خاموش نشود همه چیز را مىسوزاند.
وقتی که اسلام ثواب هدایت یک فرد را برابر با آنچه که آفتاب بر آن می تابد می داند[6] و تکلیف امر به معروف را یک وظیفه ی الهی و ادامه ی کار انبیاء و پیامبران معرّفی می کند، طبعاً این امر، مسلمین را وادار می کند که در این راه باابزارهاوشیوه های جدیدخود را به آب و آتش بزنند، اسلام را به هند و چین و فرانسه و آلمان و آمریکا و غیره برده قلبهائی از مردم آن دیار را شیفته ی اسلام ناب نمایند.
امر به معروف و نهى از منكر شیوه انبیاء و اولیاء است و كسى راه آنان را مىپیماید كه امر به معروف و نهى از منكر كند. مضمون بعضى
ازروایات این است كه: كسانیكه با امر به معروف بدنبال رشد جامعه و توسعه ایمان و كار نیك مىباشند و با نهى از منكر بینى فاسقان را به خاك مالیده و از سقوط جامعه جلوگیرى مىكنند خلیفه و جانشین خدا و پیامبر در زمین هستند[7] و اهداف الهى بوسیله آنها در جامعه تحقق پیدا مىكند.
پیامبران الهی , همیشه و همه گاه , بر آن بـوده انـد کـه بهترین شیوه امربه معروف ونهی ازمنکر، اطاعت وپیروی کردن ،رحـمـت ، مـهـربـانی و مهرورزی را در میان مردم بـگـسـتـرانـنـد و صلح ، صفا ،صمیمیت و آرامش را در جامعه های انسانی پایدار سازند،کمترمخاطبان آنها درمقابل ترک یاانجام عمل، مقاومت نشان می دادندویا میل به باز گشت داشتند.
فریضه امر به معروف و نهی از منکر نه به دنبال خشونت‌ورزی است و نه خواهان تذکری است که موجب رنجش خاطر و کینه‌ورزی اشخاص نسبت به یکدیگر شود. امر به معروف و نهی از منکر نشانه عشق انسان به همنوع است.
در آمـوزه هـای اسلام، مسلمانان از خشونت در روابط اجتماعی و مستبدانه عمل کردن از طرف آمران وناهیان وهمچنین خودخواه وخود پسند بودن مخاطبان منع شده ا ند و به رحمت, عفو ، گذشت ، مدارا ومطیع آمران وناهیانِ مورد اعتمادبودن ،دعوت شده اند[8] .
كوتاه سخن اینكه امر به معروف و نهى از منكر نشانه غیرت دینى و احساس مسؤلیت است، باشد كه با توفیقات الهى به این مهم بپردازیم تا از این رهگذر هم بر ایمان خویش بیافزائیم و هم در اصلاح جامعه سهیم باشیم.
اما برای عملی شدن این واجب دینی،اینکه ازچه شیوه وروشهایی باید استفاده شود که هم به واجب دینی عمل کرده باشیم وهم به بهترین نحو ،معارف راعملی و نواهی راریشه کن نموده باشیم ،طوری که باعث مقاومت ،تنفروتعصب درمخاطب نشود وایجاد زمینه فکری غلط وبرداشت نادرست از اسلام واحکام وقوانین آن دربین مردم نگردد. احکام وقوانین اسلام ،آموزه های دینی ابزار ،ابتکار وخلاقیتی که مبتنی بر روشهای نوین وسازگار باروحیه وخواستگاه مخاطب باشد را می طلبد.
حال به اجرای موضوع پایانامه درغالب چهار بخش می پردازیم که دربخش اول کلیات ومفاهیم موضوع مطرح می شودودربخش دوم به اهمیت ،ضرورت وجایگاه امر به معروف و نهى ازمنكر وشناخت آن درقرآن وحدیث بررسی می کنیم و دربخش سوم شیوههای جدید با کمک ابزارهای نوین امر به معروف و نهى ازمنكر معرفی می گردد ودر بخش پایانی نتیجه گیری وپیشنهادات ذکر می گردد.
بخش اول : کلیات تحقیق
بیان مسأله
ثبات ودوام همه ادیان الهی , براحکام وقوانینی اسـتوار بوده است که مستقیماً از طرف خدا وضع می شود. که برجستهترین، بارزترین و گرامىترین آنها امر به معروف و نهی از منکر مىباشد.چون هدف تمام انبیاء و اولیاء ،اصلاح جامعه بشرى بوده و مؤثرترین ابزار براى رسیدن به این هدف بزرگ امر به معروف و نهى از منكر است.
قرآن كریم به كرّات به اهمیت این فریضه اشاره نموده و آمرین به معروف و نهى كنندگان از منكر را از صالحین، رستگاران و بهترین امّت مىداند. و برای برپایی جامعه ای سالم و سرشار از فضایل و تهی از رذایل ، بر نظارت همگانی آحاد جامعه بر رفتار یكدیگر پای می فشارد وآنرا وظیفه ای می داند كه مسلمانان و مؤمنان در مقابل یكدیگر در محدوده جامعه اسلامی و برای تضمین سلامت جامعه از زشتی ها ایفا می كنند .
در روایات امر به معروف و نهى از منكر سبب امنیت، آبادانى، حلال شدن درآمدها، برپائى واجبات ، اصلاح امور دین ، دنیاو… معرفى شده است.
امر به معروف و نهى از منكر شیوه انبیاء و اولیاء است و آنهابه بهترین شیوه ،امربه معروف ونهی ازمنکر را در میان مردم می گـسـتـرانـدنـد و صلح ، صفا ،صمیمیت و آرامش را در جامعه های انسانی پایدارمی ساختند،کمترمخاطبان آنها درمقابل ترک یاانجام عمل، مقاومت نشان می دادندویا میل به باز گشت داشتند.
فریضه امر به معروف و نهی از منکر نه به دنبال مخدوش کردن آزادی است و نه خواهان تذکّری است که موجب رنجش خاطر و کینه‌ورزی اشخاص نسبت به یکدیگر شود. امر به معروف و نهی از منکر نشانه عشق انسان به همنوع است.
در این پژوهش این سوال مهم مطرح است: دینی همچون دین اسلام كه خود را كامل و پایان بخش ادیان الهی می داند و در برخی از آیات و روایات خود ، امر به معروف و نهی از منکررا وظیفه ای همگانی و سبب امنیت، آبادانى، حلال شدن درآمدها، برپائى واجبات ، اصلاح امور دین ، دنیاو…می داند، آیا می تواند این وظیفه خطیر رابدون شناخت مخاطب ،شیوه ها وابزارها ی جدید ،معروفها ،منکرها ،مراحل ومراتب آن ،عملی کند؟
پژوهش گر در این نوشتار ضمن بیان اهمّیت وضرورت آن در آیات وروایات ،باابزار شناخت ،معروفها و منکرهارادر قرآن و حدیث معرفی می کند وپس از اثبات عدم تضاد آن با آزادی ،با معرفی شیوهها وابزارهای جدید به اجرای این فریضه الهی می پردازد، تا به اتهامات بی پایه و اساس پاسخ دهد وعامل موفقیت دربر پایی معروفها وریشه کنی منکرها گردد.
-[1] نهج البلاغه، كلمات قصار، 374و طبرسی، فضل بن حسن ، تفسیر مجمع البیان، ج 1، ص 484؛ ذیل آیه 104 آل عمران
-[2] آل عمران (104و114)
[3] – توبه (71)
[4] – حر عاملى ،وسائل الشیعه، ) 11( ) 395 ) ( 6(
[5] – نهج البلاغه ، ترجمه محمد دشتی انتشارات ،( 252)
[6] – شیخ انصاری مکاسب محرمه(2)(140)
[7] – طبرسی فضل بن حسن ، مجمع البیان،( 1)( 484) ،ذیل آیه آل عمران ( 104)
[8] – کلینی ،محمد بن یعقوب ،اصول الکافی، ترجمه کمره ای(3)( 182 )
