«شیوه تقلید و همانندی می‌تواند مورد سوءاستفاده بسیاری از برنامه‌سازان و فیلم‌سازان و سوداگران جهانی قرار گیرد و به صورت نامطلوب و شومی از این شیوه استفاده می‌نمایند. «انسان در اثر تماشای مکرر و مداوم برخی برنامه ها مخصوصاً فیلم‌ها، تحت تأثیر قرارمی‌گیرد و به تقلید از آنچه که مشاهده کرده می‌پردازد و یا اگر اثر قوی‌تر باشد از قالب اصلی خود بیرون می‌آید و خود را کاملاً در قالب قهرمان عرضه شده در می‌یابد تا حدی که می‌خواهد همان کارها و اعمال و رفتاری را که مشاهده کرده کاملاً مشابه و یکنواخت عمل کند.»^[۶۳]

«نمایش فیلم‌های جنایی تلویزیون در امر یادگیری و ازدیاد جرایم تأثیر نامطلوبی دارند چون بسیاری از مجرمین جوان سعی کرده‌اند خود را به جای هنرپیشه‌های فیلم جنایی بگذارند و به عبارتی ساده‌تر اعمال آن را تقلید نمایند.»^[۶۴]

روزنامه اطلاعات زیر عنوان دماغ شکست و عهد کرد مسابقات کلی را تماشا نکند» می‌نویسد «یک راننده وانت‌بار که با ضربه مشت بینی عابری را درهم شکسته بود پس از آنکه با قرار بازپرس زندانی شد، تصمیم گرفت دیگر بعد از این تحت هیچ شرایطی مسابقات بوکس را تماشا نکند. خلاصه اینکه راننده ضارب در اعترافاتش اعلام کرد تحت تأثیر تماشای مسابقات بوکس محمدعلی کلی با حریفانش در خود احساس قدرت برتری نسبت به دیگران می‌کرده و در نهایت از اتومبیلش پیاده شد و با یک ضربه مشت صرفاً به خاطر اعتراض عابر پیاده به وی بینی وی را شکست و صورتش را غرق خون کرد.^[۶۵]

خطر تقلید زمانی فاجعه‌آمیز خواهد بود که فرد از قالب اصلی تن خود بیرون آمده و خود را در قالب قهرمان عرضه شده در فیلم می‌پندارد ‌بنابرین‏ دیگر برایش مهم نیست که چه کاری انجام می‌دهد بیشتر این موضوع برایش جالب است که خودش را قهرمان مورد علاقه‌اش می‌پندارد و آن عملی را که وی در عالم غیرواقعی فیلم انجام داده او در عالم واقع انجام می‌دهد چه بسا که باعث سلب حیات فردی شود.

البته ذکر این نکته ضروری است که حتی زمانی که شخص کمتر تلویزیون تماشا می‌کند ولی در عمل مطابق برنامه تلویزیونی با دیگران گفت‌وگو می‌کند و مطابق مدی که از شبکه های مختلف تلویزیونی پخش شده لباس می‌خرد و تحت تأثیر سیاست‌های حکومتی که از سوی رسانه ها از جمله تلویزیون تأثیر می‌پذیرد زندگی می‌کند یعنی به صورت غیرمستقیم برنامه های تلویزیون هم می‌تواند اثرگذار باشد به روی اشخاص.

«مثلاً فرض بفرمایید که با توجه به گسترش شبکه های تلویزیونی ماهواره و اینترنت… خواه ناخواه مد لباس و الگوهای فرهنگی کشورهای غربی روی اقشار جامعه جهان سوم از جمله کشور ما تأثیرگذار بوده در این گونه موارد حتی فردی که از ماهواره یا اینترنت استفاده هم نکند ولی اشخاص دیگری هستند که به نوعی تحت تأثیر فرهنگ غربی قرار گرفته‌اند و فرد مذبور با این ها رابطه کاری یا روابط اجتماعی دارد لیکن احتمال اینکه تحت تأثیر افکار و روش زندگی غربی قرار گیرد کم نیست ‌بنابرین‏ می‌توان گفت تلویزیون چه به صورت مستقیم چه به صورت غیرمستقیم می‌تواند به شیوه تقلید روی اقشار مختلف جامعه تأثیرگذار باشد.

۳ـ۲ـ۱ـ۲ـ نقش تلویزیون در تلقین به ارتکاب جرم

یکی از شیوه های مؤثر که تلویزیون دارا می‌باشد قدرت تلقین آن می‌باشد و مسائل گوناگون را در محیط خانوادگی و اجتماعی به وجود آورده است و در تحریک تماشاگر به ارتکاب جرم نقش زیادی دارد.

«گروهی از دانشمندان معتقدند بسیاری از فیلم‌های تلویزیونی، آشکارا محرک افراد تلقین‌پذیر به ارتکاب بزه هستند.»^[۶۶]

«یکی از اثرات عمیق تلویزیون قدرت تلقین آن است. ‌به این صورت که با نمایش در آوردن داستان‌ها و وقایع مختلف، در فکر و اندیشه تماشاگر نفوذ می‌کند و با تلقینات گوناگون به تحریک او می‌پردازد.»^[۶۷]

‌در مورد تلقین برنامه های تلویزیونی بر روی تماشاگر این نکته را باید مدنظر قرار داد که افراد جامعه هریک از روحیات و وضع و کار متفاوتی برخوردارند، برخی اشخاص از اوضاع زندگی و کارخود احساس ناراحتی دارند در واقع راضی نیستند از وضع موجود خویش، حال فرضاً یک فیلمی از تلویزیون پخش می‌شود که با وضع زندگی و روحیات فرد موردنظر تا حدی تطابق داشته باشد ‌بنابرین‏ این فیلم به منزله یک سم و یک آفت خانمان‌سوز است چرا که این اشخاص به نوعی از این فیلم یا برنامه الهام گرفته و به همان طریقی که در فیلم اتفاق افتاده عمل می‌نمایند، در واقع این اشخاص دنبال یک مثال یا یک اندیشه‌ای هستند به عنوان پدیده محرک تا خودشان را در واقع تبرئه نموده و از انجام کاری که کرده‌اند احساس پشیمانی و ندامت نکنند و در واقع خودشان را معلول تلقی می‌کنند و این‌طور وانمود می‌کنند که در ارتکاب جرم هیچ نقشی نداشته‌اند.

ذکر مثالی در این زمینه کارگشا می‌باشد:

روزنامه اطلاعات زیر عنوان «سنگ‌تراش کرمانشاهی زن جوانش را کشت» می‌نویسد: «یک سنگ‌تراش کرمانشاهی همسر جوانش را با سی و هفت ضربه پتک و چاقو کشت و دو ساعت بعد خود را به مأموران کلانتری پنج کرمانشاه معرفی کرد.

خلاصه اظهاراتش ‌به این شرح است که چند وقتی بود که به خاطر مسائل اخلاقی به همسرم ظنین شده بودم تا جایی که یک روز او را کتک زدم و بعد به اتاق خود رفتم و پای تلویزیون نشستم.

تماشای یک صحنه‌ای از فیلم تلویزیونی مرا آن‌چنان تحت تأثیر قرار داد که تصمیم به کشتن همسرم گرفتم.^[۶۸]

‌بنابرین‏ با توجه به اینکه مخاطبان تلویزیون عده کثیری از افراد اجتماع هستند پرواضح است که در جامعه امروزی به دلیل شبکه های گسترده تلویزیونی این موضوع یعنی تلقین فیلم‌ها و برنامه های محرک جرم و انحرافات اجتماعی بسیار خطرناک خواهد بود چرا که احتمال اینکه افرادی از جامعه به دلایل ناآگاهی از غیرواقعی بودن برنامه های تلویزیونی این موضوع را با عالم واقع یکی پنداشته و مرتکب جرایم مشابه فیلم‌های تلویزیونی گردند. البته در این زمینه چه‌بسا اشخاصی آگاه به غیرواقعی بودن خشونت و قتل اتفاق افتاده در برنامه تلویزیون در زمان بخصوض که تحت تأثیر محرک‌های اجتماعی دیگر مثل باروتی که آماده انفجار می‌باشد مرتکب جرایم می‌گردند هرچند بلافاصله اظهار ندامت می‌کنند ولی دیگر کار از کار گذشته است.

۳ـ۲ـ۱ـ۳ـ نقش تلویزیون در ترویج روحیه خشونت

اگر بخواهیم یک جمع بندی از تعریف های فوق داشته باشیم ، باید بگوییم : محیط زیست به تمام محیطی اطلاق می شود که انسان به طور مستقیم و غیر مستقیم به آن وابسته است و زندگی و فعالیت های او در ارتباط با آن قرار دارد … دانشمندان و کارشناسان محیط زیست معتقدند که محیط زیست به دو بخش تقسیم می شود : الف) محیط زیست طبیعی ؛ به آن بخش از محیط زیست اطلاق می‌گردد که در تشکیل آن بشر نقشی نداشته ، بلکه از موهبت های خدا دادی است و شامل جنگل ها ، مراتع ، کوه ها ، دشت ها ، رودخانه ها ، دریاها ، باتلاق ها ، چشم اندازها و … می‌گردد . عوامل تشکیل دهنده ی محیط زیست طبیعی شامل عوامل جاندار (گیاهان و جانوران ) و عوامل بی جان ( خاک ، آب و هوا ) می‌باشد . ب) محیط زیست انسانی یا به عبارت دیگر محیط زیست انسان ساخت ؛ به آن بخش از محیط زیست اطلاق می‌گردد که به دست بشر ساخته شده و زاییده ی تفکر او می‌باشد … »^[۵۵].

گفتار چهارم : آلودگی هوا

یکی دیگر از مفاهیم مهم مرتبط با موضوع تحقیق آلودگی هوا می‌باشد . آلودگی هوا یکی از موضوعات و مسائل و چالش های می‌باشد که دارای تعریف خاص می‌باشد . در ارتباط با آلودگی هوا همچون سایر مفاهیم و موضوعات حقوقی ؛ می‌توانیم از دو منظر به موضوع بنگریم . از منظر اول ؛ تعریف و مفهوم فنی می‌باشد که به واقع مفهوم تکنیکال از آلودگی هوا را معین و مجسم می‌سازد . و تعریف و مفهوم سازی دوم ؛ حقوقی می‌باشد که در ادامه به آن نیز اشاره می نماییم .

تعاریف فنی آلودگی هوا مربوط به علم محیط زیست است . با این حال ارتباط ظریفی بین تعاریف فنی و حقوقی وجود دارد چرا که تعاریف و برداشت های حقوقی در حوزه محیط زیست پابه پای رشد و توسعه ی علوم محیط زیست تحول می‌یابند و این خصیصه یکی از ویژگی های حقوق محیط زیست است به عبارت دیگر این حقوق ،رشد یابنده است و دائماً در حال تحول و پیشرفت می‌باشد .

در این خصوص معیار تعریف شورای اروپا در سال ۱۹۶۷ در خصوص آلودگی هوا قابل توجه است . مطابق گزارش مورخ ۱۴ سپتامبر ۱۹۶۷ شورای اروپا ، آلودگی هوا را این گونه تعریف نمود : آلودگی زمانی است که در هوا یک ماده خارجی وجود داشته باشد و با توجه به شناخت های علمی زمان ، موجب اثری زیان آور شود یا ایجاد ناراحتی کند . در این تعریف عبارت با توجه به شناخت های علمی زمان گنجانده شده است و ‌به این معنی است که اگر امروزه وجود تراکم معینی از یک آلاینده قابل قبول است ممکن است فردا تحقیقات علمی ‌در مورد همه گیری و غیره مواردی را نشان دهند که مورد قبول جامعه علمی نباشد . ‌بنابرین‏ در علم محیط زیست علمای آن فارغ از همه ی بحث ها و مجادلات حقوقی که ممکن است پیرامون یک تعریف و یا حتی یک واژه شکل بگیرد با توجه به معیارها و شاخصه های مختلف تکنیکی تعاریف گوناگون را ارئه نموده اند که بعضاً با تعریف حقوقی یکسان و در برخی موارد کاملاً متفاوت است که به نظرمی رسد این امر ناشی از اختلاف در نوع نگاه ، معیار ها و همچنین مباحثی است که ابتدا بین دانشمندان به وجود آمده و سپس بعد از گذشت زمان در قوانین وارد شده اند .

از طرف دیگر در قوانین، در تعریف یک پدیده لزوماًً به آثار حقوقی آن نظر دارند. برای مثال در تعاریف حقوقی از آلودگی هوا غالباً آلودگی هوای طبیعی که یکی از موارد مسلم آلودگی هواست داخل در تعریف نمی شدند یا به عنوان نمونه در حقوق ایران آلودگی هوای داخلی به دلیل آثار ضعیف حقوقی که دارد داخل در تعریف آلودگی هوا نیامده است یا در حقوق مربوط به حفاظت از هوا این سئوال مطرح است که به واقع مصادیق آلودگی هوا کدامند ، آیا آلودگی رادیو اکتیویته یا آلودگی صوتی نیز جزء آلودگی هوا است ؟

امری که به نظر می‌رسد با تعریف موسعی که علمای محیط زیست ارائه می‌دهند قابل حل ولی در حقوق محیط زیست به عنوان یک بحث جنجالی حقوقی در تعریف آن بر مصادیق قرار می‌گیرد …

در یک تعریف گفته اند که آلودگی هوا عبارت از هر جسم خارجی است که وارد هوا شود و هر عاملی که نسبت مواد معمولی تشکیل دهنده هوا را تغییر دهد به طوری که میزان آن باعث خسارت به حیات انسان حیوان و گیاه گردد . در تعریف دیگر آمده است : آلودگی هوا عبارت است از آلوده نمودن هوا توسط گازهای مضر و مواد ریز جامد و مایع به گونه ای که خطرناک برای سلامتی باشد ، در برخی تعاریف نیز صرفاً اشاره به مصادیق آلودگی هوا نموده اند و در واقع تعریف به مصداق شده است . برای مثال گفته شده است که آلودگی هوا عبارت است از انتشار آلاینده های گازی طبیعی و مصنوعی و ذرات جامد در فضا. تعریف انجمن مشترک مهندسین آلودگی هوا و کنترل آن چنین است : آلودگی هوا یعنی وجود یک یا چند آلوده کننده مانند گرد و غبار فیوم ها ، گازها ، میست ، بو ، دود و بخارات در هوای آزاد با کیفیت ها ، ویژگی ها و زمان به گونه ای که برای زندگی انسان ، گیاه یا زندگی حیوانات خطر ناک و برای اموال مضر باشند و یا به طور غیر قابل قبولی مخل استفاده راحت از زندگی و اموال گردد»^[۵۶].

اما در انتهای این موضوع به ذکر پاره ای از تعاریف قانونی مرتبط با موضوع تحقیق می پردازیم . بند ۲ ماده ۱ آیین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۱۳۵۴ نخستین تعریف از آلودگی هوا را ارائه نموده در این بند قانونی چنین می خوانیم : وجود یک یا چند آلوده کننده در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که مضر به حال انسان و یا سایر موجودات زنده یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد . در ماده ۲ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۳/۲/۱۳۷۴ چنین می خوانیم : منظور از آلودگی هوا عبارت است از وجود و پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد ، مایع ، گاز ، تششع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان آور برای انسان و یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار ابنیه باشد تغییر دهد .

گفتار پنجم : حق بر هوای پاک

یکی دیگر از مفاهیمی که در این مبحث مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد : تحلیل مفهومی حق برهوای پاک است . ابتدا مفهوم حق را مورد تحلیل قرار می‌دهیم .

« از واژه ی حق تعریف های فراوانی ارائه شده که در اینجا به چند تعریف مهم اشاره می‌کنیم :

الف) حق ، امریست اعتباری که بر حسب آن شخص یا گروه خاصی قدرت قانونی پیدا می‌کند که نوعی تصرف خارجی یا اعتباری در شیء یا شخص دیگر انجام و لازمه ی آن امتیاز برای ذی حق بر دیگران می‌باشد . ب) برای تنظیم روابط مردم و حفظ نظم در اجتماع ، حقوق برای هر کس امتیازهایی را در برابر دیگران می شناسد ، و توان خاصی به او می بخشد این امتیاز و توانایی را حق می‌نامند ، مثل حق حیات ، حق مالکیت ، حق آزادی شغل و …

ج) حق امری است اعتباری که برای کسی (له) و بر دیگری ( علیه ) وضع می شود .

د) حق ، امتیاز و نفعی است متعلق به شخص که حقوق هر کشور ، در مقام اجرای عدالت از آن حمایت می‌کند و به او توان تصرف در موضوع حق و منع دیگران از تجاوز به آن را می‌دهد .

حال به اولین شق سقوط اعتبار اذن ولی می پردازیم . در صورتی که ولی ازا ختیار خویش سوء استفاده کند و بدون دلیل یا دلیلی غیر موجه ( مثلاً : بگوید داماد حتماً باید فلان اتومبیل یا فلان مدرک تحصیلی را داشته باشد ) از ازدواج دختر باکره با همسر مناسب و شایسته او جلوگیری می‌کند دیگر وجهی برای بقای اعتبار اذن او باقی نمی ماند و دختر می‌تواند با معرفی کامل مرد مورد علاقه اش به دادگاه نسبت به ثبت ازدواج اقدام کند در صورتی که پدر یا جد پدری غایب بوده و به آن ها دسترسی نباشد طبق ماده ۱۰۴۲ قانون مدنی و نظر فقهای امامیه دختری می‌تواند بدون نیاز به اذن ولی با همسر شایسته و همتای خود ازدواج کند حال باید دید مفهوم (. . . پدر یا جد پدری غایب بوده . . . ) چیست ؟ یعنی منظور از غایب مفهوم معرفی آن است ( یعنی پدر یا جد پدری در دسترس نباشد ) یا اینکه منظور از غایب ذکر شده همان غایب مفقودالاثر است در یعنی مفهوم ماده ۱۰۱۱۱ قانون مدنی که عبارت است از « غائب مفقود الاثر کسی است که از غیبت او مدت بالنسبه مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد » که با توجه به صراحت بیان مقنن دروضع ماده ۱۰۴۴ قانون مدنی که عبارت است از ( . . . پدر یا جد پدری در محل حاضر نباشد و استیذان از آن ها نیز عادتاً غیر ممکن بوده . . . ) به نظر نمی رسد منظور قانون‌گذار غایب مفقود الاثر باشد و از ماده این طور استنباط می شود که مثلاً : پدر دختری ( باکره ) محکوم به حبس است و در زندان سپری می‌کند و نمی تواند در عقد نکاح دختر خویش حاضر و رضایت خویش را ابراز کند و مثلاً : پدر دختر خانم در سفری تجاری در خارج از کشور است وامکان حضور وی در عقد نکاح دخترش و ابراز رضایت میسر نیست و مصادیقی از این قسم .

حجر یا فوت ولی ( پدر یا جد پدری )

قانون مدنی به سقوط اعتبار اذن ولی در صورت حجر یا فوت او اشاره نکرده است اما تا بیش از اصلاح ماده ۱۰۴۴ قانون مدنی بصراحت سقوط اعبتار اذن ولی را ‌در مورد حجر بیان می کرد این ماده با اشاره به ماده ۱۰۴۳ قانون مدنی اینطور تنظیم شده بود که : « ‌در مورد ماده قبل اجازه را باید شخص پدر یا جد پدری بدهد و اگر پدر یا جد پدری دختر به علتی تحت قیمومیت باشد اجازه قیم او لازم نخواهدبود » .
در اصلاحیه ماده ۱۰۴۴ و با توجه به مبانی مسلم فقهی این ماده باید به گونه ای تغییر می یافت که محجور بودن ولی وعدم دسترسی به وی هر دو از موارد سقوط اعتبار اذن ولی ‌در مورد نکاح دختر باکره تعیین می‌گردد اما متاسفانه قانون‌گذار مورد محجور بودن ولی را حذف کرده و مسئله عدم دسترسی به ولی را جایگزین آن کرده با این حال در سقوط اعتبار اذن ولی به هنگام حجر یا فوت او تردیدی وجود ندارد از این رو نویسندگان حقوقی پیش از اصلاح با توجه به سابقهفقهی حکم این موضوع را استنباط می‌کردند اصول و قواعد حاکم بر قانونمدنی آرای فقیها امامیه و وحدت ملاک با موضوع ماده ۱۰۴۴ این نظر را
تأیید می‌کند .

اگر پدر یا جد پدری به علتی محجور و تحت قیمومیت باشد اذن شخص دیگری مانند قیم او لازم نمی باشد اما طبق قانون محجورین بر چهار قسم اند که عبارتند از :

سفیه
صغیر
جنون
تاجر ورشکسته که به تفکیک به شرح و تفسیر هر یک خواهیم پرداخت .

طبق ماده ۱۲۱۴ قانون مدنی معاملات و تصرفات غیر رشید در اموال خود نافذ نیست مگر با اجازه ولی یا قیم او اعم از اینکه این اجازه قبلاً داده شده باشد یا بعد از انجام عمل .

معذالک مشکلات بلاعوض از هر قبیل که باشد بدون اجازه هم نافذ است ( که از نظر قانون افرادی را که قادر به اداره اموال خویش نیستند و به عبارت دیگر صلاح خویش را تشخیص نمی دهند و دست به معاملات غیر عاقلانه می‌زنند ، اصطلاحاً سفیه می‌گویند ) اما طبق ماده فوق اولاً سفیه کسی است که فقط در امور مالی و اقتصادی محجور است یعنی سفیه در امور غیر مالی هم می‌تواند مستقلاً تصمیم بگیرد و هم اینکه می‌تواند ولی یا قیم دیگری هم باشد . دوماً سفیه طبق ماده ۱۲۱۴ قانون مدنی فقط در امور مالی خودش نیاز به تنفیذ قیم وی دارد. اما اینکه آیا سفیه می‌تواند نماینده ، قیم و یا
ولی دیگری در امور مالی او باشد یا خیر ؟ این بحث اختلافی است بعضی از علماء حقوق با این استدلال که سفیه که در امور مالی خود نمی تواند دخل و تصرف کند و نیاز به تنفیذ ولی یا قیم خویش دارد به طریق اولی هم نمی تواند نماینده ، قیم و یا ولی دیگری در امور مالی او باشد . اما عده ای دیگر از علماء حقوق نیز با این استناد که طبق نص صریح قانون سفیه فقط و فقط در امور مالی خویش نیاز به تنفیذ قیم دارد نه در امور مالی دیگران یعنی سفیه فقط دخل و تصرفش در امور مالی خودش غیر نافذ است اما دخل وتصرف وی در امور مالی غیر فاقد چنین وضعی است.‌بنابرین‏ شخص سفیه می‌تواند به عنوان وکیل قیم و نماینده دیگری در امور مالی وی تصرف داشته باشند . اما با این استدلال شخصی که در امور مالی خودش دارای قیم یا وکیل نماینده سفیه است اگر از عمل نماینده و یا وکیل متضرر شد تکلیف وی چیست ؟ در اینجا این طور استدلال می‌کنند که شخصی که اموال خود را به دست سفیه سپرد ، یا اینکه وی را نماینده یا وکیل خود در امور مالی خویش ‌کرده‌است در صورت تضرر اقدام علیه خود ‌کرده‌است. که به نظر حقیر استدلال اول با قواعد حقوقی سازگارتر است زیرا اگر از بحث وکالت سفیه بگذریم ‌در مورد ولی یک شخص صغیر که مولی علیه فردی سفیه است مسئله چگونه است مثلاً : شاید پدر شخص صغیر که در عین حال ولی وی نیز است سفیه باشد و با استدلال مذکور در صفحه قبل واستناد به ماده ۱۲۱۴ قانون مدنی هم ولایت وی بر فرزند صغیر خود در امور مالی صحیح باشد حال در صورت دخل وتصرف پدر ( سفیه ) و به سبب این فصل و تصرف وارد آمدن زیان ومتضرر شدن فرزند صغیرش آیا بازهم می توان اینطور این موضوع را توجیح کرد که بگویم فرزند صغیر اقدام علیه خود ‌کرده‌است ؟ آیا اصلاً شخص صغیر در انتخاب ولی خود صاحب اختیار است که بتوان او را مسئول زیان دارد، به خود دانست ؟

اما با توجه به سفیه و اوصافی که راجع به آن گذشت . می توان اینطور نتیجه گرفت که اذن فرد سفیه معتبر در نکاح دختر باکره اش است . پس اگر فردی سفیه باشد دختر باکره وی نمی تواند با این استدلال که پدرش محجور است و طبق ماده ۱۰۴۴ قانون مدنی اعتبار اذن وی ( سفیه ) ساقط است . نمی تواند از پدرش اذن نگیرد چون ماده ۱۰۴۴ شامل سفیه نخواهد شد.

صغّار جمع صغیر است که در اصطلاح حقوقی به شخصی اطلاق می شود که از لحاظ سن ، به رشد جسمانی و روحی لازم برای شروع زندگی اجتماعی نرسیده باشد که به موجب تبصره یک ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی « سن بلوغ در پسر پانزده سال تمام قمری و در دختر نه سال تمام قمری است » که با توجه به نص و مفهوم ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی اصلاً این امر محلی از اعراب ندارد زیرا پسری که کمتر از ۱۵ سال دارد اصلاً قدرت و توانایی تولید مثل و بچه دارشدن را ندارد چه برسد به اینکه شخص صغیری که کمتر از ۱۵ سال سن دارد صاحب اولاد دخترشود و دختر باکره وی هم در شرف عقد نکاح باشد و فرد صغیر بخواهد

ممکن نیست که انسان سالمی تنها به خاطر جنسیت، دختر خود را دوست داشته باشد و از پسرش بیزار باشد و بالعکس، چون ما همگی پدران و مادران، پسرادختران جامعه هستیم.

ه – اهداف تحقیق

نوشتار حاضر کاوش و تعمقی است در مبانی و احکام مهریه، به منظور دریافت پاسخ این سوال که آیا در فقه اسلامی برای مهریه نصاب یا ضابطه ای وجود دارد که بتواند از مشکلات مذکور جلوگیری کند ؟و در صورت مثبت بودن، ضابطه کدام است؟ نصاب چیست؟ و در فرض منفی بودن پاسخ، آیا ادلّه ی فقه، تاب برقراری ضابطه برای محدودیت اراده ها در جهت رعایت تناسب میزان مهریه با توان متعهد را دارد؟ یا مکتب مقدس اسلام از برقراری چنین ضابطه ای عاجز است؟!

انعقاد عقودی که در همان بدو تأسيس انجام یکسری از تعهدات آن خارج از توان فرد است و تعهد به پرداخت دینی که هیچ عقل سلیمی انجام آن را امکان پذیر نمی داند امنیت روانی افراد جامعه را مخدوش و اعتماد بین اشخاص را از بین می‌برد، روشن ساختن ابعاد این مشکل و رفع آن همت همگانی را می طلبد. قرار دادن نصاب برای مهریه و ارائه راهکارهای مناسب جهت رسیدن ‌به این مهم و روشن نمودن ضرورت اثبات نصاب پذیری مهریه و روشن نمودن خلاء های قانونی موجود در زمینه مهریه و پیشنهاد تدوین قانونی جامع و کامل در زمینه تعیین سقفی برای مهریه از اهداف این حقیر در تدوین این پایان نامه می‌باشد.

و- پیشینه تحقیق:

هر چند در خصوص مهریه مقالات و کتب مختلفی به رشته تحریر در آمده است لیکن در خصوص نصاب پذیری مهریه، پایان نامه و یا کتاب مستقلی که به صورت جامع و کامل به نصاب پذیری مهریه پرداخته باشد به رشته تحریر در نیامده است.

ز- روش تحقیق

در این پایان نامه ابتدا با بهره گرفتن از منابع موجود در کتابخانه ها، سایت‌های حقوقی و فقهی، نظر اساتید حقوق و قضات مجرب، مطالب لازم جمع‌ آوری، سپس مورد تجزیه و تحلیل و پالایش قرار می‌گیرد و نتیجه گیری لازم بعمل می‌آید، لذا روش تحقیق روش توصیفی، تحلیلی می‌باشد.

ح – ساختار تحقیق

در این پایان نامه مطالب به دو فصل تقسیم شده است. در فصل اول مانند رویه کلی نگارش پایان نامه ها، به کلیات و مفاهیم که شامل مفهوم مهریه، انواع مهریه، دلایل و مستندات پرداخت مهریه احکام و فلسفه پرداخت مهریه پرداخته شده است.

در فصل دوم در خصوص مقدار مهریه و نصاب پذیر بودن یا نبودن آن، نظراتی که در خصوص مهریه وجود دارد، موافقان و مخالفان آن، و آثار قبول هر یک از نظریه های موصوف و النهایه به راهکارهایی مناسب در جهت رفع معضل اجتماعی حاضر که همان مهریه های زیاد است پرداخته شده است.

فصل اول

مهریه، احکام و کارکردهای آن

۱- مهریه در لغت و اصطلاح

۱-۱- مهریه در لغت

مهریه به فتح میم در لغت، کابین یا دست پیمان گویند و آن مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن می‌گردد لفظ «مهر» که جمع آن «مهور» است از ریشه مهر به ضم میم و فتح هاء که واژه ی عربی است اخذ شده است .

مهر(بر وزن شهر)مال(یا چیزی که قائم مقام مال باشد)معینی است که بر سبیل متعارف زوج به زوجه در عقد نکاح می‌دهد یا بنفع زوج بر ذمه می‌گیرد.^[۱]

مرحوم دهخدا مهریه را به معنای کابین و دست‌پیمان دانسته است.^[۲]

مهر در لغت به معنی کابین کردن و کابین دادن زن است و آن نقد و جنسی باشد که در وقت نکاح

بر ذمه ی مرد مقرر کنند.^[۳]

در لسان العرب ذیل ریشه «نحل» از قول کتاب تهذیب اللغه آمده است: در جاهلیت مهریه زنان را به آن ها نمی‌دادند لذا خداوند فرمود: و مهر زنان را به عنوان «نحله» به آنان بپردازید یعنی به عنوان هبه و هدیه‌ای که از جانب خداوند برای زنان بر عهده مردان مقرر شده است، در جاهلیت وقتی کسی می‌خواست دخترش را شوهر بدهد برای خودش(نه برای دختر) مبلغی مقرر می‌کرد … تا اینکه خداوند مهریه را برای زنان مقرر کرد و رسوم جاهلیت را باطل فرمود.^[۴]

“اصل این لغت، سامی و مشتق از کلمه «موهار» به معنای قیمت و بهای زن است. این کلمه از زبان عبری به عربی منتقل شده و به کلمه «مهر» تغییر یافته است، کلماتی مانند صَداق، صَدُقه، نافجه، کابین، دست‌پیمان نیز به معنای «مهر» آمده است.

در دایره‌المعارف اســـلام برای تعریف مهریه آمــده است: «مهر از کلمه عبری موهآر و از ریشه سریانی مهرا گرفته شده که به معنای هدیه عروس است. مهریه معانی متفاوتی دارد: از جمله قیمت

خرید، مترادف با صداق به معنای محبت و دوستی و هدیه‌ای که به طور داوطلبانه از طرف داماد پرداخت می‌شود”^[۵]

در زبان انگلیسی از معادل‌های Price, Mahr, Dowry of Bride برای مهریه استفاده می‌شود.

۱-۲- مهریه در اصطلاح

“قانون تعریفی از مهر ننموده است ولی از مواد مربوط به مهر معلوم می شود مهر عبارت از مالی است که زوج برای نکاح، به زوجه تملیک می کند”^[۶]

“طبق تعریف دایره المعارف اســلام، مهریه در شرع اسـلامی به معنای هدیه‌ای است که داماد باید هنگام عقد ازدواج، پرداخت آن را به عروس متعهد گردد”^[۷]

“مهریه در اصطلاح عبارت از چیزی است (مال معین یا چیزی که جایگزین مال باشد) که در زمان عقد نکاح از طرف مرد به زن داده می‌شود یا مرد، متعهد به پرداخت آن می‌شود.”^[۸]

فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم اسلامی، مهریه را هدیه‌ای می‌داند که مرد هنگام ازدواج به زن پرداخت می‌کند. این عمل بخشی از قرارداد ازدواج مسلمانان است و تحت هیچ شرایطی برگردانده نمی‌شود.

در کتاب‌های فقهی افزون بر واژه مهریه، واژگان دیگری همانند؛ الصَداق، الصِداق، نحله، فریضه، کابین و … به کار رفته است؛ ولی مهریه رایج‌ترین واژه‌ای است که در روایات و اصطلاحات فقها و میان مردم کاربرد دارد.

وجوب پرداخت مهر به زنان مسأله‌ای است که در بین مردم و در آداب و رسوم ازدواج متداول بوده است. رسم مردم این بوده و هست که پولی یا مالی ارزشمند را به عنوان مهریه به زنان اختصاص می‌دهند، و گویا این پول را عوض بضع (‌کام‌ جویی) او قرار می‌دهند.^[۹]

نپرداختن مهریه که ملک خاص زن است در قرآن مجید به نام ظلم و گناه آشکار خوانده شده است و نه تنها مهریه بلکه هر مال دیگر زن را باید اداء کرد. چون بعضی خیال می‌کردند و شاید هم خیال کنند که مهریه یک حق تشریفاتی است که می توان از آن امتناع کرد. خداوند متعال در قرآن کریم با تأکید، هشدار داده است که چنین نیست و مهریه ملک و مال زن است و نپرداختن مهریه یا بازپس گرفتن آن ظلم و گناه آشکار است. ” و مهر زنان را به ‌عنوان هدیه ای از روی طیب خاطربه ایشان بدهید واگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند آن را حلال وگوارا بخورید”(سوره النساء/آیه۴)