:

یکی از مهم‌ترین مسائل اختلافی میان مذهب تشیع و اهل‌سنت در بخش اعتقادات، مسئلۀ خلافت و جانشینی پیامبر خداˆ است. شیعه و سنی در بحث امامت و جانشینی پیامبرˆ هم از نظر مفهوم (شأن و جایگاه امام) و هم از نظر مصداق با یكدیگر اختلاف بنیادین دارند. به‌طور کلی، پس از رحلت پیامبر اکرمˆ مسلمانان برسر جانشینی آن حضرت دچار اختلاف شدند و دو مکتب در عرصه‌های دینی و اجتماعی به وجود آمد:

• مکتب خلافت: از نظر این مکتب، بین امامت و خلافت هیچ تفاوتی وجود ندارد و در حقیقت خلافت، همان امامت بعد از رسول خداˆ می‌باشد.[1]

بر این اساس، بنابر عقیدۀ امامیه، مقام امامت و جانشینی پیامبر مقامی الهی است و باید توسط خدا منصوب شود و یکی از لوازم اصلی آن عصمت است.

مرحوم علامۀ عسگری در این‌باره می‌نویسد:

امامت، عهد و پیمان الهی است که خداوند پیامبرش را از آن آگاه می‌کند و این عهد به ستمکار نمی‏رسد. بنابراین امامت عهد و تعیین ازسوی خداست که رسول خدا تنها آن را تبلیغ می‌کند و لازمۀ آن عصمت است.[3]

در مقابل، از دیدگاه اهل سنت، امامت و خلافت یک منصب غیرالهی است. اهل سنت، امامت و خلافت را از فروع دین می‌دانند و نه اصول دین. بر اساس این دیدگاه امام و جانشین پیامبر لازم نیست که از خطا و لغزش مصون و معصوم باشد.

محقق تفتازانی از علمای بزرگ اهل‌سنت در این باره می‌گوید:

هرگز لازم نیست که امام از لغزش و گناه پیراسته باشد و یا برترین امت شمرده شود و هرگز نافرمانی امام و عدم آشنایی او به احکام الهی مایۀ برکناری و عزل او نمی‌شود.[4]

با این توضیح، اختلافات موجود در دو مذهب و اهمیت و جایگاه این موضوع در شکل‌گیری اعتقادات این دو مذهب به‌روشنی قابل ترسیم است. تا آنجا که هریک مدعی آن است که بر مدار حق است و جبهۀ مقابل، باطل. و این جدال از نخستین ساعات ارتحال خاتم النبیین تاکنون ادامه داشته است.

از سوی دیگر قرآن کریم به عنوان کتاب جاویدان هدایت بشر و نسخۀ تغییرناپذیر کلام الهی در طول تاریخ نقش هدایتگری خود را ایفا کرده و می‌کند ولی به دلیل مساعد بودن این کتاب در جهت سوء استفاده، همواره مسند فِرق مختلف برای اثبات اعتقادات مختلف صحیح و ناصحیح قرار گرفته است و هر فرقه‌ای برای اثبات باورهای خود به این کتاب استناد کرده است که قطعاً قسمت عظیمی از این باورها و استنادات ناصحیح می‌باشد.

 

 

اهل سنت و شیعه به عنوان دو فرقۀ مهم و اصلی مسلمانان بیشترین آمار استفاده از کتاب خدا در جهت اثبات باورهای خود را دارند و تفاسیر فریقین مملو از این گونه استنادات است.

شیعه با استناد به آیاتی چند از قرآن کریم و تفسیر آن بر معنای موافق عقیده‌اش همواده سعی کرده است از باورهای اصلی خود همانند امامت و رجعت و … دفاع کند، همچنین اهل‌سنت با تأویل آیات قرآن بر معنای مراد خود سعی داشته است در جهت حقانیت این باورها دلایل قرآنی فراهم کند.

اگر به تفاسیر مراجعه کنید، خواهید دید که در بسیاری از آیاتی که بنا بر اعتقاد شیعه در حق علی† و یا اهل‌بیت‰ نازل شده است، عبارت «نزلت فی ابی‌بکر، نزلت فی عمر» و مانند آن وجود دارد.[5]

یکی از باورهای مهم اهل‌سنت که می‌توان گفت یکی از ستون‌های اصلی حقانیت این فرقه است، اثبات حقانیت خلافت ابوبکر است و علمای این فرقه همواره با هر وسیله‌ای از جمله آیات متعدد قرآنی به دفاع از این عقیده پرداخته‌اند.

در میان آیاتی که در این جهت مورد استفاده قرار گرفته است آیۀ «السابقون الاولون» بیشتر به چشم می‌خورد و می‌توان گفت در رأس ادلۀ قرآنی این گروه قرار دارد.

آیۀ مذکور در چند جهت مورد استعمال قرار گرفته است که می‌توان مهم‌ترین آنها را این‌گونه برشمرد:

الف: اثبات عدالت صحابه، ب: اثبات فضیلت صحابه، ج: اثبات حقانیت خلافت ابوبکر.

نوشتار حاضر در جهت شفاف‌سازی این نوع استنادات قرآنی، سعی دارد استنادات و ادلۀ اهل‌سنت در مورد آیۀ مذکور را به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار دهد و در نتیجه میزان دلالت آیه بر این باورها را روشن کند.

در این راستا بسیاری از تفاسیر اهل‌سنت بررسی شده است و استنادات مفسران همراه با ادلۀ آنان مورد بررسی علمی قرار گرفته است و نتیجۀ آن طی این نوشتار در اختیار خوانندگان گرامی قرار گرفته است.

از ویژگی‌های این تحقیق، کاربردی بودن آن است به این معنا که در ضمن بحث از دلالت آیه، معیارهایی در اختیار خواننده قرار می‌دهد که می‌توان آنها را در آیات دیگر نیز به کاربرد.

در پایان ضمن سپاس از جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای دکتر خلیلی به عنوان استاد راهنما و نیز راهنمایی‌های ارزشمند ایشان، امیدوارم این سیاهه، گره‌هایی از تفسیر این آیه و آیات مشابه را باز کند.

 

فصل اول   کلیات

 

 

1- فصل اول: کلیات

 

آن‌چه در این فصل مورد ارزیابی قرار می‌گیرد کلیاتی دربارۀ موضوع بحث، نقد و بررسی فضیلت صحابه و خلفا بر اساس آیۀ 100 سورۀ توبه از منظر اهل‌سنت و علمای عامه می‌باشد. عناوین مطرح در این فصل عبارت‌اند از:

1. بیان مسئلۀ تحقیق؛
2. بیان اهمیت و ضرورت مسئلۀ تحقیق؛
3. پیشینۀ تحقیق؛
4. سوالات تحقیق؛
5. فرضیۀ تحقیق؛
6. روش تحقیق؛
7. تعریف مصطلحات

1-1- بیان مسئلۀ تحقیق

می‌دانیم که پس از وفات پیامبر اکرمˆ بر سر جانشینی آن حضرت دو طرز تفکر عمده بین مسلمانان پدید آمد: مکتب امامت و مکتب خلافت. دیدگاه نخست که ریشه در آیات قرآن و احادیث صحیح پیامبرˆ مانند حدیث غدیر، ثقلین و منزلت داشت، امامت را امری انتصابی می‌دانست که به فرمان الهی شکل گرفته و پیامبر اکرمˆ تنها وظیفۀ ابلاغ را برعهده داشته است. دیدگاه دوم بیانگر انتخابی بودن خلافت با رأی مردم بود. بر اساس اندیشۀ دوم، سقیفه شکل گرفت؛ گرچه خود بنیانگذاران آن تصریح به شتابزدگی نمودند.

از آنجا که دیگر قرآن کریم معتبرترین منبع معارف دین اسلام می‌باشد، لذا هر صاحب اعتقادی دوست دارد برای اثبات اعتقاد خود دلایلی را از این کتاب ارائه کند.

فرقه‌های امامیه و اهل‌سنت با تمام شعب خود همواره برای اثبات دیدگاه‌های خود به این کتاب تکیه کرده و می‌کنند.

یکی از موضوعاتی که فرقۀ اهل‌سنت با استفاده از این کتاب درصدد اثبات آن است، اثبات حقانیت دیدگاه‌های مثبت در مورد صحابه است مانند خلافت خلفا، عدالت و فضیلت صحابه

در این راستا به آیاتی چند تکیه شده است که یکی از مهم‌ترین آنها آیۀ «السابقون الاولون» (سورۀ توبه، آیۀ 100) می‌باشد.

آنچه از ظاهر آیه به دست می‌آید این است که مهاجرین و انصار نخستین در این آیه مورد مدح الهی قرار گرفته‌اند و همچنان که مورد رضوان الهی قرار گرفته‌اند خبر از بهشتی بودن آنان داده شده است.

مفسران اهل‌سنت با استناد به این آیه سعی کرده‌اند، نظر خود در مورد عدالت و فضیلت صحابه و یا حقانیت خلافت ابوبکر را اثبات کنند و برای این امر از داخل و خارج آیه، ادله‌‌ای را ارائه کرده‌اند.

موضوع اصلی این تحقیق بررسی مفهوم آیه به همراه بررسی اقوال مختلف مفسران فریقین در مورد این آیه می‌باشد.

در این راستا تمام مستنبطات مفسران فریقین از آیۀ مذکور به همراه ادلۀ آنها مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

[1]. ماوردی، علی‌بن‌محمد، الاحکام السلطانیة، چاپ اول، دارالفکر، بیروت؛ قاهره، 1386ق، ص28.

[2]. بحرانی، سیدهاشم، کشف المهم فی طریق خبر غدیرخم، چاپ اول، همای غدیر، قم، 1389، ص‌۲۶؛ میلانی، علی، الامامة فی اهم الکتب الکلامیة، بی‌چا، مطبعة مهر، قم ، 1413ق، ص۹۱ ببعد.

[3]. عسکری، سیدمرتضی، ترجمۀ معالم المدرستین، دان‍ش‍ک‍دۀ‌ اص‍ول ‌دی‍ن، ق‍م‌‏‫، ۱۳۷۹، ج۲-۱، ص۲۸۳.

[4]. تفتازانی، مسعودبن‌عمر، شرح مقاصد الطالبین فی اصول الدین، ال‍ش‍ری‍ف‌ ال‍رض‍ی‌، ق‍م‌، ۱۴۰۹ق‌، ج2، ص271.

[5]. به عنوان نمونه رک: تفاسیر اهل‌سنت ذیل آیات ﴿الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیلِ وَالنَّهَارِ سِرّاً وَعَلَانِیةً ….﴾ (بقره: 274)؛ ﴿إِنَّمَا وَلِیکمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا …﴾ (مائده، آیۀ55)؛ ﴿قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکرَ نِعْمَتَک الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَی وَعَلَى وَالِدَی…﴾ (احقاف، آیۀ 15)؛ ﴿وَمَنْ یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْناً…﴾ (شوری، آیۀ 23)؛ ﴿وَسَیجَنَّبُهَا الْأَتْقَى الَّذِی یؤْتِی مَالَهُ یتَزَکى﴾ (لیل، آیۀ 17-18)؛ ﴿قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا…﴾ (فصلت، آیۀ 30)؛ ﴿وَإِنْ جَاهَدَاک عَلَى أَنْ تُشْرِک بِی مَا لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا…﴾ (لقمان، آیۀ 15)؛ ﴿یوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ یسْعَى نُورُهُمْ بَینَ أَیدِیهِمْ وَبِأَیمَانِهِمْ…﴾ (حدید، آیۀ 12)؛ ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ…﴾ (مائده، آیۀ 9)؛ ﴿وَنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ…﴾ (حجر، آیۀ 47)؛ ﴿وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ﴾ (رحمن، آیۀ 46)؛ ﴿…وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ﴾ (حج، آیۀ 34)؛ ﴿ لَا یسْتَوِی مِنْکمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ…﴾ (حدید، آیۀ 10)؛ ﴿… إِنَّمَا یخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ﴾ (فاطر، آیۀ 29)؛ ﴿أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیلِ سَاجِداً وَقَائِماً…﴾ (زمر، آیۀ 9).

حمد و سپاس بى كران خداى را كه به ما نعمت هاى بى شمارى ارزانى داشت و راه هدایت و حقیقت جویى را به ما الهام كرد و درود و سلام بر بندگان برگزیده اش، محمّد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم و خاندان پاك و پاكیزه اش.

دعوت اسلامی،فراخوان مردم به یکرنگی وهمبستگی واحتراز از جدایی وپراکندگی بود. قرآن با بیان رهنمودهای روشن وتشریح مبانی عقیده و ایمان ،همه انسان ها را به گرد آمدن در محور توحید سفارش کرد وتفرقه و چند دستگی را عامل دوری از راه مستقیم دین دانست.

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نیز که جز به عزت و شکوه مسلمانان و زیستن آنها براساس ارزش های والای دین خدا نمی اندیشید و از همه مهمتر آنکه خطرات آینده را با دیده الهی خویش می نگریست ؛ پیوسته از لزوم پایبندی به اصول و پایه های دین سخن گفته وامت مرحومه را از فرو افتادن به دام دین سازان و بدعت گذاران بیم می داد.

اما دیری نگذشت که امت اسلامی گرفتار انشعاب شده و مسلمانان به شاخه های گوناگون تقسیم شدند؛هر کس به فرقه ای رو آورد.وقایع شگفت انگیزی که تاریخ نیز برآن شهادت می دهد حکمرانی فرمانروایانی بوده است که تربیت یافته مکتب اصیل اسلامی نبوده بلکه برای تثبیت مقام و موقعیت خود به شیوه های گوناگونی از جمله خشونت و قساوت و سرکوب وتظاهر به دینداری متوسل شده اند.برای نمونه می توان امویان،عباسیان و در عصر کنونی آل سعود را نام برد که انحراف عقاید وخدشه دار کردن الگوهای اعتقادی اصیل ومثبت مردم زائیده دسیسه های آنها می باشد.

اکنون در شرایطی قرار گرفته ایم که اصول اعتقادی ما (به ویژه اصل امامت و ولایت) از طرف دشمنان حق از طرق گوناگون مورد هجوم قرار گرفته وبا القاء شبهات وتشکیلات،ایجاد تزلزل در اذهان بسیاری از افراد ناپخته وخام می نماید.

با توجه به این که اصل و بناء مکتب اهل بیت علیهم السلام بر اساس حجت شرعیه الهی و بر اساس نصوص قرآنی و نبوی صلی الله علیه وآله وسلم شکل گرفته است و راهی برای خدشه دار کردن آن وجود ندارد؛لذا پیروان مکتب انتخاب برای شرعی جلوه دادن مذهب و عقیده خود متوسل به دسته ای از روایات جعلی شدند که در شأن و فضیلت خلفاء ساخته شده است.البته اصل مرام و مسلک خود را نمی توانند بر قرآن و سخنان پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم تطبیق کنند و آن را انتصاب از جانب خداوند متعال فرض کنند زیرا به صراحت پایه و اساس مکتب خود را بر اساس شورای حل و عقد و انتخاب مسلمین در سقیفه می دانند.

مفسرین اهل سنت برای اینکه فرد انتخابی را بر اساس معیارهای اسلام جلوه دهند آیاتی را بوسیله روایاتی ساختگی بر خلفاء انتخابی تطبیق می کنند تا بدین شیوه از هجمه های اعتراضات بر مکتبشان بکاهند.

از مهمترین آیاتی که علماء اهل سنت بدان استناد می کنند،آیه شریفه هفده سوره مبارکه لیل است.مجموعه پژوهشی حاضر سعی دارد با دلایل متقن و محکم راه هر گونه اثبات فضیلت برای ابوبکر از راه آیه مذکور را ببندد و با انکار فضیلت ابوبکر،مذهب و مسلک انتخاب را تضعیف نماید.

 

 

روشی كه در این دستاورد پژوهشی مورد استفاده قرار گرفته است،تتبع و استقصای کامل در منابع و مجامع اهل سنت می باشد که از تمام جهات تفسیری؛روایی؛تاریخی؛کلامی و عقلی مورد بررسی قرار داده و نقد کامل انجام دهد.برای رسیدن به این هدف مطالب جمع آوری شده در پنج فصل تنظیم یافته است که پس از ارائه طرح جامع تحقیق در فصل کلیات،ادله اهل سنت  به همراه روایات و جریانات تاریخی که به نوعی در ذیل آیه برای اثبات ادعای خود می آورند آورده شده است و در سه فصل پاسخ مناسب به کلیه این دلائل ارائه گردیده است.در ابتداء کاملا روایات از جهت متن و سند مورد بررسی و نقد قرار گرفته و سپس تناقضاتی که در ادعای اهل سنت با تاریخ صحیح،قرآن و عقل وجود دارد کاملا تشریح گردید.

در همین جا ارادت صمیمانه خود را پیشاپیش تقدیم اساتید گرانقدرم جناب آقای دکتر زاهدی و دکتر رستمی كرده،واز قصوراتم پوزش مى طلبم. برخداوند متعال توكل مى نمایم و از او مسئلت دارم كه انجام این كار را بر من آسان گرداند و موفقم دارد.

در نهایت نسبت به کامل ویا بی نقص بودن این اثر هیچ ادعایی ندارم واز درگاه احدیت خواستارم ـ هر چند خودم را حقیرتر از حضور سر این سفره با عظمت می دانم ـ توفیق خدمت در مکتب امامت و ولایت عنایت فرماید واگر بهره معنوی از این نوشتار برده می شود این حقیر را از ثواب آن بهره مند فرماید.

«یا أَیُّهَا الْعَزیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَیْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا إِنَّ اللَّهَ یَجْزِی الْمُتَصَدِّقینَ»

 

 

فصل اول:کلیات

 

 

 

• معرفی مسئله تحقیق
• بیان اهمیت و ضرورت مسئله تحقیق
• سابقه و پیشینه مسئله تحقیق
• صحابه نگاری
• صحابه نگاران پیشگام
• فضائل نگاری
• فضائل نگاری در تفاسیر
• برجستگیهای اثر
• سؤالات تحقیق
• سؤالات اصلی
• سؤالات فرعی
• فرضیه تحقیق
• روش تحقیق
• مصطلحات تحقیق

 

 

 

فصل اول:کلیات

آن چه در این فصل مورد ارزیابی قرار می­گیرد، کلیاتی درباره موضوع بحث،نقد و بررسی فضیلت ابوبکر بر اساس آیه شریفه هفده سوره مبارکه لیل از منظر اهل سنت می باشد. عناوین مطرح در این فصل عبارت است از : معرفی مسأله، بیان اهمیّت مسأله، پیشینه تحقیق، سؤالات­ تحقیق،فرضیه تحقیق و در نهایت به روش تحقیق می­پردازیم.

 

1.1.       معرفی مسئله تحقیق

 

اهل سنت با تمسک به آیاتی در صدد اثبات فضایلی برای ابوبکر هستند تا بدین وسیله اجتماع چند نفره در سقیفه را موجه قلمداد کرده و پیروان این مسلک را به احترام خاصی نسبت به خلیفه شان وادارند.

از مشهورترین آیات فضیلت،آیه هفده سوره مبارکه لیل می باشد که با استناد به روایاتی،نزول آن را به اثبات مقام و موقعیتی برای ابوبکر نسبت می دهند.تحقیق حاضر با به چالش کشیدن دلیل های آنان و کشف واقعیت به این هدف نائل می شود که این دسته از روایات و شأن نزول ها ساختگی بوده و طراحی اذهان و دستانی است که پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم بغض و کینه خود را نسبت به اهل بیت پیامبر علیهم السلام آشکار ساختند.

 

2.1.         بیان اهمیت و ضرورت مسئله تحقیق

در روزگارى كه هر روز درگیرى‏هاى فكرى،فرهنگى و سیاسى تازه بین اقوام و ملیّت‏هاى مختلف و گوناگون آن به وقوع مى‏پیوندد،سخن حق را باید به گوش مجامع اهل سنّت و جماعت،با زبان و ادبیات خودشان رساند.

در مناطق دو فرقه ای تحریفات زیادی توسط مجامع اهل سنت به سهولت و ارزان در اختیار اهالی قرار می گیرد و با جدیت تمام افکار و عقاید خود را به خورد جوانان و حتی تحصیل کرده ها می دهند و افراد را در انتخاب راه حق دچار شک و تردید می نمایند.

یکی از آیاتی که مجامع اهل سنت به طرفداران و مخالفان خویش بر اثبات فضایل ابوبکر نشان می دهند آیه هفده سوره مبارکه لیل می باشد.در این خصوص قلم فرسایی زیادی شده است و مسئله را به گونه ای تغییر دادند که حتی جایگاه واقعی و خانوادگی و اجتماعی ابوبکر را با استفاده از آیه شریفه و روایات ساختگی مربوط به آن،کاملا وارونه جلوه دادند.به گونه ای که اگر کسی با شخصیت حقیقی او آشنایی نداشته باشد ممکن است او را ستوده و مورد احترام و الگوی خود قرار دهد چرا که علماء اهل سنت با تمسک به این آیه،انفاق و کمک های مالی او را نجات بخش اسلام و پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم و جامعه مسلمین دانستند و هر بی خبر و غافل از حقایق تاریخی با باور و پذیرفتن این مطالب،ممکن است خود را وامدار ابوبکر دانسته و بدنبال آن سر تسلیم بر سخنان و فرمایشات پبروان خلیفه فرود آورند. از طرفی دیگر،اکثر پیروان تشیع تنها به تولی عمل کرده و کتب و مقالاتی در جهت ولایت اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می نگارند این بسیار ارزشمند می باشد اما کمتر کسی پیرامون تبری و بغض نسبت به دشمنان مکتب ولایت رغبت نشان می دهند.

با تأمل و جستجویی که در عناوین مقالات موجود در سایت های علمی پژوهشی انجام گرفت بدست آمد دانشجویان دانشگاه ها و دانش پژوهان حوزه های علمیه تمایلی بر تحقیق روی موضوعات این چنینی ندارند.ولی باید به آن ها اعلام داشت لازم است مقداری پژوهش خود را در این موضوعات اختصاص دهند تا در هر دو عرصه تولی و تبری اعتقاد راسخ داشته و هم پاسخگوی شبهات تولی بوده و هم بتواند با ایراد شبهه به منحرفین بغض و تبری خود را نسبت به مرام و مسلک آن ها به نحو شایسته نشان دهند.زیرا از نشانه های مذهب حقه تشیع،تولی و تبری است .

[1] ـ یوسف ( 12 ) : 88

هدف پژوهش حاضر، بررسی همجنس گرایی از نگاه دین و روانشناسی است تا نقطه نظرات دینی و آراء اندیشمندان در روانشناسی را نقد و بررسی کند. بدین منظور منابع دست اول ادیان توحیدی و غیر توحیدی، همچنین منابع بروز روانشناسی از جمله کتاب ها، مقالات و سایت های مربوط به مباحث روانشناسی جنسی- تربیتی به دقت جستجو گردید. و یافته ها به روش کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی گردآوری شد. این یافته ها به شیوه توصیفی تحلیلی مقایسه و تحلیل گردید و نتایج ذیل بدست آمد:            1- همجنس گرایی در نگاه ادیان توحیدی نوعی گرایش جنسی است که با هدف آفرینش و سعادت ابدی  انسان مغایر بوده و امری ناپسند و گناهی نابخشودنی به حساب می آید. 2- به نظر  برخی از ادیان غیر توحیدی، همجنس گرایی، گرایشی طبیعی بوده و مورد تایید است، اما برخی دیگر از ادیان غیر توحیدی همجنس گرایی را به رسمیت نشناخته و آن را مخالف سیر طبیعی ارضای جنسی انسان می دانند. 3- در علم روانشناسی این گرایش جنسی تا سال 1973 میلادی در زمره انحرافات جنسی طبقه بندی می شد، اما به تدریج به عنوان گرایشی طبیعی و هماهنگ با فیزیولوژی و روان انسان تعریف شده، که اگر نسبت به دگرجنس خواهی سودی نداشته باشد، ضرری نیز در پی ندارد. 4- با اینکه برخی اصرار بر سرشتی بودن همجنس گرایی برای برخی افراد دارند ولی تاریخ گرایش به همجنس گرایی به دوران حضرت لوط7 بر می گردد. 5- طبق آموزه های دینی همجنس گرایی بیشتر جنبه روانشناختی دارد و از اختیار و ترجیح جنسی ناشی می شود و ارتباطی با مسئله زیستی ندارد. 6- علت گرایش به همجنس گرایی با اینکه در علم روانشناسی هنوز به صورت قطعی ثابت نشده است، ولی دو مؤلفه زیستی و روانشناختی مهمترین عوامل گرایش به همجنس گرایی معرفی شده است.

بنابراین همجنس گرایی به دلیل برخی زمینه های زیستی و روانشناختی نابهنجار مانند نحوه همسر گزینی، تربیت والدینی، تجربه های دوران کودکی با همسالان، خواهران و برادران و دیگر محیطهای تربیتی به عنوان گرایش ترجیحی فرد بروز می کند نه اینکه گرایشی هنجار و هماهنگ با فطرت انسان باشد.

 

کلید واژه: همجنس گرایی، غریزه جنسی، دین، روانشناسی، اختلال

 

فصل اول

 

 

کلیات و مفهوم شناسی

 

 

1.کلیات

 

 

 

 1.1. بیان مسئله:

یکی از ابعاد مهم انسان، جنبه ی جنسی و شهوانی او می باشد. نیروی جنسی به صورت غریزه ای بسیار قوی در نهاد انسان قرار داده شده است که باید به صورت صحیح و با توجه به نیازهای واقعی انسان، ارضا شود. سرکوب و ارضای ناصحیح و غیر طبیعی این غریزه صدمات جبران ناپذیر و هزینه های زیادی را در انسان به وجود می آورد. در اصطلاح، به ارضای ناصحیح غریزه ی جنسی، انحراف جنسی گفته می شود. انحراف جنسی صورت های مختلفی دارد که این نیرو را از مسیر طبیعی اش دور می کند.[1]

یکی از انحرافات جنسی موجود، همجنس گرایی[2] می باشد که به نوعی به ارتباط و گرایش جنسی میان دو جنس موافق گفته می شود. این نوع گرایش جنسی در ابتدا از سوی روانشناسان امری انحرافی و یک بیماری تلقی می شد، به طوری که برای آن راه حل و درمان تعریف کرده بودند. ولی به مرور زمان و با گسترش مبحث روانشناسی جنسی این نوع گرایش گرایشی طبیعی معرفی شد.[3] و از طبقه بیماری های جنسی خارج شد، به طوری که در یک نامه ای که خانواده ی یک همجنس گرا به زیگموند فروید داده بودند تا راه حلی برای این امر معرفی کند، فروید این گرایش را یک گرایش طبیعی جنسی[4] معرفی می کند که این نامه در مجله آمریکایی روانپزشکی در آوریل 1951به چاپ رسیده است.[5]

لازم به ذکر است که امروزه در اکثر کشورهای جهان با تصویب قوانین حقوقی و مدنی مختلفی، همجنس گرایی را یک حقوق اجتماعی و مدنی در نظر گرفته اند. که کشورهای همچون امریکا، سوئیس، فرانسه و سایر کشورهای غربی این نوع گرایش جنسی را تائید و حقوق مدنی برای همجنس گراها در نظر گرفته اند.[6]

همجنس گرایی از نظر ادیان توحیدی یعنی مسیحیت، یهودیت و اسلام امری ناپسند و گناهی نابخشودنی تلقی شده است. به طوری که مسیحیت همجنسگرا ها را ابزار شیطان در روی زمین می داند و یهودیت آن را گناه نابخشودنی و انحرافی شدید می خواند.[7] همچنین دین اسلام با توجه به این که غریزه جنسی و نوع ارضای آن را از مسائل مهم بر می شمارد، ارضای صحیح آن توسط زن و مرد را باعث سکون و آرامش بشری و از اهداف خلقت انسان به صورت زن و مرد دانسته[8] و راه صحیح آن را ازدواج میان زن و مرد بیان می کند[9] و روش های چون همجنس گرایی را یک انحراف جنسی دانسته و ارضای جنسی از این روش را کفر و هلاک کننده انسان می داند.[10] ولی در دین های شرقی و نوظهور از این امر گاهی به صورت مثبت و گاهی به صورت منفی یاد می شود.[11]

در این تحقیق ابتدا سعی شده است که نظرات و دیدگاههای تربیتی، فقهی، حقوقی و سایر دیدگاهها از منظر ادیان توحیدی و غیرتوحیدی (سایر ادیان) در باب غریزه جنسی و انحرافات آن به خصوص همجنس گرایی به صورت کامل و شفاف بیان گردد و سپس راهکارها و پیشگیری های پیشنهادی ادیان و یا توجیه و دلایل برخی ادیان در باب پذیرش این نوع گرایش جنسی و همچنین نظرات و نقدهای ادیان بر یکدیگر نیز بیان گردد، به طوری که ابتدا به بیان دیدگاه یهودیت و مسیحیت و سپس ادیان دیگر پرداخته و در آخر به بیان دیدگاه اسلام در مورد این گرایش جنسی می پردازیم. همچنین در فصلی دیگر به بررسی عوامل روانشناختی[12] و فیزیولوژیکی[13] همجنس گرایی از دیدگاه روانشناسان و روانپزشکان جنسی[14] – تربیتی[15] می پردازیم و با بیان عوامل گرایش به همجنس گرایی، این عوامل را یکی بعد از دیگری بررسی و در بوته نقد قرار خواهیم داد و در فصل آخر یا همان نتیجه گیری به مقایسه نظرات و دیدگاهها مختلف از سوی آموزه ها و قوانین دینی و همچنین نظریات علمی روانشناسان در باب این موضوع خواهیم پرداخت و دیدگاه کلی و نهایی خود را درباره ی این نوع گرایش جنسی و نوع برخورد با آن را بیان خواهیم کرد.

 

1.2. بیان اهمیت و ضرورت پژوهش

غریزه جنسی یکی از ابعاد مهم وجودی زن و مرد می باشد که نوع برخورد و نوع ارضای این غریزه جنسی در زندگی روزمره و حتی در بلند مدت برای انسان شرایطی را به وجود می آورد که تمام بخشهای زندگی او را تحت الشعاع قرار می دهد. از دیدگاه تمام روانشناسان و زیست شناسان، غریزه جنسی، جزء غرایز ثانویه و مادی انسان به حساب می آید، به این معنا که تمایل جنسی، یک تمایل طبیعی است ولی ارضای ناصحیح آن باعث مرگ انسان نمی شود، اما به ایجاد اختلالات بی شماری در انسان می انجامد که به صورت های مختلف، خود را نشان می دهد، از قبیل بیماری های روانی مانند وسواس و افسردگی و انحرافات جنسی مانند همجنسگرایی و خود ارضایی یا اختلالات جنسی مانند سرد مزاجی و ناتوانی جنسی.[16] برای همین این مسئله در ادیانهای توحیدی که وظیفه هدایت انسان به سوی کمال را برعهده دارند، یک امر اساسی و قابل توجهی می باشد. همچنین برخی روانشناسان مانند آبراهام مازلو[17] که روانشناسی انسان گرا است و بیشتر کار او در روانشناسی سلامت بوده، غریزه جنسی را جزء طبقات اول نیازها قرار داده و معتقد است برای رسیدن به مراحل بعدی زندگی باید نیاز جنسی به صورت صحیح ارضا و از ایجاد اختلالال در آن پرهیز کنیم.[18]

برای همین غریزه جنسی و انحرافات موجود در آن به خصوص همجنس گرایی، با اینکه در بین عموم مردم و برخی محققان به خاطر حیا و عفت عمومی به صورت پوشیده مطرح می شود، اما یک مسئله است که نمی توان از آن به راحتی چشم پوشی کرد و نمی توان این نوع گرایش جنسی را در یک عقیده خاص مطرح نمود، زیرا این امر در بین همه جوامع انسانی بدون توجه به گرایشات مذهبی و دینی آنها دیده می شود. و با توجه به اینکه درباره اختلالات جنسی و آسیب های پیش روی آن، از سوی عالمان دینی و دانشمندان روانشناسی و جامعه شناسی[19]، کتب و مقالات و یاداشتهای زیادی منتشر شده است، ولی اهمیت این موضوع بر ما پوشیده نیست که می توان با بررسی و مطالعه در بین آرای اندیشمندان و متون مکاتب دینی- عقیدتی مختلف، به مجموعه ای از آراء و نظریات مختلفی رسید که هر یک از آنها از زوایای مختلفی به این موضوع نگریسته اند؛ برخی از دید تربیتی و برخی دیگر از دید مدیریت امیال و لذایذ انسانی و بهره گیری فراوران از غریزه جنسی. و همچنین می توان با سهولت فراوان به مجوعه ای از نظرات عالمان دینی و آموزه های ادیان الهی و دانشمندان روانشناسی در علت و بوجود آمدن این نوع گرایش رسید. لذا با این ضرورت دست به تدوین پروژه تحقیقاتی می زنیم که، در آن اهم آراء و نظرات مهم دانشمندان و مکاتب دینی- عقیدتی در باب تاریخچه و علت گرایش به همجنس گرایی بیان شده باشد.

[1]. ف‍ق‍ی‍ه‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ ن‍ق‍ی‌، تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر‏‫، قم، ۱۳۸۷.

[2]. Homosexuality

[3]. www.en.wikipedia.org. دانشنامه آزاد ویکی پدیا، به نقل از دینز، وین، دایره المعارف همجنسگرایی، لندن،1990

[4]. Natural propensity of sexual

[5]. The American Journal of Psychiatry, April, 1951, 107, No. 10, pp. 786 and 787.

[6]. www.en.wikipedia.org دانشنامه آزاد ویکی پدیا، وضعیت قانونی و حقوقی همجنس‌گرایی در کشورهای گوناگون ،

[7]. لاویان، 18:22

[8]. سوره روم/آیه21 «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی‏ ذلِكَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ ؛ و از نشانه‏هاى او اینكه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در كنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه‏هایى است براى گروهى كه تفكّر مى‏كنند!»

[9]. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، دارالحدیث، قم، 1429ق، ج5، ص373

[10]. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج5، ص544

[11]. رک: ف‍ع‍ال‍ی‌، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی، آفتاب و سایه‌ها نگرشی بر جریان‌های نوظهور‌، نجم‌الهدی، قم، ۱۳۸۶.

[12]. Psychology

[13]. Physiological

[14]. psychiatrist Sexual

[15]. Educational psychiatrist

[16]. ف‍ق‍ی‍ه‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ ن‍ق‍ی‌، تربیت جنسی، ص 16

[17]. Abraham (Harold) Maslow

آبراهام هَرولد مَزلو روانشناس انسان‌گرای آمریکایی می‌باشد. او امروزه برای نظریه «سلسله مراتب نیازهای انسانی»اش شناخته شده‌است. مزلو همچنین به عنوان پدر روانشناسی انسان گرا شناخته می‌شود.

[18]. هارلد مزلو، آبراهام، انگیزش و شخصیت، مترجم: احمد رضوانی، آستان قدس رضوی، مشهد، 1372ش، ص70.

[19]. sociology

و پنج فصل ونتیجه گیری است. در فصل اول، به کلیات و مفاهیم لغوی و اصطلاحی هنجار و فرهنگ وجامعه از دیدگاه اهل لغت و صاحب نظران ونیز نهج البلاغه می پردازد. در فصل دوم سعی شده به ارتباط میان هنجار و فرهنگ وجامعه بپردازد ونقش هنجارهارا در چگونگی تشکیل یک جامعه با فرهنگ غنی دینی  متذکر شود.  واز طرفی با ذکرپیامدهای ناشی از هنجارگریزیها، ملاکهای لازم برای مطلوب و نامطلوب بودن هنجارهای جدید را بیان نموده  است.

در فصل سوم نیز به واکاوی علتها وریشه هایی که موجب به وجود آمدن این جریان شده پرداخته است.  اساسی ترین عوامل فردی واجتماعی که سلامت انسان و جامعه را به خطر انداخته و موجب تضعیف وناپایبندی انسان به هنجارها  گشته مورد بحث قرار می گیرد. از جمله ی این امور می توان به انگیزه های روانی واحساس محرومیتها، جهل نسبت به دین و دنیا و عدم شناخت کافی از آن ها ونیز فشار و قدرت عوامل محیطی، اجتماعات آلوده و روشهای حکومتی ناسالم (فشار هنجاری) اشاره نمود. لذا استخراج این ریشه ها و عوامل در توسعه و تعمیق هنجارها  نقش چشمگیری دارد.

در فصل چهارم نیزبه نحوه ی برخورد با ناهنجاریها، با توجه به سیره ی امیرالمؤمنین علیه السلام می پردازد. لذا با توجه به شرایط، دو روش سازگاری و قاطعیت را به عنوان  دو روشی برای درونی کردن هنجارها و حذف هنجارهای نامطلوب وغلط مورد بحث قرار می دهد. به عبارتی به  احیا ارزشها وسنتهای فراموش شده به وسیله ی این دو روش می پردازد.

چنانکه ملاحظه خواهید کرد در فصل پنجم  به ارائه ی راهکارهای عملی از سیره ی امیرالمؤمنین علیه السلام در جهت حفظ ورعایت هنجارها پرداخته است. در این راستا  برای پایبندی وتعهد بیشتر نسبت به هنجارها، دومعیار اساسی یکی ایجاد انگیزه  ودیگری نظارت های اثر گذار

 

 را به عنوان دو راهکار عملی وکلی در دو گستره ی فردی واجتماعی در نظر گرفته شده است. بدین طریق  جامعه  به یک تفکر منسجم وسیستم سازمان یافته ی نظارتی دعوت می گردد وفرهنگ اصیل دینی شکل می گیرد.

در آخر نتیجه گیری و جمع بندی از این بحث صورت گرفته است.

شایان ذکر است که مسلماً در این پایان نامه هیچ گاه ادعا نمی شود که عوامل هنجارگریزی و راهکار های قطعی برای مبارزه با این معضل اجتماعی به طور کامل ارائه گردیده است. لیکن علی رغم اشکالات و نقایص موجود، امید آن می رود که فتح بابی هرچند کوچک برای این امر مهم باشد. والسلام

 

 

  

 

فصل اول

کلیات

 

 

 

 

1-1.تبیین موضوع تحقیق و اهمیت آن

یكی از مباحث بسیار جدی در زمینه ی رفتارشناسی درنهج البلاغه، به ویژه در تحقیقات امروزی دارای ارزش می باشد، درخصوص هنجارگریزی های فرهنگی واجتماعی است.چرا که، تمدن و پیشرفتهای یک ملت از هر نظر، در انعکاس فرهنگ و تعهد نسبت به ارزشها وهنجارها می باشد. بشر نیز بدون داشتن ابعاد فرهنگی اجتماعی صحیح، حیات عقب مانده ای خواهدداشت،که در جوامع امروزی تصور وجود آن مشکل است.

از دیدگاه حضرت علی علیه السلام برای داشتن فرهنگی غنی در یک جامعه، افراد باید در بند مجموعه ای از تعهدات انسانی و اجتماعی قرار گیرند. امیرالمؤمنین علیه السلام در سخنی راهگشا بنیاد زندگی انسان وصلاح و سامان جامعه را، بر پایبندی به هنجارهای الهی و آداب و رسوم وپیوندهای اجتماعی و انسانی استوار می دانند.به طوری که اگر پایبندی به تعهدات در زندگی نباشد، هر گونه فساد و تباهی را به همراه خواهد داشت.

به همین علت حضرت در عهد نامه ی خود به مالک اشتر، ضمن  اشاره به عدم سست شدن تعهدات و شکسته نشدن پیمانها، بهترین توفیقات فردی و اجتماعی را در پایبندی به تعهدات برمی شمرند و سلامت جامعه و فرد را، این گونه تضمین می نمایند.

حال اگر تاریخ زمان سه خلیفه ی قبل از امیرالمؤمنین علی علیه السلام بررسی شود، ملاحظه می گردد تعهد به هنجارها و سنت های پسندیده ی زمان پیامبرصلی الله علیه وآله سلّم به فراموشی سپرده شده بود وناهنجاریها در میان توده های مردم  رواج یافته بود. همین امر موجب بروز اختلافاتی در دین وروش پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم گردید، و فرهنگ اسلام را دستخوش انحرافات گرداند.

از دیدگاه امام علی علیه السلام، شناختن هنجارها وناهنجاریها، از ضروریات می باشد، زیرا در غیر این صورت،  در نظام ارزشی جامعه چنان واژگونی به وجود می آید، که معروف از منکر شناخته نمی شود، افراد جامعه نیز در تاریکی های شبهات گام می زنند؛در حقیقتخود را معیار معروف و منکر قرار می دهند.  به چیزی جز دانسته های خود اکتفا نمی کنند و آنچه را که خود نپذیرند علم به حساب نمی آورند.به عنوان مثالدوران جنگ امیرالمؤمنین علیه السلام با معاویه،که عده ای با وجود شناخت فضل و برتری امام علیه السلام، در حق بودن ایشان تردید داشتند،وبا حاکمیت شیوه ی خود، از هنجارها گریزان گشتند.

بنابراین پیروی و اجرای احکام و قوانین الهی در جامعه، لازم وضروری است. در این راستا امیرالمؤمنین              علیه السلام انگیزه ی خود را از پذیرفتن امر حکومت، برای این می دانند که نشانه های دین را به جای خود بازگردانند و اصلاح را در شهرها  ایجاد کنند، به طوری که احکام رها شده نیز، به اجرا در آیدو ستمدیدگان درکمال امنیت به سر برند.

در حال حاضر نیز بخش اعظمی از جوامع کنونی، بی تعهدی را روش و مبنای خویش قرار داده اند وخود را از قید بسیاری از هنجارها رها ساخته اند، که مسلما این هنجارگریزیها مشکلات زیادی را با خود بههمراه خواهد داشت.

لذا این پژوهش سعی در تحلیل وتنظیم نا هنجاریها دارد،  ضمن آنکه با شناخت قدرت وضعف  افراد، به درمان آنها  نیز می پردازد؛ همچنین این آگاهی را می دهدکه چطوردر برابر فشارهای فرهنگی واجتماعی و پیامدهای ناشی از انواع آنها مقاومت باید نمود.

هدف نهایی و رسالت این پژوهش گامی در جهت آشنایی و ایجاد تعهد در برابر هنجار ها و ارزشهای رفتاری و اجتماعی می باشد تا با جریان انداختن سنت ها و هنجارهای دینی و بکارگیری صحیح عقل، شخصیت و جامعه سالمی بر مبنای فطرت شکل گیرد.

اجرای توصیه های امام علی علیه السلام سبب می شود هنجارها بر قوت خود باقی بمانند و در نهایت فرهنگ در دو بعد مادی ومعنوی غنی گردد وجامعه را از آسیب پذیری مصون بدارد.

[1]آمدی، عبدالواحدبن محمد تمیمی «شرح غررالحکم و دررالکلم»، الشارح جمال الدین محمد خوانساری، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران، 136 ش 0. ج 1، ص   293  «اصل الدین اداء الامانه و الوفاء بالعهود ؛بنیاد دینداری، امانت را به جا آوردن و پایبندی به عهد و پیمان است.»

[2] نهج البلاغه دشتی، نامه 53،«فلا تغدرن بذمتک، و لا تخیسن بعهدک و لاتختلن عدوک فانه لایجتری علی الله الا جاهل شقی؛ هرگز پیمان شکن مباش و در عهد خود خیانت مکن، و دشمن را فریب مده زیرا کسی جز نادان بدکار، برخدا گستاخی روا نمی دارد .»

[3] شرح غررالحکم، ج 1، ص 293، «ألامانه فوز لمن رعاها؛ امانت پیروزی و توفیقی است برای رعایت کننده اش .»

[4] رک : نهج البلاغه ترجمه دشتی، خطبه 17

[5] نهج االبلاغه، خطبه 88 ، « المعروف عندهم ما عرفوا و المنکر عندهم ما انکروا »

[6] رک : نهج البلاغه ، خطبه 17

[7] ابن ابی الحدید ، «شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید »،به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم ،مصردارالكتب العربیه، اطبعه الاولی ١٣٧٨ ق، ج 3 ، ص 186 ؛« گفتند :ما با شما خارج می شویم و اردوگاه شما را را ترک نمی کنیم اما جداگانه اردو می زنیم پس هر که را دیدیم که می خواهد آنچه را بر او روا نیست ، انجام دهد و یا دانستیم که در پی سرکشی است ، بر ضد او خواهیم بود .»

[8] نهج البلاغه ترجمه دشتی ، خطبه 131

:

استکبار از جمله واژه هایی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، بیش از گذشته ، مورد توجه عدالت خواهان قرار گرفت،چنان که از دید بنیان گذار انقلاب اسلامی امام خمینی(ره)،فقط دولت های استعماری ، مصداق مستکبر نبودند، بلکه به نظر ایشان ، هرگاه فردی به زیر دستان خود تظلّم کندوآنها را تحقیر کند ،وی نیز مستکبر است و مشمول همان معنایی است که از  مستکبران به دست می آید.[1] رهبر معظم انقلاب  حضرت آیت الله خامنه‌ای  نیزکه پس از رحلت امام ،سکاندار کشتی انقلاب اسلامی بوده اند ، نگاه ویژه ای به مفهوم  استکبار  دارند و در دیدگاه ایشان استکبارنقطه مقابل نظام اسلامی است.                           

به راستی اهمیت موضوع کجاست؟چرا در دین مبین اسلام از ابتدا تا کنون این همه  سفارش به نفی رابطه با مستکبرین شده است؟ ریشه استکبار عدول از کدام اصل اخلاقی بوده است؟چرا  برخی از دولت ها زور گو و غاصب وظالم اند؟ اسلام نه دین انزوا است و نه سلطه پذیر و نه سلطه گر.هم اصل انزوا را باطل می داند و هم سلطه گری را امضا نمی کند و هم سلطه پذیری را ننگ می داند،لذا این نمونه سوالات ما را بر آن داشت تا با امیر مومنان همراه شویم و ریشه های استکبار و اسباب و زمینه های آن را از نقطه نظر ایشان بررسی نماییم ونحوه برخورد حضرت با استکبار زمان خود را جهت الگو گیری به بحث گذاریم.                                                                  . استکبار مصدر باب استفعال و از ریشه کبرو از جمله رذیلت های اخلاقی است که مبنای اصلی سقوط انسان در ورطه بسیاری از نفسانیات و محور اصلی عدول آدمی از انسانیت و غلبه ابعاد مادی و حیوانی در انسان است.و این اصطلاح در ادبیات مذهبی مطمح نظر بسیاری از پژوهشگران قرار داشته تا ریشه ها و تبعات این آفت اخلاقی را در حوزه فردی و اجتماعی مود ارزیابی و بررسی قرار دهند.و حتی در اندیشه متعالی اهل بیت نیز در مقیاس وسیعی به این موضوع توجه شده است چنان که در فرهنگ علوی از کبر به عنوان ریشه بسیاری از انحرافات دینی و سیاسی در حوزه فردی و اجتماعی یاد می شودو از کبر به تمکین در برابر نفس و حب ذات تعبیر شده است آن گونه که امام علی (ع) شیطان را پیشوای متعصبان و سر سلسله مستکبران معرفی می نمایدومی فرماید:هر که در مسیر او گام نهد بی تردید اسیر طغیان غرایز حیوانی خواهد شد. و همچنین در کلام خداوند بیش از هر کلامی به پرهیز از تکبر  و مشتقات آن توصیه موکد شده است و شیطان به عنوام مظهر کبر در درگاه باری تعالی معرفی شده است.        معارف نهج البلاغه به عنوان سخنان قرآن ناطق، همچون کلام خداوند از لایه های مختلف معرفتی برخوردار است که هر که در خور فهم و درایت خود حظّی از آن می برد.چنان که نگاه امام علی (ع) به مفهوم استکبار از لایه های رویین و زیرین برخوردار است و هر چه در آن عمیق تر بیندیشیم مفاهیم دقیق تر و تعالیم عمیق تری را بر می گیریم. توجه به مفهوم استکبار در کلام امام از این قاعده مستثنی

 

 نیست و به نظر می رسد رویکرد جدیدی به این مفهوم ، ما را به معارف مهم تری رهنمون کند . نگاهی که مولف رساله حاضر در پی آن است ، نگاهی عمق نگر است تا بهره  وافی و کافی بر گیرد؛نه بر سبیل پیشینیان که به مفهوم لغوی و گاه اصطلاحی این مهم  بسنده نموده اند. به نظر نگارنده ، در اندیشه امام علی (ع) می توان استکبار را به معنای تمامی حکومت های طاغی و عصیان گر و زیاده خواه در عرصه بین الملل و جهان امروز بر شمرد و نیز تمامی عرفان ها و مکاتب نو ظهور که مستکبرانه در مسیر عصیان گام برداشته اند همچون شیطان گرایی و … ریشه در این رذیلت اخلاقی دارند و مبانی نهج البلاغه این ظرفیت را داردتا مصادیق استکباررا درعصرحاضر به ما معرفی نمایدتا آگاهانه تر مسیر توحیدوبندگی راطی کنیم .                                                                                                                                                                                                            رساله حاضردر شش فصل تدوین یافته است که در فصل اول به بیان کلیات ومفاهیم  این موضوع پرداخته شده است. در فصل دوم بحث غرایز و نقش آنها در شکل گیری استکبار مطرح شده است وبر این اساس اگر غریزه حب ذات که ریشه در جمیع غرایز دارد  از مسیر تعادل خود  خارج  و از نظارت عقل بر آن عدول نماید ،آدمی دچار استکبار خواهد شدوهمچنین فطرت پاک آدمی در صورت انحراف از مسیر خود عدول از عزّ انسانیت را به همراه دارد و فطرتی که از رشد خود باز ماند و لکه سیاه بر خود نشاند دچار بسیاری از رذایل اخلاقی از جمله کبر می گردد. فصل سوم به ذکر زمینه های غریزی و اکتسابی استکبار که انسان را به ورطه این رذیله اخلاقی گرفتار می نماید پرداخته و ضمن بررسی ویژگی ها و شاخصه های استکبار ، شیطان رامصداق بارز استکبار معرفی و به بررسی صفات و حالات او و حزب او و در نهایت آثار دنیوی و اخروی آن جهت اجتناب افراد پرداخته شده است . فصل چهارم روش هایی را جهت پیشگیری برای کسانی که می خواهند به این بیماری گرفتار  نشوند ارائه می نمایدو راه های علمی و عملی درمان را بیان می داردتا با به کار گیری آنها این رذیلت اخلاقی درمان گردد . فصل پنجم،فصل الگو گیری از برخورد حضرت با استکبار ، در زمان زمامداری و قبل از آن  است و صحیح ترین روش برای مبارزه با استکبار ، از سوی ایشان مطرح شده است؛چنان که حضرت در طول حیات خود ، لحظه ای پرچم جهاد بر ضد کفر و  استکبار را از دوش بر نداشت. فصل ششم به جمع بندی نتایج فصول و ارائه پیشنهادات تخصیص داده شده است. مولف در این رساله ، از قرآن کریم با ترجمه مهدی الهی قمشه ای  و از نهج البلاغه با ترجمه محمد دشتی و فیض الاسلام بهره برده است.

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات و مفاهیم

کلیات

*بیان مسئله

* ضرورت و اهمیت

*اهداف تحقیق

*سوالات تحقیق

*فرضیه های تحقیق

*پیشینه تحقیق

 

مفاهیم

* مفهوم کبر

* مفهوم عجب

* مفهوم شیطان

* مفهوم استکبار

* مفهوم طاغوت

کلیات

1-1- بیان مسئله:

استکبارازدیدگاه فرهنگ سیاسی اسلام ، وجود نوعی سلطه گری، سلطه جویی، استعمار و بهره کشی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی توسط اقلیت محدودی زورگو و نفع طلب بر خیل عظیم توده های محروم می باشد. فلذا می توان بیان داشت که استکبار، به معنای کبر و غرور طلبی در همه شئون زندگی بشری می باشد که در ادبیات دینی مسلمین در آیات قرآنی بسیار وسیع دیده شده و مفهوم آن از استکبار اخلاقی گرفته تا استکبار سیاسی، همگی در قرآن و روایات اسلامی جلوه گر است.                                                                               .                                                                                                                                                           مفهوم استکبار در فرهنگ علوی ، در حوزه مفاهیم اخلاقی و سیاسی و در جهات فردی و اجتماعی قابل بررسی و رصد است آ نچه در رساله حاضر مطمع نظر است مطالعه ی توصیفی ، تحلیلی مفهوم استکبار در تعالیم امام علی علیه السلام است و به صورت خاص به این موضوع می پردازد تا ضمن تبیین دقیق معانی و مفاهیم کبر و استکبار در کلام امیر المومنین با آوردن شاهد مثالها و تطبیق و انطباق مفهوم به روش استدلال  و استنباط، ((استکبار))را به عنوان یک آفت اخلاقی زمینه ساز انحطاط انسان نمایان سازد. به نظر می رسد تدقیق در منابع ، لایه های عمیق تری از مفهوم استکبار را پرده برداری کند.که با به چالش کشیدن تحقیقات و نظریات موجود می توان آن را اثبات نمود . حوزه کاربردی این پژوهش به دنبال رصد شیوه های استکبار شناسی در عصر حاضر و شیوه های مبارزاتی با آن به عنوان شرط ورود به حصار توحید و لا اله الا الله است .                                                                                                           شیوه و سیره سیاسی امام علی (ع) به طور قطع مبارزه با قدرت های استکباری و ایده های استکباری زمان خود بوده و پژوهش گر در این پژوهش در صدد است تا با الهام از رفتار عملی مولی شیوه های استکبار شناسی  و استکبار ستیزی را به عنوان یکی از اصول مسلّم و مبنایی توحید ، شناسایی نماید.وبرایند کاربردی این پژوهش عملیات سازی و بروز رسانی ،ضرورت های مقابله با ((استکبار ))را به بار خواهد آورد. لذا بررسی ابعاد مختلف این موضوع و شناخت این فرهنگ از اهمیت بسزایی برخوردار است.

1-  موسوی خمینی،روح الله،صحیفه نور،تهران،نشرتصویر گران،1372ه-ش،ج7 ، ص488