پیامبر اکرم (صلىاللهعلیهوآلهوسلّم)، به عنوان خاتم الانبیاء و رسول دین اسلام، علاوه بر دریافت وحی، ابلاغ و رساندن آن، وظیفه اجرای احکام را نیز بر عهده داشتند. با توجه به دیدگاه شیعه امامیه که برگرفته از قرآن و سنت است، وظایف رسالت در تمام جهات به جز دریافت وحى، بر عهدۀ امام است. بدین معنی که جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم)که امام معصوم است وظیفۀ ادارۀ جامعه و اجرای اجکام الهی را برعهده دارد. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به عنوان امام معصوم توانست حکومت اصیل اسلامی را با وقفهای 25 ساله برای مدت کوتاهی تشکیل دهد.
انگیزه اصلی از انتخاب این موضوع آن است که همیشه این سوال مطرح بوده که چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) با آن شخصیت بی نظیر و والا نتوانست در حکومتی که تشکیل داد به اهداف متعالی خود برسد و چرا آنقدر عمر این حکومت کوتاه بود؟
پاسخ قابل تأمل این است که هر حکومتی دو رکن اساسی دارد یک رکن حاکم و امامی است که حکومت را اداره میکند و به جامعه خط مشیء میدهد و رکن دوم مردمی هستند که باید از امام و رهبر خود اطاعت کنند و او را در رسیدن به اهدافش یاری کنند. به همین دلیل اطاعت از امام و رهبر از مسائل مهم فقهی دین اسلام است.
در حکوت امام علی (علیه السلام) ، رهبر والا مقام با اهداف متعالی وجود داشت ولی مردمی که گوش جان بسپارند و فرامین او را اطاعت کنند وجود نداشت.
در این پژوهش سعی شده است با استفاده از منابع دست اول تاریخی به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا به بررسی وقایع مهم حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداختهشود تا بتوان دستورات و فرامین آن حضرت و عدم اطاعت مردم و پیمان شکنیها و تحمیل رأیهای آنها را در مواقع مختلف تحلیل کرد. برای آنکه بتوانیم عملکرد مردم زمان حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به درستی تحلیل کنیم لازم است در ابتدا به مبانی اعتقادی مردم آن زمان در مورد امام و اطاعت از امام بپردازیم. از اینرو در فصل دوم و سوم مبانی اعتقادی اسلام در
مورد امام و جایگاه امام و سپس اطاعت از امام بررسی شده است، سپس عملکرد مردم آن عصر زیر ذره بین تاریخ تحلیل شده است.
برای آنکه بتوانیم رابطه امام ومأموم را در آن دورۀ تاریخی به طور صحیح تحلیل کنیم، لازم است علاوه بر رجوع به منابع تاریخی، به کتاب شریف نهج البلاغه که مجموعهای از خطبهها، نامهها و کلمات قصار ایراد شده در همان زمان است، نیز رجوع شود. لازم به ذکر است در این پژوهش از ترجمه استاد سید جعفر شهیدی برای متون نهج البلاغه استفاده شده است. ای اا
فصل اول: کلیات
1.فصل اول :کلیات:
1.1. بیان مسئله
این تحقیق در پی آن است که مبانی اعتقادات مسلمانان عصر خلافت مولای متقیان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را دربارۀ اطاعت از پیشوای مسلمین (خلیفه ـ امام) اعم از اینکه آن حضرت را خلیفه چهارم یا امام اول خویش بدانند، تبیین کند و این نکته مورد بررسی قرار گیرد که چرا اکثریت جامعه (مردم) خلفای غاصب پیشین را اطاعت میکردند و حتی بدعتهای آنان را در دین و اجتهادات شان را در برابر نص میپذیرفتند، امّا امیرالمومنین علی (علیه السلام) را که در همان جایگاه قرار گرفته بود، به درستی اطاعت نمیکردند وبارها باعث رنجش و گلایه آن حضرت گردیدند بگونهای که از خداوند میخواست او را از آنان بگیرد و میان او و این مردم جدایی افکند.
همچنین برخی از سرشناسانی که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را امام اوّل خود میخواندند و خلفای پیشین را غاصب میدانستند، گاه در برابر فرامین آن حضرت ، ایستادگی کرده و یا خلاف آن را عمل میکردند و یا حضرت را وادار به پیروی از خواست خود میکردند. بنابراین نتایج عدم اطاعت از پیشوای مسلمانان آن هم وجود مقدس امیرمؤمنان (علیه السلام) که بر خلاف مبانی اعتقادی رخ داد تالی فاسدهایی داشت که جبرا ناپذیر بود.
1.2. اهمیت و ضرورت
از آنجا که صلاح و سعادت امت اسلامی در گرو پیروی و اطاعت از پیشوای عادل مشروع است و بالعکس عدم اطاعت و نافرمانی چنین پیشوایی شقاوت و تفرقه امّت را در پی داشته و موجب تسلط ظلمه مستبدان و مستکبران و کفار بر مسلمانان خواهد شد، بررسی عملکرد جامعه اسلامی در دوران خلافت امیرالمومنین (علیه السلام) که بر خلاف تعالیم دینی فریقین از آن حضرت به درستی اطاعت نکردند، موجب تبدیل خلافت معنوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به سلطنت اموی و عباسی و حاکمیت غاصبان ستمگر بر عالم اسلام شد ، آینه عبرتی برای مسلمانان است ، تا در صورت پدید آمدن شرایط و تشکیل حکومت مشروع به زعامت پیشوای عادل، با اطاعت از او صلاح و سعادت خویش را رقم بزنند و از شقاوت و فلاکت خویش جلوگیری کنند. از این رو اهداف این پایان نامه در نکات کلیدی زیر خلاصه میشود:
1ـ آشنایی با مبانی اعتقادی فریقین درباره اطاعت از پیشوای مسلمین،ترویج معروف و آگاه ساختن کسانی که ممکن است از این مسئولیت خود به خوبی مطلع نباشند.
2-از آنجاییکه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در بین فریقین از مقام معنوی والایی برخوردار است دانستن علل عدم موفقیت ظاهری آن حضرت در اداره جامعه اسلامی نسبت به خلفای پیشین ضرورت دارد.
3- برای مردم مسلمان ایران که تاکنون بیش از ثلث قرن، حکومت مشروع ولایت فقیه را تجربه کردهاند، مردم و کشورهای اسلامی که با پدیده بیداری اسلامی از قید حکومتهای خود کامه آزاد گردیدهاند، دانستن علل و عوامل انحطاط جامعه دوران خلافت امیرمؤمنان (علیه السلام) که موجب عدم اطاعت از آن حضرت شد و پیامدهای تلخ و جبران ناپذیز این عدم اطاعت بسیار عبرت آموز و کاربردی خواهد بود.
