تصویرشناسی یکی از رشتههای فرعی ادبیات تطبیقی است که در قرن نوزدهم در فرانسه تحت تأثیر آرای متفکرانی چون مادامدوستال و هیپولیتتن شکل گرفت در این دانش، تصویر بیگانه در آثار ادبی مورد مطالعه قرار میگیرد. تصاویر از بیگانه در دستهبندی کلی آن به تصاویر باز و بسته بخش میشود. آن چه در تصویرشناسی مورد اهتمام است تصاویربسته است، چه تصاویر بسته تصاویر عمومیت یافتهاند. در تصویرشناسی برخی واژهها کلیدی هستند، واژههایی چون: اینجا، آنجا ، دیگری و … . در این دانش مفاهیم اساسی وجود داردکه مهمترین آنها عبارتند از: کلیشه، الگوی قالبی، پیش داوری، تصویر، بازنمایی، سمبل و افسانه. آثار ادبی بر اساس این مؤلفهها بررسی میشوند.
در این پایاننامه اشعار سید اشرفالدین گیلانی، ملکالشعرای بهار و میرزاده عشقی به عنوان شاعرانی که در عصر مشروطه و پس از آن حضور داشتند بر اساس مفاهیم تصویرشناسی مورد بررسی قرارگرفته است.
دستاورد پژوهش ناظر بر این است که در اشعار این سه شاعر، بیگانگان به دو دستهی نیک و بد تقسیم شدهاند، عموماً کشورهای غربی یا اروپایی ( انگلیس و روسیه)، کشورهایی استعمارگر، خون ریز و غاصب تلقّی شدهاند، درحالی که کشورهایی چون ترکیه یا عثمانی، پاکستان، هندوستان، آذربایجان و حتی ژاپن کشورهایی مثبت قلمداد شدهاند. با این که مباحث مهم سیاسی و اجتماعی، اندیشههایی وارداتی از غرب به ایران هستند، شاعران فوق از غربیان به نیکی یاد نکردهاند، با این وجود از شخصیتهای علمی و فرهنگی بیگانه چون: ادوارد براون، تاگور و کنفوسیوس به نیکی یاد شده است.
بیشترین تصویر منفی از کشورهای بیگانه در شعرهای بهار، عشقی و نسیم شمال به انگلیس و روسیه و مثبتترین تصویر به کشورهای شرقی و اسلامی اختصاص دارد. هرچند اختلافی از نظر نوع نگاه به دیگری در بین این شاعران دیده میشود. درحالیکه سیداشرف الدین بهترین تعابیر را به عنوان مثال، برای اعراب بهکار می‌برد، عشقی در مقابل دیدگاهی عربستیز دارد و همواره از گذشته تاریخی ایران پیش از اسلام و حملهی اعراب به ایران را یاد میکند. ملکالشعرا اما شاعری ملی – مذهبی است و جامعترین تصویرها از بیگانگان، در شعر بهار بازتاب یافته است.
واژهایکلیدی: تصویرشناسی، ادبیات مشروطه، سیداشرفالدین گیلانی، ملکالشعرای بهار و میرزاده عشقی.
فهرست مطالب
فصل اول-کلیات تحقیق… 1
1-1- بیان مسأله. 2
1-2- سؤالهای پژوهش…. 2
1-3- پیشینه ی پژوهش…. 3
1-3-1- پژوهشهای خارجی.. 3
1-4- حدود پژوهش…. 4
1-5- اهداف پژوهش…. 4
1-6- ضرورت انجام پژوهش…. 4
1- 7- روش شناسی پژوهش…. 5
فصل دوم-چارچوب مفهومی تحقیق… 6
2-1- تصویر شناسی.. 7
2-2- تاریخچه ی تصویر شناسی.. 9
2-3- اصول و فرضیه های تصویرشناسی.. 10
2-4- انواع تصاویر. 11
2- 4-1- تصاویر باز. 12
2-4-2- تصاویر بسته. 12
2-5- انواع تصویر پردازی.. 12
2-6- تصویرشناسی سیاسی.. 13
2- 7- مفاهیم تصویر شناسی.. 14
2-7-1- كلیشه. 14
2 -7- 2- الگوی قالبی.. 15
2-7-3- پیش داوری.. 16
2-7-4- تصویر. 17
2-7-5- بازنمایی.. 17
2-7-6- سمبل.. 17
2-7-7- افسانه. 18
2-8- تفاوت رویكردهای تصویری درمیان شعرای مشروطه. 18
فصل سوم- شعر سیاسی و معرفی شاعران مشروطه. 1
3-1- شعر سیاسی و کیفیت شعر شاعران مشروطه. 22
3-2- زندگی سید اشرف الدین گیلانی.. 24
3-2-1- نسب، تولد، کودکی و تحصیلات.. 24
3-2-2- وقایع جوانی و میانسالی و انتشار روزنامهی نسیم شمال. 24
3-2-3- واپسین سالهای عمر و وفات سید اشرف الدین.. 25
3-2-4- آثار سید اشرف الدین گیلانی.. 26
3-2-5- ویژگی و سرگذشت روزنامهی نسیم شمال. 26
3-3- زندگینامه ی ملک الشعرای بهار. 28
3-3-1- نسب، تولد و کودکی.. 28
.. 29
3-3-3- زمان و علت فوت.. 29
3-3-4- مشاغل و سمتهای مورد تصدی.. 29
3-3-5- فعالیتهای آموزشی.. 29
3- 3-6- بهار، سیاست و مشروطه. 30
3-3-7- آثار بهار. 32
3-3-8- سبک شعری بهار. 33
3- 4- زندگی نامه ی میرزاده عشقی.. 35
-4-1- نسب، تولد ،کودکی و تحصیلات.. 35
3-4-2- وقایع جوانی.. 36
3-4-3- محور های فکری و اندیشه سیاسی اجتماعی عشقی.. 37
3-4-4- مرگ عشقی.. 39
3-4-5- سبک شعری و آثار میزراده عشقی.. 40
فصل چهارم-تحلیل تصویرشناسی بیگانگان در اشعار گیلانی، بهار و عشقی.. 41
4-1- سید اشرف الدین گیلانی ( نسیم شمال). 42
کلیشه. 42
4-1-1-1- انگلیس… 42
4-1-1-1-1- تصویرشناسی انگلستان. 45
4-1-1-2- روسیه. 45
4-1-1-2-1- تصویرشناسی روسیه. 50
4-1-2- پیش داوری.. 51
4-1-2-1- فرنگ… 51
4-1-2-1-1- تصویرشناسی فرنگ… 55
4-1-2-2- موسیو مرنارد بلژیکی.. 56
4-1-2-2-1- تصویرشناسی موسیو مرنارد بلژیکی.. 56
4-1-2-3- هنسیس بلژیکی.. 56
4-1-2-3-1- تصویرشناسی هنسیس بلژیکی.. 57
4-1-3- تصویر. 57
4-1-3-1- فرانسه. 57
4-1-3-1-1- تصویرشناسی فرانسه. 59
4-1-3-2- اعراب.. 59
4-1-3-2-1- تصویرشناسی اعراب.. 62
4-1-3-3-میرزا علی اکبر صابر(ملا نصرالدین): 62
4-1-3-3-1- تصویرشناسی میرزا علی اکبر صابر( ملانصرالدین) 63
4-2-ملک الشعرای بهار. 64
4-2-1- کلیشه. 64
4-2- 1-1- انگلستان. 64
4-2-1-1-1- تصویرشناسی انگلستان. 70
4-2-1-2- روسیه. 71
4-2-1-2- 1- تصویرشناسی روسیه. 76
4-2-1-3- چین.. 77
4-2-1-3- 1- تصویرشناسی چین: 78
4-2-2- الگوی قالبی.. 78
4-2-2-1- آلمان. 78
4-2-2-1-1- تصویرشناسی آلمان. 80
4-2-2- 2- عثمانی.. 80
4-2-2-2-1- تصویرشناسی عثمانی.. 82
4-2-2-3- کشورهای عربی: (اعراب) 82
4-2-2-3-1- تصویرشناسی کشورهای عربی( اعراب) 84
4-2-2-4-پاکستان: 85
4-2-2-4-1- تصویرشناسی پاکستان. 85
4-2-2-5- هند. 86
4-2-2-5-1- تصویرشناسی هند. 87
4-2-2-6-ژاپن.. 88
4-2-2-6-1- تصویرشناسی ژاپن.. 88
4-2-2-7- فرانسه. 89
4-2-2-7-1- تصویر شناسی فرانسه. 89
4-2-3- تصویر: 90
4-2-3-1- آمریکا 90
4-2-3-1-1- تصویرشناسی آمریکا 91
4-2-3-2- جمهوری آذربایجان. 91
4-2-3-2-1- تصویرشناسی جمهوری آذربایجان. 92
4-2-3-3-پوشکین.. 93
4-2-3-3-1-تصویرشناسی پوشکین.. 93
4-2-3-4-رابیند رانات تاگور. 94
4-2-3-4-1- تصویرشناسی رابیند رانات تاگور. 94
4-2-3-5-کنفوسیوس… 95
4-2-3-5-1- تصویرشناسی کنفوسیوس… 95
4-2-3-6-ادوارد براون. 95
4-2-3-6-1- تصویرشناسی ادوارد براون. 96
4-3- میرزاده عشقی.. 96
4-3-1-کلیشه. 96
4-3-1-1- انگلستان. 96
4-3-1-1-1- تصویرشناسی انگلیس… 105
4-3-1-2- روسیه. 105
4-3-1-2-1- تصویر شناسی روسیه. 108
4-3-2- الگوی قالبی.. 108
4-3-2-1- عثمانی (ترکیه) 108
4-3-2-1-1- تصویرشناسی عثمانی.. 110
4-3-2-2- آلمان. 110
4-3-2-2-1- تصویرشناسی آلمان. 111
4-3-3- تصویر: 111
4-3-3-1- فرانسه: 111
4-3-3-1-1- تصویرشناسی فرانسه. 113
4-3-3-2- داروین.. 113
4-3-3-2-1- تصویرشناسی داروین.. 114
4-3-3-3- بوآلو. 114
4-3-3-3-1- تصویرشناسی بوآلو. 115
4-3-4- پیش داوری.. 115
4-3-4-1- اعراب.. 115
4-3-4-1-1- تصویر شناسی اعراب.. 116
فصل پنجم-نتیجه گیری.. 117
5- نتیجه گیری.. 118
5-1- سید اشرف الدین گیلانی.. 119
5-1-1- کلیشه. 119
5-1-1-1- انگلیس… 119
5-1-1-2- روسیه. 119
5-1-2-پیش داوری.. 119
5-1-2-1- فرنگ… 119
5-1-2-2- موسیو مرنارد بلژیکی.. 120
5-1-2-3- هنسیس بلژیکی.. 120
5-1-3- تصویر. 120
5-1-3-1-فرانسه. 120
5-1-3-2- اعراب.. 120
5-1-3-3- میرزا علی اکبر صابر. 121
5-2- ملک الشعرای بهار. 121
5-2-1- کلیشه. 121
5-2-1-1- انگلستان. 121
5-2-1-2- روسیه. 121
5-2-1-3- چین.. 122
5-2-2- الگوی قالبی: 122
5-2-2-1- آلمان. 122
5-2-3- تصویر: 124
5-2-3-1- آمریکا 124
5-2-3-2- جمهوری آذربایجان. 124
5-2-3-3- پوشکین.. 124
5-2-3-4- رابیند رانات تاگور. 124
5-2-3-5- کنفوسیوس… 125
5-2-3-5- ادوارد براون. 125
5-3- عشقی.. 125
5-3-1- کلیشه. 125
5-3-1-1- انگلیس… 125
5-3-1-2- روسیه. 125
5-3-2- الگوی قالبی.. 126
5-3-2-1- عثمانی.. 126
5-3-2-2- آلمان. 126
5-3-3- تصویر. 126
5-3-3-1- فرانسه. 126
5-3-3-2- داروین.. 126
5-3-3-3- بوآلو. 127
5-3-4- پیش داوری.. 127
5-3-4-1- اعراب.. 127
یادداشت ها: 129
فهرست منابع و مآخذ فارسی : 131
فهرست منابع و مآخذ خارجی : 136
بیان مسأله
فرمان مشروطیت که در سال 1324ق. به امضای «مظفرالدین» شاه رسید، دست‌آورد نهضتی سیاسی- اجتماعی بود که پیش‌تر از آن، در اثر بیداری جامعه‌ی ایرانی، تحت تأثیر عوامل متعدّد فرهنگی و اجتماعی حاصل شده بود. ادبیات غرب با انقلاب مشروطه به ایران راه یافت؛ چرا که ملت‌های اروپایی تجربه‌ی بیش‌تری در تحولات سیاسی داشتند در نتیجه افکار نوین سیاسی و اجتماعی غرب وارد ایران شد و زمینه برای تحولی اساسی در شکل اداره‌ی کشور و طرز زندگی مردم فراهم گردید؛ به نوعی که می‌توان ادبیات مشروطه را تلاش مردم ایران برای استقرار حکومت قانون و رهایی از چنگال استبداد تفسیر کرد.
تعامل و تقابل فرهنگی ایران با کشورهای دیگر سبب تأثیرپذیری‌ها و تأثیرگذاری‌های فراوان و درنهایت ایجاد تصاویر و الگوهای خاص در دوره‌های مختلف گردیده است. در دوره‌ی مشروطه که ارتباط ایران با کشورهای دیگر به ویژه اروپاییان افزایش می‌یابد بازتاب تصاویر« دیگری » در شعر شاعران نیز فزونی میگیرد و به خوبی می‌توان انعکاس آن را در شعر شاعران معاصر دید. سادگی، بیان بی‌پیرایه و کوچه و بازاری بودن شعر شاعران عصر مشروطه، برگرفته از موج جدید تجدّد و تحوّلی است که در اثر ارتباطات روشنفکران و ادیبان ایران با دیگر کشورها به ویژه مغرب زمین حاصل شده است.
با توجه به توسعه‌ی ارتباطات فرهنگی، سیاسی، علمی و یا حتی نظامی با دیگر كشورها از دوره‌ی مشروطه به بعد و به ویژه نفوذ استعماری كشورهایی چون انگلیس، روسیه، آلمان و فرانسه در ایران، تصویر ارائه شده از این كشورها به شكل‌های مختلف در شعر شاعران معاصر، افزایش یافته است.
در این پژوهش ضمن پرداختن به گوشه‌هایی از وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران در دوره‌ی مشروطه، با رویكرد تصویرشناسی یا «ایماگولوژی»، تصایر ارائه شده توسط شاعران در دوره‌ی مشروطه (سید اشرف الدین گیلانی ، ملك الشعرای بهار و میرزاده عشقی) از بیگانگان، بررسی می‌گردد.
