بررسی امثال و مثل نماهای یک شاعر یا نویسنده، بیانگر میزان نفوذ این شخص در جامعه است. هدف پژوهش حاضر بررسی امثال و مثل‌نماهای گلستان و بوستان سعدی است. شناخت امثال و مثل نماهای برساخته‌ی سعدی در گلستان و بوستان، شناخت بهتر سعدی در بین عامّه‌ی مردم، کمک به درک بهتر استفاده‌ی هنری سعدی از امثال، و درک بهتر سروده‌های سعدی از اهداف پژوهش حاضر محسوب می‌شود. روش پژوهش کیفی است و داده‌ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوه‌ی کتابخانه‌ای و سندکاوی بررسی شده است.نتیجه نشان می‌دهد که سعدی به خاطر مردمی بودن و اطّلاع از فرهنگ عوام و آداب و رسوم و آلام و آرزوهای مردم زمان خود و مطالعه‌ی آثارگذشتگان، و نیز توانایی و قدرت بسیار در بیان و ارائه‌ی آن‌ها، بسیاری از ابیات او حکم مثل را پیدا کرده، توانسته است بر زبان و بیان مردم عصر خود و پس از آن مسلّط شود و بسیاری از سخنان او را تمثّل نمایند، پس از فردوسی بیشترین تأثیر را بر ادبیات فارسی و مردم فارس زبان داشته باشد که بیشترین نمود آن را در کتاب گلستان می‌توان دید.

  واژه‌های کلیدی: امثال، مثل نماها، سعدی شیرازی، فرهنگ عامه.

عنوان صفحه

فصل اوّل(کلّیّات)  ………………………………………………………………………………………………………..1

• بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………1

1-1-1-معانی مثل……………………………………………………………………………………………………9

1-1-1-1-معانی لغوی ………………………………………………………………………………………….9

1-1-1-2-معانی اصطلاحی ……………………………………………………………………………………9

1-1-2- حکمت ……………………………………………………………………………………………………10

1-2- ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………….12

1-3- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………….13

1-3-1- اهداف نظری………………………………………………………………………………………………13

1-3-2- اهداف کاربردی ………………………………………………………………………………………….14

1-4- سؤالات نحقیق ……………………………………………………………………………………………………..14

1-5- محدودیّت‌های تحقیق ……………………………………………………………………………………………14

1-5-1- کمبود منابع ……………………………………………………………………………………………………14

1-5-2- عدم تطابق امثال و حکم دهخدا با کتاب‌های تصحیح شده و معتبر امروزی……………14

1-5-3- مشوّش بودن شماره‌ی ابیات ……………………………………………………………………………15

1-5-4- آوردن مصراع دوّم یا بخشی از مصراع اول بیت به عنوان مثل ……………………………..15

1-5-5- تکرار …………………………………………………………………………………………………………..15

1-5-6- وجود ابیات در دو اثر متفاوت از سعدی……………………………………………………………16

1-6- روش‌ تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..16

1-7- اجزای پایان‌نامه ……………………………………………………………………………………………………17

فصل دوّم(پیشینه‌ی تحقیق) ……………………………………………………………………………………………18

فصل سوّم(تجزیه و تحلیل) …………………………………………………………………………………………..20

3-1- تأثیر قرآن و حدیث بر سعدی …………………………………………………………………………..20

3-2- تأثیر پذیر ازامثال و حکم عربی …………………………………………………………………………32

3-3- تأثیر پذیری از خوّاص……………………………………………………………………………………..34

3-4- امثال تأثیر پذیر از عوّام ……………………………………………………………………………………44

3-5- تأثیر سعدی بر دیگران …………………………………………………………………………………….55

3-6- موضوع بندی………………………………………………………………………………………………….77

فصل چهارم(نتیجه گیری و پیشنهادها) …………………………………………………………………………150

4-1-  نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………150

4-2- پیشنهادها ……………………………………………………………………………………………………..153

منابع …………………………………………………………………………………………………………………………..157

-1- بیانمسأله

از زمانی که انسان‌ها توانستند با هم ارتباط برقرار کنند، زندگی اجتماعی را آغاز کردند وبرای بهره‎مندی از فکر و اندیشه‌ی دیگران و نیز، برای پیشبرد زندگی و درک بهتر اطرافیان و دوری از تنش‌ها و در نهایت داشتن زندگی بهتر وسالم‌تر، ناچار به رعایت دیگران و ایجاد قوانین  شدند و برای خود، طرح‌ها افکندند و آداب و رسومی گذاشتند، که مجموعه‌ی این قوانین و آداب و رسوم و باورها و اندیشه‌ها، در واژه‌ی « فرهنگ » متجلّی می‌شود. «با در نظر گرفتن تعریف‌هایی که صاحب‌نظران از فرهنگ کرده‌اند، می‌توان گفت: فرهنگ، به محتوای رفتاری جامعه، شامل تمامی میراث‌ها، اندیشه‌ها، رفتارها و تجربه‌های انسانی اطلاق می‌شود؛ و به معنی میراث غیرِ مادّی جامعه است که حدّاقل از دو ویژگی دوام، و مقبولیّت عام برخوردار است.»(عباسیان، 16:1387)

برای آشنایی با فرهنگ و طرز فکر و شیوه‌ی زندگی پیشینیان، چه سیاسی، چه اقتصادی، چه فرهنگی و … ، آگاهی و اطلاع از آداب و رسوم و سنّت‌ها و قصّه‌ها و امثال و حکم و داستان‌ها و … امری ضروری می‌نماید چه «مطالعه‌ی آداب و سنّت‌ها و آیین‌ها، جشن‌های مذهبی و ملّی، عقاید و عادات، قصّه‌ها و افسانه‌ها، امثال و ترانه‌ها و اشعار و لالایی‌های آن‌ها، ما را به احوال و افکار و ذوق و هنر و روحیّات آن مردم آشنا می‌سازد و در لابه‌لای فرهنگ مردم، ما به بسیاری از نکات دقیق ادبی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و دقایق اوضاع زمان و طرز زندگی و عادات و رسوم و تخیّلات و نوع اندیشه‌های آن‌ها آگاه می‌شویم.(میرنیا،9:1369)

فرهنگ جوامع و انسان‌ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد: فرهنگی که حاصل نوع بینش و تفکّر است و خود را در خلّاقیت‌های هنری، علمی وفلسفی نشان می‌دهد و دیگر، فرهنگی که نشأت گرفته از تجارب و رفتارهای آنان است که در انواع علوم و فنون نمایان می‌شوند.«تکاپوی فرهنگی انسان‌ها، دو جهت دارد: یکی از طریق ذهن و تفکّر است که خود را در خلّاقیّت‌های هنری و علمی و فلسفی نشان می‌دهد(فرهنگ معنوی و غیر مادی). و دیگری یک سلسله اعمال مادی، برای گسترش زندگی مادی از انواع علوم و فنون است که توانسته‌اند، جنبه‌های فرهنگی پیدا کنند(فرهنگ عینی یا مادی). فرهنگ غیرِ مادّی را باتوجّه به دسته بندیِ « سن تو»، به فرهنگ رسمی( فرهنگ خوّاص) و فرهنگ غیر رسمی( فرهنگ عوام) تقسیم می‌کنند، و هر یک را در رشته‌ای از دانش‌ها و هنرها، بخش‌بندی می‌نمایند « فرهنگ عامّه»(فولکلور)، به بخشی از عناصر و مواد فرهنگ اطلاق می‌شود که شفاهاً انتقال می‌یابد.»(همان:26) لذا؛ « برای شناخت هر قوم و قبیله‌، و ایل و طایفه‌ای، باید فرهنگ عامه یا فولکلور محلّی آن‌ها را مورد بررسی قرار داد.»(میرنیا،9:1369)

برای مطالعه‌ی هر موضوعی شناخت پیشینه‌ و داشتن تعریفی جامع و منسجم لازم است ،  «واژه‌ی فولکلور را برای نخستین بار، و.ج تامز در سال 1846میلادی وضع نمود»(وکیلیان،3:1382) و پس از آن « شخصی به نام آمبر آزمورتن نظریه‌ی او را دنبال کرد و از آن پس، فولکلور را جامع‌ترین مبین فرهنگ عوام دانستند.»(شریفی گلپایگانی، 8:1376) و آن را » مجموعه‌ی آداب و رسوم و افسانه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، ترانه‌ها چیستان‌ها، سحر و جادو، طبّ عامیانه، باورها و سنّت‌ها، پیش‌گویی‌ها، رقص‌ها و مانند آن است که در جوامع گوناگون به گونه‌ی شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و در دوره‌های مختلف نمونه‌هایی هرچند اندک به صورت مکتوب، تنظیم و نگهداری می‌گردد.(آیدنلو، 1379: 16)