اگر بخواهیم یک جمع بندی از تعریف های فوق داشته باشیم ، باید بگوییم : محیط زیست به تمام محیطی اطلاق می شود که انسان به طور مستقیم و غیر مستقیم به آن وابسته است و زندگی و فعالیت های او در ارتباط با آن قرار دارد … دانشمندان و کارشناسان محیط زیست معتقدند که محیط زیست به دو بخش تقسیم می شود : الف) محیط زیست طبیعی ؛ به آن بخش از محیط زیست اطلاق می‌گردد که در تشکیل آن بشر نقشی نداشته ، بلکه از موهبت های خدا دادی است و شامل جنگل ها ، مراتع ، کوه ها ، دشت ها ، رودخانه ها ، دریاها ، باتلاق ها ، چشم اندازها و … می‌گردد . عوامل تشکیل دهنده ی محیط زیست طبیعی شامل عوامل جاندار (گیاهان و جانوران ) و عوامل بی جان ( خاک ، آب و هوا ) می‌باشد . ب) محیط زیست انسانی یا به عبارت دیگر محیط زیست انسان ساخت ؛ به آن بخش از محیط زیست اطلاق می‌گردد که به دست بشر ساخته شده و زاییده ی تفکر او می‌باشد … »^[۵۵].

گفتار چهارم : آلودگی هوا

یکی دیگر از مفاهیم مهم مرتبط با موضوع تحقیق آلودگی هوا می‌باشد . آلودگی هوا یکی از موضوعات و مسائل و چالش های می‌باشد که دارای تعریف خاص می‌باشد . در ارتباط با آلودگی هوا همچون سایر مفاهیم و موضوعات حقوقی ؛ می‌توانیم از دو منظر به موضوع بنگریم . از منظر اول ؛ تعریف و مفهوم فنی می‌باشد که به واقع مفهوم تکنیکال از آلودگی هوا را معین و مجسم می‌سازد . و تعریف و مفهوم سازی دوم ؛ حقوقی می‌باشد که در ادامه به آن نیز اشاره می نماییم .

تعاریف فنی آلودگی هوا مربوط به علم محیط زیست است . با این حال ارتباط ظریفی بین تعاریف فنی و حقوقی وجود دارد چرا که تعاریف و برداشت های حقوقی در حوزه محیط زیست پابه پای رشد و توسعه ی علوم محیط زیست تحول می‌یابند و این خصیصه یکی از ویژگی های حقوق محیط زیست است به عبارت دیگر این حقوق ،رشد یابنده است و دائماً در حال تحول و پیشرفت می‌باشد .

در این خصوص معیار تعریف شورای اروپا در سال ۱۹۶۷ در خصوص آلودگی هوا قابل توجه است . مطابق گزارش مورخ ۱۴ سپتامبر ۱۹۶۷ شورای اروپا ، آلودگی هوا را این گونه تعریف نمود : آلودگی زمانی است که در هوا یک ماده خارجی وجود داشته باشد و با توجه به شناخت های علمی زمان ، موجب اثری زیان آور شود یا ایجاد ناراحتی کند . در این تعریف عبارت با توجه به شناخت های علمی زمان گنجانده شده است و ‌به این معنی است که اگر امروزه وجود تراکم معینی از یک آلاینده قابل قبول است ممکن است فردا تحقیقات علمی ‌در مورد همه گیری و غیره مواردی را نشان دهند که مورد قبول جامعه علمی نباشد . ‌بنابرین‏ در علم محیط زیست علمای آن فارغ از همه ی بحث ها و مجادلات حقوقی که ممکن است پیرامون یک تعریف و یا حتی یک واژه شکل بگیرد با توجه به معیارها و شاخصه های مختلف تکنیکی تعاریف گوناگون را ارئه نموده اند که بعضاً با تعریف حقوقی یکسان و در برخی موارد کاملاً متفاوت است که به نظرمی رسد این امر ناشی از اختلاف در نوع نگاه ، معیار ها و همچنین مباحثی است که ابتدا بین دانشمندان به وجود آمده و سپس بعد از گذشت زمان در قوانین وارد شده اند .

از طرف دیگر در قوانین، در تعریف یک پدیده لزوماًً به آثار حقوقی آن نظر دارند. برای مثال در تعاریف حقوقی از آلودگی هوا غالباً آلودگی هوای طبیعی که یکی از موارد مسلم آلودگی هواست داخل در تعریف نمی شدند یا به عنوان نمونه در حقوق ایران آلودگی هوای داخلی به دلیل آثار ضعیف حقوقی که دارد داخل در تعریف آلودگی هوا نیامده است یا در حقوق مربوط به حفاظت از هوا این سئوال مطرح است که به واقع مصادیق آلودگی هوا کدامند ، آیا آلودگی رادیو اکتیویته یا آلودگی صوتی نیز جزء آلودگی هوا است ؟

امری که به نظر می‌رسد با تعریف موسعی که علمای محیط زیست ارائه می‌دهند قابل حل ولی در حقوق محیط زیست به عنوان یک بحث جنجالی حقوقی در تعریف آن بر مصادیق قرار می‌گیرد …

در یک تعریف گفته اند که آلودگی هوا عبارت از هر جسم خارجی است که وارد هوا شود و هر عاملی که نسبت مواد معمولی تشکیل دهنده هوا را تغییر دهد به طوری که میزان آن باعث خسارت به حیات انسان حیوان و گیاه گردد . در تعریف دیگر آمده است : آلودگی هوا عبارت است از آلوده نمودن هوا توسط گازهای مضر و مواد ریز جامد و مایع به گونه ای که خطرناک برای سلامتی باشد ، در برخی تعاریف نیز صرفاً اشاره به مصادیق آلودگی هوا نموده اند و در واقع تعریف به مصداق شده است . برای مثال گفته شده است که آلودگی هوا عبارت است از انتشار آلاینده های گازی طبیعی و مصنوعی و ذرات جامد در فضا. تعریف انجمن مشترک مهندسین آلودگی هوا و کنترل آن چنین است : آلودگی هوا یعنی وجود یک یا چند آلوده کننده مانند گرد و غبار فیوم ها ، گازها ، میست ، بو ، دود و بخارات در هوای آزاد با کیفیت ها ، ویژگی ها و زمان به گونه ای که برای زندگی انسان ، گیاه یا زندگی حیوانات خطر ناک و برای اموال مضر باشند و یا به طور غیر قابل قبولی مخل استفاده راحت از زندگی و اموال گردد»^[۵۶].

اما در انتهای این موضوع به ذکر پاره ای از تعاریف قانونی مرتبط با موضوع تحقیق می پردازیم . بند ۲ ماده ۱ آیین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۱۳۵۴ نخستین تعریف از آلودگی هوا را ارائه نموده در این بند قانونی چنین می خوانیم : وجود یک یا چند آلوده کننده در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که مضر به حال انسان و یا سایر موجودات زنده یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد . در ماده ۲ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۳/۲/۱۳۷۴ چنین می خوانیم : منظور از آلودگی هوا عبارت است از وجود و پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد ، مایع ، گاز ، تششع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان آور برای انسان و یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار ابنیه باشد تغییر دهد .

گفتار پنجم : حق بر هوای پاک

یکی دیگر از مفاهیمی که در این مبحث مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد : تحلیل مفهومی حق برهوای پاک است . ابتدا مفهوم حق را مورد تحلیل قرار می‌دهیم .

« از واژه ی حق تعریف های فراوانی ارائه شده که در اینجا به چند تعریف مهم اشاره می‌کنیم :

الف) حق ، امریست اعتباری که بر حسب آن شخص یا گروه خاصی قدرت قانونی پیدا می‌کند که نوعی تصرف خارجی یا اعتباری در شیء یا شخص دیگر انجام و لازمه ی آن امتیاز برای ذی حق بر دیگران می‌باشد . ب) برای تنظیم روابط مردم و حفظ نظم در اجتماع ، حقوق برای هر کس امتیازهایی را در برابر دیگران می شناسد ، و توان خاصی به او می بخشد این امتیاز و توانایی را حق می‌نامند ، مثل حق حیات ، حق مالکیت ، حق آزادی شغل و …

ج) حق امری است اعتباری که برای کسی (له) و بر دیگری ( علیه ) وضع می شود .

د) حق ، امتیاز و نفعی است متعلق به شخص که حقوق هر کشور ، در مقام اجرای عدالت از آن حمایت می‌کند و به او توان تصرف در موضوع حق و منع دیگران از تجاوز به آن را می‌دهد .