:

رشد روز افزون جمعیت و بالا رفتن نرخ مالکیت سواری و افزایش جریان ترافیک شهری باعث ایجاد مشکلات در امر جابه جایی مسافران شده است. یکی از مهمترین عناصر شهری ، سیستمهای حمل و نقل عمومی شهرها است. از طرفی حمل و نقل عمومی و جابه جایی مسافران به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه شهری نام برده میشوند. بهره برداری مطلوب از یک سیستم حمل ونقل در گرو شناسایی آن سیستم و خصوصیات آن است. اولین گام مهم و ضروری در شناسایی سیستم حمل و نقل عمومی یک شهر شناسایی محل استقرار پایانه ها است.کارایی سیستم حمل و نقل عمومی یک شهر بستگی به مکانهایی است که پایانه ها در آن مکانها به وجود آمده اند. انجام مطالعات تحلیلی قبل از استفاده و بهره برداری از سیستم حمل و نقل شهری لازم و ضروری است که در این پایانامه به تحلیل الگوهای مکانیابی ایستگاهای مترو (شهر تبریز) خواهیم پرداخت. نحوه استقرار پایانه ها ،سازگاری با کاربری های اطراف محیط خود و همسایگی ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت..

كلمات كلیدی : ارزیابی، سیستم حمل و نقل شهری ، پایانه ها ، مترو ، مکانیابی،تبریز

ب) بیان مسئله

رشد شتابان شهر نشینی در سه دهه گذشته با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیر ساختها

متناسب نبوده و مشاغل مولد مورد نیاز را ایجاد نکرده است. از آنجا که توزیع فضایی شهرها و جمعیت کنترل شده در چهارچوب یک برنامه جامع که مبتنی بر هماهنگیهای  بخشی و ناحیه ای باشد صورت نگرفته است ، مشکلاتی ناشی از  رشد شتابان شهر نشین ابعاد پیچیده ای یافته است. جمعیت بیش از حد شهرها ، مهاجرت بی رویه از روستا به شهر ، ایجاد مناطق پرجمعیت حاشیه نشین ، عدم انسجام و رعایت مسئله همجواری کاربری های مختلف درون شهرها ، عدم دسترسی مناسب به تسهیلات ، جایابی نامناسب کاربری های شهری و………….. معضلاتی است که غالب شهرهای ایران با آن روبرو هستند.(رجبی ، 1391: 125) فضاهای عمومی شهری از اصلی ترین اجزاء ساختار و سازمان فضایی کالبدی شهر و بستر تعاملات اجتماعی هستند. رشد سریع جمعیت ، تحولات کالبدی ناشی از آن ، تاثیر دیدگاههای مدرنیستی و توجه زیاد به سود اقتصادی ، فضاهای شهری را از میان برده و بافت شهری را متراکم تر ساخته است. فضاهای شهری گذشته مثل تکایا ، میادین ، بازار و حمام که محل اجتماع مردم بوده اند تحت تاثیر این تغییرات و دگرگونی معیارها ، ارزشها و سنتها ، دیگر کارایی گذشته خود را ندارند در این میان ایجاد شبکه حمل و نقل زیرزمینی (مترو) ، امکانات و نیازهای تازه ای را با خود به همراه آورده است. نحوه اتصال این شبکه به شبکه راههای پیاده و سواره توسط ایستگاههای مترو و ورودی های آن تعریف می شود این نقاط اتصال یعنی ایستگاهها ، فضاهای جدیدی در درون بافت شهرها هستند که می توان از آنها در ایجاد فضاهای شهری پویا سود جست. تجمع افراد و به دنبال آن پدید آمدن فعالیتها در اطراف این ایستگاههای نوظهور اجتناب ناپذیر است و میتواند بافت پیرامون آن را کاملا دگرگون سازد. ایجاد ایستگاههای مترو بدون توجه به ویژگی های بافت پیرامون و نیازها و امکاناتی که فراهم می آورد ، تهدیدی برای بافت شهری به شمار آمده و بر بی نظمی ها می افزاید(سید زاده خرازی، 1391: 41) ایستگاهتی مترو یکی از مهمترین کاربریها در شهرها میباشند. با توجه به فعالیت هایی که در این فضاها صورت می گیرد ، این فضاها نسبت به سایر کاربری های خدمات شهری از اهمیت قابل توجهی برخوردار می باشند. پایانه ها باید به نحو شایسته ای در سطح شهر مکانیابی گردند . به علت رشد سریع شهر نشینی از یک طرف و نبود یک نظام مدون برنامه ریزی و مدیریت در شهرهای کشور، خدمات شهری با مسائل و مشکلات بی شماری روبه رو شده اند. پایانه های سیستم حمل ونقل شهری که یکی از کاربری های مهم و حیاتی شهر هستند با مشکلاتی درگیر می باشند.(رجبی ، 1391: 125) با توجه به مسائل ذکر شده ، ارزیابی جامع در خصوص برنامه ریزی صحیح به  منظور ارتقای کمی و کیفی پایانه ها به عمل خواهد آمد. یکی از عوامل مهم توسعه شهرها ، توسعه حمل و نقل شهری است. ترافیک شهری عامل ایجاد آلودگی های محیط زیستی ناشی از سوخت مواد فسیلی وسایل نقلیه ، آلودگی های آب و هوایی ،آلودگی های صوتی و همچنین عامل مهمی در به وجود آمدن ناراحتی های روحی و روانی در کنار افزایش زمان جابجایی و سفر روزانه برای انجام کارهای روزمره افراد جامعه را به ارمغان می آورد. این علل اهمیت سیستم حمل ونقل عمومی و توسعه بهینه و کاهش  مشکلات شهری را برجسته میسازد. تحلیل مکانیابی این پایانه ها ، ارایه نقاط قوت و پتانسیل های این پایانه ها و نقاط منفی این مکانیابی در شناخت صحیح سیستم مترو نقش بسیار موثری خواهد داشت. یکی از مسائل مهم سیستمهای مترو شهرها ، مکانیابی پایانه های این سیستمها می باشد (بهرامی ،1388)

منظره شهر خوب و نظام حمل و نقل مناسب دو روی یک سکه هستند. کیفیت سفرهای رفت و برگشت توقف های و ایستگاه ها تاثیری مستقیم بر کارایی و کیفیت نظام حمل و نقل عمومی دارد. کل سفر از خانه به مقصد و برگشت باید در تمامیت خود دیده شود. مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری مناسب و تهسیلات مناسب در ایستگاهها در روز و شب برای حصول اطمینان از آسایش و حس امنیت عناصر مهمی هستند( یان گل ، 1936: 106)

یکی از مسائل مهم در برنامه ریزی های شهری تعیین مکان مناسب برای استقرار کاربری های شهری است.  به این ترتیب که فعالیتهای مختلف نیازمند فضای مناسب می باشند و امکان استقرار آنها در هر ناحیه شهری وجود ندارد. در این تحقیق با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی، اقتصادی؛ ترافیکی و شرایط آب و هوایی ، ارزیابی مکانیابی پایانه های مترو شهر مطالعاتی تبریز مورد بررسی قرار گرفته خواهد شد ، به این ترتیب که  تک تک ایستگاه ها از نظر تاثیر آنها بر روی رونق اقتصادی و محیط زیستی و آثار اجتماعی و همچنین اثرگذاری این ایستگاه ها بر کاهش یا افزایش ترافیک محدوده مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.