…………………………………………………………………………………………………………………….105

5-2. یافته­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………..107

5-2-1. نتایج…………………………………………………………………………………………………………………..107

5-2-2. آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………..110

5-3. راهکارهای پیشنهادی………………………………………………………………………………………………..111

5-3-1. راهکارهای ارتقاء و بهبود کیفیت محیط مسکونی در روستاهای

ادغام شده (در شهر سنندج)………………………………………………………………………………………………111

 

پیوست: پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….113

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                             صفحه

جدول (1-1): مهمترین مطالعات خارجی در رابطه با موضوع مورد مطالعه…………………………………….7

جدول (1-2): مهمترین مطالعات داخلی در رابطه با موضوع مورد مطالعه……………………………………….8

جدول­ (2-1):­ گونه شناسی تفکرات حاکم بر تعاریف کیفیت محیط سکونت……………………………….20

جدول (4-1): تغییرات جمعیت و مساحت شهر سنندج طی دوره 1385-1355……………………………51

جدول (4 -2): روستاهای ادغام شده در بافت شهر سنندج طی دوره 1385- 1355……………………….54

جدول (4-3): تغییرات تعداد و نرخ رشد جمعیت روستاهای

حسن آباد و نایسر (دوره 1385-1355)………………………………………………………………………………….57

جدول (4-4): توزیع جنسیت مخاطبان…………………………………………………………………………………..66

جدول (4-5): توزیع سنی مخاطبان……………………………………………………………………………………….67

جدول (4-6): وضعیت تاهل مخاطبان……………………………………………………………………………………67

جدول (4-7): وضعیت تحصیلات مخاطبان……………………………………………………………………………68

جدول (4-8): وضعیت اشتغال مخاطبان…………………………………………………………………………………69

جدول (4-9): وضعیت مالكیت واحد مسكونی مخاطبان…………………………………………………………..70

جدول (4-10): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه……………………………………………………………………71

جدول (4-11): مدت زمان سکونت در واحد مسكونی……………………………………………………………..71

جدول (4-12): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی………………………………73

جدول (4-13): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات………………………..74

جدول (4-14): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی……………………………………………..75

جدول (4-15): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط……………………………………………..76

جدول (4-16): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی………………….77

جدول (4-17): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………..77

جدول (4-18): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی………………………………78

جدول (4-19): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات………………………..79

جدول (4-20): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی……………………………………………..80

جدول (4-21): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط……………………………………………..81

جدول (4-22): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی………………….82

جدول (4-23): یافته­های توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………..82

جدول (4- 24): مقایسه سطح کیفیت سازمان دسترسی و فضایی در وضع موجود با حد متوسط……………………………………………………………………………………………………………………………..84

جدول (4- 25): مقایسه سطح کیفیت دسترسی به امکانات و خدمات در وضع

موجود با حد متوسط………………………………………………………………………………………………………….84

جدول (4-26): مقایسه سطح کیفیت محیط اجتماعی در وضع موجود با حد متوسط……………………..85

جدول (4-27): مقایسه سطح کیفیت بهداشت محیط در وضع موجود با حد متوسط………………………85

جدول (4-28): مقایسه سطح کیفیت امکانات داخلی واحد مسکونی در وضع

موجود با حد متوسط ………………………………………………………………………………………………………….86

جدول (4-29): مقایسه سطح کیفیت امکانات خارجی واحد مسکونی در وضع

موجود با حد متوسط…………………………………………………………………………………………………………..86

جدول (4-30): مقایسه سطح کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر

سنندج بر اساس شاخص­های اصلی……………………………………………………………………………………..88

جدول (4- 31): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین کیفیت سازمان دسترسی

و فضایی……………………………………………………………………………………………………………………………88

جدول (4- 32): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین دسترسی به امکانات

و خدمات………………………………………………………………………………………………………………………….89

جدول (4- 33): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین محیط اجتماعی…………………………………..89

جدول (4- 34): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین بهداشت محیط…………………………………..90

جدول (4- 35): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات داخلی

واحدهای مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..90

جدول (4- 36): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات خارجی

واحدهای مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..91

جدول (4- 37): ضرایب بتای زیرشاخص­های عینی محیط مسکونی روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………92

جدول (4- 38)  ضرایب بتای زیرشاخص­های ذهنی محیط مسکونی روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………93

جدول (4- 39): ضرایب بتای شاخص­های سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده…………………………………………………………………………………………………………..94

جدول (4- 40): میزان تاثیر متغیرهای اجتماعی- اقتصادی بر روی ادراك كیفیت

محیط مسکونی ساکنان……………………………………………………………………………………………………….97

جدول (4- 41): نتایج شاخص KMO……………………………………………………………………………………………………………98

جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص­های ذهنی

کیفیت محیط مسکونی………………………………………………………………………………………………………..98

ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص­های

 

 

ذهنی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………….99

ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص­های

ذهنی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………..100

جدول (4-43): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص­های عینی

کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………………..101

جدول (5-1): وضعیت کیفیت محیط مسکونی شاخص­ها و زیرشاخص­های

مدل نظری……………………………………………………………………………………………………………………..108

جدول (5-2): میزان اهمیت شاخص­ها و زیرشاخص­های سازنده کیفیت

محیط مسکونی…………………………………………………………………………………………………………………109

 

فهرست نمودار

عنوان                                                                                             صفحه

نمودار (4-1): توزیع جنسیت مخاطبان…………………………………………………………………………………..66

نمودار (4-2): توزیع سنی مخاطبان……………………………………………………………………………………….67

نمودار (4-3): وضعیت تاهل مخاطبان……………………………………………………………………………………68

نمودار (4-4): وضعیت تحصیلات مخاطبان……………………………………………………………………………69

نمودار (4-5): وضعیت اشتغال مخاطبان…………………………………………………………………………………70

نمودار (4-6): وضعیت مالكیت واحد مسكونی مخاطبان…………………………………………………………..70

نمودار (4-7): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه……………………………………………………………………..71

نمودار (4-8): مدت زمان سکونت در واحد مسكونی……………………………………………………………….72

نمودار (4-9): وضعیت كیفیت محیط مسکونی در دو روستای حسن آباد و نایسر………………………….83

نمودار (4-10): ضرایب اهمیت شاخص­ها و زیرشاخص­های سازنده کیفیت محیط

مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………95

نمودار (5-1): اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………107

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                             صفحه

شکل (2-1): چهارچوب كیفیت زندگی…………………………………………………………………………………16

شکل (2-2): مولفه های موثر بر کیفیت محیط…………………………………………………………………………18

شکل (2-3): متغیرهای موثر بر رضایت مندی سکونتی……………………………………………………………..24

شکل (2-4): مدل رضایت مندی محیط مسکونی……………………………………………………………………..25

شکل (2-5): مولفه­های سه گانه کیفیت طراحی محیط­های مسکونی در مدل کانتر…………………………30

شکل (2-6): ماهیت سلسله مراتبی کیفیت محیط مسکونی از دیدگاه سیاست گذاران…………………….31

شکل (2-7): مدل نظری و پایه ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی در روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………………………………….36

شکل (3-1): فرایند انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………..42

شکل (3-2): چهارچوب ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی………………………………………………….43

 

فهرست تصاویر

عنوان                                                                                             صفحه

تصویر (4-1): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای نایسر با استفاده

از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….58

تصویر (4-2): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای حسن آباد با استفاده

از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….58

تصویر (4-3): نمایی از تفکیک زمین­های اطراف روستای حسن آباد…………………………………………..59

تصویر (4-4): شکل­گیری برخی خدمات و امکانات جدید در روستاهای مورد مطالعه…………………..60

 

 

 

فهرست نقشه­ها

عنوان                                                                                             صفحه

نقشه (4-1): موقعیت نسبی روستاهای مورد مطالعه………………………………………………………………….56

نقشه (4-2): کاربری اراضی روستای نایسر……………………………………………………………………………..61

نقشه (4-3): کاربری اراضی روستای حسن آباد……………………………………………………………………….62

 

بیان مساله

توسعه بی­رویه و شتابان در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه در کشورهای در حال توسعه، یکی از عوامل اصلی در هدف­گذاری ابعاد کمی نیازهای ساکنین بوده، به طوری که این امر عاملی بر تشدید بی­توجهی برنامه­ریزان و سیاست گذاران به مقوله و ابعاد کیفی محیط­های شهری بوده است. از طرف دیگر به دلیل توجه زیاد به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم در سال­های اخیر محفل بحث و بررسی ابعاد کیفی محیط­های سکونتی شهری به شدت داغ شده(رفیعیان و عسگری، 1386: 1) و كیفیت محیط شهری، به یكی از دغدغه­های نوین نهادهای مدیریت و برنامه­ریزی شهری در سال­های اخیر تبدیل شده است. در چنین بستر و زمینه­ای رویکرد «سنجش کیفیت محیط سکونت» به عنوان رهیافتی جویای دستیابی به هدف «حیات مطلوب شهری» از سوی جمع کثیری از اندیشمندان حوزه­های مختلف علمی نظیر شهرسازی، جامعه­شناسی و علوم سیاسی مورد تأکید قرار گرفته است(امین صالحی، 1387: 1). امروزه كیفیت زندگی به عنوان عنصری كلیدی در سیاستگذاری و بررسی سیاستهای حوزه عمومی مورد بحث قرار می گیرد و روابط میان عوامل عینی و ذهنی، سطوح عملكرد، نیاز های اجتماعی و میزان دستاوردهای آن برای افراد در زمینه های بهداشت، آموزش، رفاه اقتصادی، شادكامی، توانایی انجام كارها و كنترل داشتن بر موقعیت ها و فرصت های زندگی، توسط محققان با روش­های مختلف مورد پژوهش قرار گرفته است((Massam, 2002: 141. اهمیت محیط­های مسکونی شهری به عنوان سکونتگاه اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که این محیط­ها در وهله­ی اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخص­های زندگی (سلامت، خانواده، کار و یا فراغت) را فراهم می­آورند. دوم این که، جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین زندگی می­کنند و یا در آینده­ای نزدیک زندگی خواهند کرد. سرانجام، محیط­های شهری، نواحی هستند که در آن مردم با انواع مخاطرات محیطی، همچون سروصدا، بو، آلودگی هوا، مخاطرات ایمنی خارجی، شلوغی و ازدحام، زباله، و یا فقدان تسهیلات و خدمات مواجه می­شوند. اثرات مضر سلامتی این شرایط بر انسان معمولاً آزردگی نامیده می­شود. آزردگی به دلیل تحت تأثیر قرار دادن جمعیت زیادی، همواره مورد بحث و نگرانی است. به همین دلیل، مدیریت کیفیت محیط­های مسکونی شهری از اهمیت حیاتی برخوردار است. اولین گام به سوی این امر، سنجش و ارزیابی کیفیت محیط شهری است(رفیعیان و مولودی، 1390: 15). یک محیط مسکونی با کیفیت القاکننده حس رفاه و رضایت مندی به ساکنین از طریق خصوصیات کالبدی، اجتماعی یا نمادین است. چنین محیطی متضمن زندگی با کیفیت و پشتیبان اصلی فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. به طوری که امروزه ارتقای کیفیت محیط سکونت به یکی از اهداف اساسی سیاست گذاری و برنامه ریزی شهری بدل شده است(امین صالحی، 1387: 15). رضایت مندی از محیط مسکونی به میزان رضایت در دو معیار واحدهای مسکونی و واحدهای همسایگی به صورت مستقیم و ویژگی های شخصی، فرهنگی، اجتماعی و.. مخاطب به طور غیر مستقیم بستگی دارد. در مدل های تجربی تحقیقات مربوط به سنجش کیفیت و رضایت مندی سکونتی، میزان رضایت از واحدهای سکونتی به عنوان یکی از معیارهای اصلی مطرح شده که به عنوان عامل سازنده خود نظیر تسهیلات، ویژگی های کالبدی، امکان توقف وسیله نقلیه، شرایط داخلی، تسهیلات بیرونی، واحد، هزینه ها  تقسیم شده است(Ha & Weber, 1994: 55).

 

عوامل ناشی از مهاجرت و رشد جمعیت و همچنین رشد فیزیکی شهرها، خدمات رسانی و توزیع عادلانه خدمات در محیط شهرها را با اشکالات زیادی همراه کرده است و اتخاذ سیاست درست و کارآمد در زمینه ارائه خدمات ضروری به جمعیت ساکن در بخش های مختلف شهر بسیار مهم است . یکی از این کاربری های ضروری در شهرها پارکینگ می‌باشد.

در اختیار داشتن یک وسیله نقلیه هنگامی می‌تواند کاربرد واقعی خود را نشان دهد که دارندگان آن قادر باشند در هر نقطه‌ای از شهر که مقصدشان باشد محلی برای پارک وسیله نقلیه خود پیدا کنند. به عبارت دیگر باید در نقاط مختلف و پر تراکم شهری مانند محدوده‌های تجاری، خدماتی، تفریحی و کار توقفگاه‌هایی با ظرفیت کافی احداث شود. ولی به علت بی‌توجهی و یا به علل اقتصادی و غیره این برنامه در بسیاری از شهرهای کشورمان اجرا نگردیده است.

در واقع امروزه معضل کمبود محل توقف وسایل نقلیه به خصوص در مناطق پر تراکم شهر بیش از بیش نمود پیدا کرده است. حرکت با وسایل نقلیه، به مرکز شهر و رسیدن به مقصد بسیار آسانتر انجام می‌گیرد تا پیدا نمودن محلی برای پارک اتومبیل، متخصصان فن یکی از علل شلوغی و راه بندهای ترافیکی در نواحی پر تراکم شهر را رانندگانی می‌دانند که در پی جستجو برای پیدا کردن محلی برای پارک وسیله نقلیه خود، ترافیک روان خیابان را مختل نموده و باعث راه بندانهای طولانی می‌گردنند. تامین نیاز پارکینگ شهروندان، گردش صحیح

 

 اتومبیل به دنبال پارک را موجب شده، حرکت اتومبیل در شهر را منظم خواهد نمود. همچنین در مصرف سوخت سرفه جویی شده آلودگی هوا کاهش خواهد یافت.

در این پژوهش سعی بر آن است تا مناطق بهینه پارکینگهای طبقاتی در سطح منطقه هشت شهر تبریز با استفاده از روش تحلیل شبکه یا همان ANP  شناسایی و معرفی شوند.

 

1-2-   بیان مسئله

دنیای امروز دنیای اطلاعات و مدیریت بهینه آن است. بخش عمده­ای از تصمیمات اتخاذ شده توسط مدیران و برنامه ریزان در پروژه‌های مختلف شهری، زیست محیطی، دفاعی، امنیتی و خدماتی، به هر نحو به مکان و موقعیت خاص آن مربوط می باشد. لذا وجود اطلاعات مکانی و جغرافیایی دقیق، مطمئن و به هنگام و مهمتر از آن مدیریت بهینه آن، از موضوعات بسیار اساسی در موفقیت تصمیمات و اجرای آنها می باشد.

سیستم های اطلاعاتی جغرافیایی، یک فناوری پیشرفته در جهت مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی و توصیفی می‌باشد و در این راه، از تکنولوژی‌های متعددی همچون؛ سیستمهای تولید نقشه رقومی، سنجش از دور و سیستمهای مدیریت پایگاه داده ها (DBMS) استفاده می‌کنند(چانگ،2005 ) . استفاده از سیستمهای اطلاعاتی جغرافیایی، در مقیاسه با سیستمهای قدیمی و نیز مرتبط با آن از مزایای متعددی مانند پاسخگویی به نیاز کاربران در کلیه زمینه‌ها، ساماندهی و افزایش بهره وری از منابع موجود، بهینه سازی سرمایه گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، ابزاری مفید در جهت تصمیم گیری مدیران ، سرعت و دقت کار و تعیین قابلیت‌های توسعه در مناطق و مکان‌های مختلف برخوردار است و این مزایا، این سیستمها را از سایر سیستمها مانند CAD بسیار کاربردپذیر ساخته و فراتر می برد. امکان انجام آنالیزهای پیچیده با مجموعه داده‌های مختلف مکانی و غیر مکانی به صورت توام، مهمترین قابلیت GIS می‌باشدکه نمی توان آن را با روشهای دیگر مثل روشهای آنالوگ انجام داد. توانایی تجزیه و تحلیل توام داده های مختلف، امکان ایجاد و استفاده از اطلاعات مکانی را به شکلی کاملاً متفاوت با گذشته فراهم می‌سازد. رشد شهر نشینی در تمامی جوامع به خصوص در كلان شهرها به قدری سریع است كه بسیاری از مراكز شهری نتوانستند خود را با این حركت همگام كنند و شهرها به طور ناموزون شروع به توسعه نمودند و فضاهای باز ناپدید شدند و مسائل حاد بهداشتی، مسئله آموزشی، مسكن و اشتغال در شهرهای پر جمعیت  به وجود آمد و تعادل درروابط اجتماعی و انسانی بین ساكنین شهرها و امكانات موجود به هم خورد و شهرها با كمبود شدید خدمات آموزشی، بهداشتی درمانی،گذران اوقات فراغت، حفاظتی، امنیتی، رفاهی و… روبرو شدند و همچنین عدم توزیع خدمات، شدت كمبودها را دو چندان کرد.

در میان زیرساختارهای مختلف تشكیل‌ دهنده یك کشور، سیستم حمل‌ونقل درون شهری بعنوان زیرساختاری كه نقش بسزایی در فعالیت‌های مختلف آن کشور دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است. ابتدا و انتهای هر سفری چه درون شهری و چه برون شهری، با هر هدفی که انجام پذیرد، در نهایت به توقف ختم  می گردد. در پایان سفر لازم است خودرو در محلی مشخص و معین که دارای ممنوعیت قانونی نیز نباشد، پارک گردد. محاسبه­ها نشان می دهند که مدت توقف هر اتومبیل، بیشتر از مدت حرکت آن است. پیش بینی و تدارک فضای کافی برای وسیله­های نقلیه در زمان هایی که از آنها استفاده نمی­شود، از معضلات شهرها، به ویژه شهرهای بزرگ است. دشواری کار بیشتر به این دلیل است که فضای خاص پارکینگ را اغلب باید در محدودترین وگران ترین نقاط شهر در نظر گرفت (سعید نیا، 1378).

رشد سریع جمعیت و به تبع آن افزایش اتومبیل‌های شخصی در مناطق مسکونی و پارک آن‌ها در طول شبانه روز در محلات و کوچه ها به دلیل کمبود پارکینگ به ویژه در بافت های مرکزی و سنتی شهرها که کم عرض و متراکم بوده و فاقد پارکینگ در واحد مسکونی خود هستند مشکلات عدیدهای را در عبور و مرور محله­ای ایجاد کرده و نظم محلی را مختل ساخته است.

نامناسب بودن محل پارکینگ‌ها و پراکندگی غیر اصولی آن‌ها نه تنها باعث عدم کارایی این پارکینگ‌ها می­شود بلکه افزایش شلوغی در محلات و در نتیجه تراکم درون محله­ای، افزایش مصرف سوخت، آلودگی محلات و افزایش آلودگی صوتی را به همراه خواهد داشت(کریمی و همکاران ، 1387).

پارکینگ های شهری در کشور ما  به طور معمول در مناطق پر ازدحام مراکز شهری قرار گرفته‌اند در حالیکه سطح و سرانه اختصاص یافته به این کاربری در محلات بسیار اندک و در حد مالکیت‌های اختصاصی برخی از منازل می‌باشد، بدین ترتیب ما شاهد ازدحام خودروهای پارک شده در محلات و کوچه های شهری در هنگام شب و زمانهای استراحت و فراغت هستیم، فضای مسکونی مردم به دلیل عدم برنامه ریزی‌های مدون و اصولی تقریبا عاری از امکانات پارک مناسب و استاندارد می‌باشد و محلات شهری مملو از خودروهای پارک شده در حاشیه خیابان و کوچه ها هستند. این امر سبب شده که خودروهای پارک شده در این مناطق از یک سو فضای تردد را تنگ کرده و از سوی دیگر در معرض خطراتی چون سرقت و ناامنی باشند(روستایی و قنبری، 1387).

مکانیابی پارکینگ­های طبقاتی که با اشغال زمین کمتر، ظرفیت پارک بالایی دارند، از ضرورت­های برنامه­ریزی شهری و ترافیک شهرهای بزرگ می­باشد، به همین نسبت، مکانیابی مرکزهای خدماتی همچون پارکینگ­های طبقاتی در سطح شهر، به عنوان جزئی از برنامه ریزی کاربری زمین تحت تأثیر معیارها و متغیرهای فراوانی از جمله فاصله از مرکزهای جذب ( مرکزهای تجاری، اداری، درمانی، آموزشی و …)، دسترسی به خیابان­های اصلی و فرعی با سطح سرویس و عرض­های مختلف، ارزش ملک، کیفیت بنا و … می باشد که در نظر گرفتن تمامی این معیارها در قالب روش­های سنتی و نقشه­های کاغذی مشکل است و با توجه به مبنا قرار دادن وضعیت موجود شهر تبریز و علی الخصوص منطقه 8 شهری از لحاظ مشکلات مربوط به توقف های غیر قانونی و غیر متعارف و همچنین مسائل مربوط به کارت پارک­ها که در این مقطع زمانی تعیین مکان­های بهینه و اصولی پارکینگ­های طبقاتی بیش از پیش ضروری می­نماید که در این پایان نامه در نظر است به مکان­یابی محل­های مناسب جهت پارکینگ طبقاتی با استفاده از GIS در منطقه مورد مطالعه پرداخته شود. هدف اصلی این تحقیق مکان­یابی مناسب برای پارکینگ طبقاتی با در نظر گرفتن معیارهای مختلف با روش فرآیند تحلیل شبکه ای (  ANP) فازی می­باشد.

[1] Remote Sensing

[2] Data Base Management System

[3] Chung

4Computen- Aided Design

5 Gografic Information System

 

اولین فصل پایان­نامه، به کلیات تحقیق اختصاص می­یابد. در این فصل، ابتدا به بیان مساله­ی تحقیق پرداخته می­شود. موضوعی که در دستور کار قرار دارد و اهمیت و ضرورت پرداختن به این مساله به صورت اجمالی شرح داده می­شود و در ارتباط با مسائل یاد شده، سوالاتی طرح می­شود که با فرضیه­سازی در ادامه­ی روند، در پی پاسخ­گویی به مسائل طرح­شده خواهیم بود. از مهمترین بخش­های این فصل، پرداختن به پیشینه­ی تحقیق و بررسی پژوهش­هایی است که محققان قبلی در زمینه­ موضوعات مربوط به عنوان پایان­نامه­ی حاضر انجام داده­اند. پس از پرداختن به روش تحقیق در روال حاضر، پرداختن به مسائل و مشکلات عمده در مسیر انجام پژوهش، پایان­بخش مباحث فصل اول خواهد بود.

1-2-­ بیان مسأله

ظهور اسلام در شبه جزیره­ی عربستان در نیمه­ی قرن هفتم میلادی در محیطی عمدتا غیر شهری و زیر سلطه­ی قدرت­های پراکنده­ی قومی و سنت­های رایج زیست کوچندگی به وقوع پیوست (فکوهی،74:1383 و 75). سقوط ساسانیان در سال 641 میلادی در نبرد قادسیه قطعی شد (همان، ص 371). هنگامی که اسلام امپراتوری­های روم­شرقی و ایران را می­گشاید، شهرنشینی و شهرگرایی در مناطق تحت سلطه­ی این دو امپراتوری کاملا مشهود است و نظام شهری و شبکه­ی سراسری شهرها از عوامل پایه­ای نظام سیاسی دولتهای ساسانی و رومی است (حبیبی، 37:1387). شکل­گیری شهر و یا هر مجتمع زیستی عمدتا متاثر و منبعث از عوامل متعددی است که یکی از بنیادی­ترین آنها، جهان­بینی و تفکر انسانهایی است که آنرا برای زیستن خویش می­سازند. شهرها و محیط­زیست مسلمین نیز از این قاعده مثتثنی نیست و در

 

 فرایند شکل­گیری آنها تفکر و جهان­بینی توحیدی اسلام تاثیری بنیادین داشته است (نقی زاده، 66:1389).

اهمیت اسلام در فرایند شکل­گیری شهرهای اسلامی از موضوعات بحث برانگیز در مطالعات مربوط به شهرهای اسلامی است (پوراحمد و موسوی، 3:1389). ایدئولوژی اسلام هم در دگرگونی شهرهای پیشین موثر افتاد و هم موجب برپایی و رشد شهرهای جدید با ساختار کالبدی مخصوص به خود شد (احد نژاد روشتی و همکاران، 122:1392). واژه­ی شهر اسلامی در واقع اشاره به شهرهای مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا دارد. شرق­شناسان فرانسوی اولین نویسندگانی بودند که اصطلاح شهر اسلامی را بکار گرفتند و این شهرها را در گروه خاصی دسته­بندی کردند (فلاحت، 35:1390). ولی هنوز بیان جامع و منسجمی از مفهوم آن وجود ندارد (همان، ص 44). شهرنشینی در ایران هم نتیجه­ی تحولات تاریخی دوران اشکانی و ساسانی شکل مشخص به خود گرفت، نقش مهمی در روند تمدن ایران داشته است (رضوی، 2:1388). گسترش نظامی اسلام از اواخر قرن 7 میلادی و ورود آن به منطقه­ی خاورمیانه و بویژه ایران و هند، پیوندی میان تمدن اسلامی و تمدن ساسانی بوجود آورد (فکوهی، 75:1383) و به همین دلیل در احداث شهرها در تمدن اسلامی، بی­شک سنت­های بومی و خصلت­های شهرهای پیش از اسلام تاثیرات قابل توجهی بخصوص در سرزمین­های شرقی خلافت اسلامی از خود بجای گذاشته ا­ست (حکیم، 22:1381).

از مسائلی که در شهرهای امروزی مورد توجه قرار گرفته، بحران هویت و پایین بودن سطح کیفی زندگی شهروندان است (کاشی و بنیادی، 44:1392). یکی از مهم ترین بحران های جامعه مدرن و نیز جوامع در حال گذار، بحران هویت است. بنابراین بحران هویت به عنوان یکی از مهم ترین بحران های جوامع معاصر به خصوص جوامع جهان سوم شناخته می شود (میرساردو و همکاران، 78:1387). وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 شمسی و استقرار نظام جمهوری اسلامی در کشور، انتظار بروز تغییرات بنیادینی در بخش­های مختلف فرهنگی را نزد اکثریت فعالان این عرصه ایجاد نموده است. این تغییرات به تدریج وارد عرصه­های کالبدی گردید و تمنای بازیابی هویت بومی و به عبارت دیگر معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی را در میان مردم، حرفه­مندان و مسئولین در سالهای پس از انقلاب به تدریج بوجود آورد (قالیباف، 151:1390) و در پی یافتن بنیانهایی شدند تا شهر کنونی را با معیارهایی منتج از فرهنگ و تمدن ایرانی-­اسلامی بازسازی نمایند. چرا که تحولاتی که از دهه­ی 1300 در ایران آغاز شد سبب آغاز و سپس توسعه­ی روند شهرنشینی شد و ضمن گذار از مراحل مختلف بالاخره به مرحله­ی شهرنشینی سریع معاصر رسید. فروپاشی روابط سنتی در جامعه و جایگزینی هرچند ناقص روابط سرمایه­داری از مهمترین عوامل شهرنشینی در دهه­های اخیر بوده است (حسامیان و دیگران، 15:1377). بطور کلی از مهمترین ویژگی بسط روابط سرمایه­داری در ایران آن است که این بسط تحت لوای مدرنیزاسیون صورت گرفته است (همان، 26). دوره­ی پهلوی اول (1304 تا 1320) منشا کلیه­ی تحولات اقتصادی-اجتماعی قرن حاضر تلقی می­شود. شروع تحولات شهرسازی و شهرنشینی به مفهوم جدی آن نیز تا حدود زیادی مربوط به این دوره است (سعیدی رضوانی،1371، به نقل از آنامراد نژاد، 72:1390). مهمترین تغییرات کالبدی مربوط به پیدایش خیابانها و میادین جدید و تعریض خیابانهای قدیمی بود. تحولی که اساسی­ترین نقش را در دگرگونی سیمای شهر ایفا کرد. الگوی رایج خیابان­کشی در این دوران ایجاد خیابانهای عمود بر هم است (همان، 72). یکی از ویژگی­های مدرنیته، گسست و انقطاع آشکار عصر مدرن با دوران پیش از آن است. در حقیقت شهر در مفهوم جدید خود در دوران مدرن شکل گرفته و پیش از آن عملکرد و شرایط کالبد و محتوای شهر، تفاوتی آشکار داشته است (جابری مقدم، 53:1386).

شهر به عنوان دستاورد حیات جمعی انسان سهم زیادی در روند تکاملی تمدن او داشته است (رضوی، 2:1388) اما با الگوی وارداتی برنامه­ریزی شهری، بسیاری از ساختارهای فضایی شهر کهن اسلامی که در سرزمین ایران استقرار یافته بودند دچار دگرگونی شدند (زنگانه و همکاران، 36:1391). معابر شهر سنتی پیاده محور بوده و برای عبور پیاده، چارپایان و گاری با نظم فضایی و سلسله مراتبی خاص خود شکل گرفته بودند و تمدن مدرن با ماشین­آلات بزرگ و تحت عملکرد اقتصاد سرمایه­داری که به فضایی جهت گردش کالا نیاز داشت، احداث خیابان امری لازم بود. در حال حاضر شهرهای سنتی ایرانی با گسترش فیزیکی خود و ادغام ایران در فرایند جهانی­شدن در دوره­ی پهلوی، با چالش­های فراوانی روربه­رو هستند. افزایش جمعیت، مهاجرتهای روستا به شهری، انواع آلودگی ها، کمبود فضای سبز، انباشت ترافیکی و… در حال حاضر مسئولین برای رفع مشکلات شهرها، دنبال بنیانی برای شهرسازی ایرانی-اسلامی هستند. در عصر صفوی گونه­ای متمایز از شهرسازی رایج شد که امروزه برای آن اصولی مترتب ساخته و نظریاتی در خصوص شیوه و فلسفه­ی شهرسازی آن ارائه داده­اند و از آن با عنوان مکتب شهرسازی اصفهان نام می­برند. نمود شهرسازی صفوی در اصفهان از بطن معماری اسلامی بیرون آمده است. شهرسازی اسلامی بنیان مدونی در تمدن اسلامی نیافت و در کل هم در تمدن اسلامی تلاش مستمری که برای ساخت شهرهای جدید وجود داشته باشد ایجاد نشد و متعاقب آن شهرسازی اسلامی هم اصول مدون و اسلوبی خاص به خود نگرفت. بر خلاف شهرسازی، معماری اسلامی از همان دهه­های اولیه مورد امعان نظر قرار گرفته و رشدی بیشتر داشته است و به صورت نمادین با اسلوب معین به طراحی ابنیه پرداخته می­شد. نمادگرایی در معماری اسلامی از شاخصه­های اصلی آن است و در آن پیچیدگی بیشتری دارد و به دلیل موجود نبودن منابع نوشتاری پشتیبان­کننده دارای مشکلات خاص خود است (هیلنبراند، 53:1377). شیخ بهایی و مولانا علی اکبر اصفهانی که شهرسازی در اصفهان و نقش­جهان ساخته و پرداخته­ی آنان است (حبیبی، 1387: 95) در­باره­ی بنیان فلسفی و اصول معماری و شهرسازی در اصفهان منابع نوشتاری بر جای نگذاشته اند. در معماری نمادین نقش­جهان حاکمیت فلسفه و عرفان اسلامی موج می­زند (جابری مقدم، 278:1386) و هنوز هم اصول معماری و شهرسازی در مکتب اصفهان به صورت یک راز باقی مانده است. هویت ایرانی با ویژگی اسلامی پیوندی ناگسستنی دارد و با توجه به جمیع مسائل یاد شده، تلاش ما بر این است تا از فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی و با استفاده از نظریات و مکاتب اجتماعی و شهرسازی­ای که تاکنون مطرح شده­اند، استفاده کرده و یک چارچوب نظری و عملی برای شهرسازی ایرانی-­اسلامی تدوین نماییم تا بتوانیم در پرتو آن به بازیابی هویت شهرهای کشور پرداخته و در جهت رفع مشکلات شهری گام برداریم. ایده­ی “شهر-­فرهنگ” را در این راستا ارائه خواهیم نمود. شهر-­فرهنگ نگرشی تکاملی به تاریخ شهرنشینی و شهرسازی است که معتقد است شهر در طی دوران مختلف، از شهر-­دژها و شهر-­معبد­های دوران باستان تا دولت-­شهرهای سومری و شهر-قدرت های یونانی و …دوران تکامل خود را طی نموده و نهایی­ترین فرمی که به خود می­گیرد شهر-فرهنگ می­باشد. سعی بر این خواهد بود چارچوب نظری ایده­ی شهر-فرهنگ با اصول کلی انعطاف­پذیر، توان کاربرد در تمامی شهرها در پهنه­ی گسترده­ی سرزمین اسلامی ایران را دارا باشد و قادر باشد هم به سامان­دهی شهرهای آسیب دیده از روند مدرنیزاسیون و تاثیرات امواج بعدی ناشی از آن بپردازد و هم چارچوبی برای ساخت نوشهرها و شهرک­های جدید ارائه نماید. به دلیل گستردگی مبحث، تنها به بخش مربوط به ساماندهی شهرهای موجود پرداخته و بخش مباحث مربوط به نوشهرسازی را به فرصتی دیگر موکول می­نماییم. ایده­ی شهر-فرهنگ مبتنی بر بنیانهای فلسفی نوینی بوده و بر چند مبنای تئوریک استوار است که بیشتر با بازخوانی مفاهیم فلسفی و عرفانی مستتر در فرهنگ ایرانی-اسلامی به دست آمده­اند؛ مفاهیم نوینی که ریشه در تاریخ دارند و با بروز رسانی آنها بر آن خواهیم بود تا در مسیر کاستن از مشکلات شهرنشینی و شهرسازی کشور در حد توان گام برداریم. دور نمای کاری ما در این روال بر این محور استوار است که در شهر ایرانی-اسلامی، برای هویت بخشی اسلامی به شهرها به غیر از اینکه مکانهای عمومی را با اسامی مقدس و مفاهیم والای اسلامی و عرفانی نام­گذاری کنیم می­توانیم اقدامات بنیانی و محکم­تری برای این هدف بکار ببریم و در شهرسازی خود طریقتی برگزینیم که به صورت نمادین بازتابی از مفاهیم مقدس و الهی را داشته باشند.

:

جامعه بشری در ابتدای قرن بیست و یكم درگیر تجربهای نو شده است، برای اولین بار اكثریت جمعیت جهان در مناطق شهری سكونت یافتهاند و انسان به موجودی شهرگرا تبدیل شده است كه به جای روستاها و شهرهای كوچك در كلان شهرها منزل میگزیند. امروزه شهرها به مراكزی مبدل شدهاند كه نه تنها سرنوشت بشریت بلكه آینده زندگی را در كره خاكی رقم خواهند زد و بیتردید بدون شهرهایی دیر پا دنیایی پایدار نخواهیم داشت. مدیران و برنامه ریزان شهرها عموماً با مسائل پیچیده و گستردهای از جمله مشكلات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی درگیر هستند. نتیجة این مشكلات زمینهای جهت نزول سطح زندگی مردم خواهد بود. مضافاً سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورهای در حال توسعه، جوامع كشاورزی و روستایی را مورد تغییر و تحول قرار داده است به طوری كه مهاجرت به شهرها تداوم دارد و شهرها همواره در حال توسعه و گسترش هستند. گزارشهای سازمان ملل متحد در اواخر دهة 90 میلادی حاكی از آن است كه بعد از سال 2000 میلادی نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند كرد. تمركز فعالیتهای اجتماعی در شهرها، رقابت جهت تامین منابع مختلف را به شدت افزایش میدهد. اساسیترین منبع حیات بشر آب است كه با هزینه بسیار زیاد در شهرها به طور مستقیم (آب شرب مصرفی) و غیر مستقیم (محصولات كشاورزی و صنعتی) در دسترس مردم قرار میگیرد. آب به عنوان اصلیترین منبع حیات در بسیاری از موارد به دلیل مدیریت نادرست، فعالیتهای بشری را تهدید میكند. سیل، طغیان رودخانه ها، فرسایش آبی اراضی حاصلخیز، رسوب گذاری و آلودگی پسابهای خانگی و صنعتی از جمله این تهدیدات است كه در مناطق شهری با تغییر و تحول در كاربری اراضی، تراكم خاك، غیر قابل نفوذ شدن اراضی و از بین بردن پوششهای گیاهی مضاعف میشود. در این مورد میتوان به سیل مخرب سال 69 و 77 شهر رشت دلیل ساخت و سازهای فراوان، تجاوز به حریم رودخانه گوهررود و سیاهرود و از بین بردن پوشش گیاهی منطقه بوقوع پیوست و یا آبگرفتگیهای مكرر و هر ساله در سطح شهر رشت كه به دلیل عدم توانایی شبكه 700 كیلومتری فاضلاب مختلط شهر رشت در جمع آوری و انتقال آب باران، گسترش و توسعه همه جانبه شهر رشت و افزایش سطوح غیر قابل نفوذ شهری اتفاق میافتد، اشاره كرد. همچنین روزنامه همشهری در شماره 4793 مورخ 15 اردیبهشت 1386در مورد آبگرفتگی اكثر شهرهای كشور تحت عنوان “آبهای سطحی در شهر”از زبان مهندس محمود رضا رحمانی مینویسد:”بر اساس آمار با وجود شبكه جمع آوری و انتقال آبهای سطحی و فاضلاب در شهرهای شمالی، 90 درصد آب گرفتگیها به علت وجود زباله هایی است در مسیلهای جمع آوری آبهای سطحی ریخته میشود.” بنابراین ضرورت درك صحیح فرآیندهای هیدرولوژی جهت مدیریت و تصمیم سازی صحیح، حتمی و لازم به نظر میرسد لازم است اندكی به مسئله شهری شدن

 

 بپردازیم. شهری شدن فرآیندی است كه در طی آن اراضی طبیعی  كشاورزی به مناطق ساخته دست بشر مبدل میشود. تمركز پول و سرمایه، بالا بودن قیمت اراضی و سهولت دسترسی به امكانات و منابع، باعث ازدحام جمعیت در شهر بزرگ رشت شده به طوری كه توسعة كنترل نشده و بدون مدیریت صحیح در سالهای گذشته و گسترش اماكن و تاسیسات شهری در اثر ازدیاد روز افزون جمعیت در حال حاضر باعث به هم خوردن تعادل هیدرولوژی حوضه های آبریز مشرف به شهر شده حوضه آبریز است كه علاوه بر فرسایش است. شهری شدن مهمترین عامل نابسامانی چرخة هیدرولوژی خاك، باعث افزایش وقوع سیلهای بزرگ و آب گرفتگیهای وسیع  و افزایش آلودگی ناشی از فاضلاب ها در سطح شهرها میشود كه شهر رشت  نیز از این قائده مستثنی نیست. توسعه شهری، شهرسازی و تغییرات ناشی از كاربری اراضی در شهر رشت باعث افزایش حجم رواناب شهری، افزایش دبی اوج و وقوع آن در زمان كوتاهتری گردیده و احتمال وقوع آب گرفتگی در مناطق پایین دست شهر را نیز افزایش داده است. سطوحی كه باعث افزایش سیل در رودخانه های شهر رشت میشود، عموما شیروانیها، معابر عمومی، جادهها، خیابانها با سطح صاف و نفوذپذیری كم میباشد. قابلیت نگهداری رطوبت و نفوذپذیری مربوط به پهنه و عرصه های ذكر شده به مراتب پایینتر از اراضی طبیعی و دست نخورده میباشد

 

بیان  مسئله و ضرورت  انجام  تحقیق

توسعه  صنعت  شهر  نشینی و  افزایش جمعیت در  کمیت  و کیفیت آلودگی آب و  تخریب سریع  منابع  طبیعی همواره  نقش اساس داشته  و  دارند  آلودگی آب  و  سیل  خیزی  دو  رودخانه زرجوب و  گوهر رود  نیز  از  این  موضوع  مستثناء  نیستند به  هر ترتیب  این  نگرشی کلی به  مسائل  زیست  محیطی استان  گیلان   نشان  میدهد  آلودگی  آب  رودخانه های  زرجوب و  گوهر رود  از  تخلیه  انواع  فاضلاب ها , هرز ابهای شهری و مواد  زائد   در  محیط  ناشی  میشود  که  راه  فاضلاب های  شهری  خانگی , اماکن  عمومی مانند  بیمارستان ها,  هتل ها,و  فاضلاب های سطحی بر اثر  شسته  شدن  توسط آب باران  حاصل  میگردد به  رودها  وارد  میشوند  بارندگی یکی از  عناصر  اقلیمی است که بر روی  رودخانه ها تاثیر  مستقیم  دارد  هرگاه  میزان  آب  رودخانه  کم  بوده  رودخانه  تبدیل  به  محل  تعفن  شده  و  اگر   میزان آب  زیاد تر  باشد .  محیط  رقیق تر شده  قابل  ذکر است  که  همین  عنصر  اقلیمی  در  شهر  رشت   به  علت  تغییر  کاربری  اراضی  باعث  بروز  مشکلات   فراوانی  از  جمله  افزایش   پتانسیل  سیل  خیزی  رودخانه ها میگردد در  ادامه   موضوع  آلودگی رودخانه ها  به  علت  نداشتن  سیستم  پیشرفته  و  پر  بازده   تصفیه  فاضلاب  شهری   و  با توجه  به نرخ  رشد  فعلی  جمعیت  شهری  و محدود  بودن  رودخانه ها  از  نظر  کشش فاضلاب  شهری  و  خانگی  باید  تدابیری  اندیشیده  شود  تا  رودخانه ها  توان خود  پالایی خود  را  بدست اورند  برای  این  امر  باید  از  ریختن فاضلاب   جلوگیری  به  عمل  آید. همچنین  از  سوی  دیگر  توسعه  روز افزون  مناطق شهری  موجب  مستعد  شدن  سیل  خیزی  رودخانه های  شهر  رشت  شده  است . میتوان  با  مطالعه  حوزه های آبخیز  دوره های  طغیان  سیل  و  راه های  جلوگیری  از  وقوع ان  را  تعیین  کرد  افزایش جمعیت  همراه  با  ضعف  برنامه  ریزی  برای  بهره  برداری  از  زمین ,  تخریب  جنگل ها و  مراتع و  نیز  توسعه  سطوح غیر  قابل  نفوذ  سبب شده  تا  در  حوضه های آبریز  ,  آب  کمتری به  زمین  نفوذ کرده  و  سریع تر  به  طرف  پایین  دست  جریان  پیدا  کند  در  نتیجه   سیل  ها  فراوان تر ,  شدیدتر  و ناگهانی  تر  شده  و دآسیب  بیشتری  وارد  میکنند .توسعه  شهرها  بر کانالهای  طبیعی مسیلها  و  مسیر  آنها در  دشتهای سیلابی  تاثیر  گذار  بوده  و  در کل آبهای  جاری  , مشخصات  حداکثر ابدهی , کیفیت  آب مسیلها و  سرانجام  در  رفتار  هیدرولوزیکی انها  موثر  بوده  است  . یکی  از  مهمترین  تغییرات  تاثیر  گذار  توسعه  شهری بر  مسیلها  پوشش دار کردن  آنها  و  کاهش  حریم مسیلها میباشد. همچنین  در  دست نبودن  آمار  صحیح  و  دقیق  به  دلیل  تنگناهای  مالی  از  جمله  عوامل  موثر  بر  افزایش  میزان  خسارت ها  بوده  است  در این  تحقیق  که  از  دیدگاه  ژئوهیدرولوژی  و  تلفیق  آن  با  روشهای  علمی  و  تجربی  موضوع  سیلاب  و  آب گرفتگی  و آلودگی  رودخانه  های  شهر  رشت  مورد  بررسی  و  تجزیه  و  تحلیل  قرار گرفته  و  مشخص مینماید  که  اثرات  توسعه  شهری  بر  سیل  خیزی  و آلودگی رودخانه های  شهر  و آسیب  پذیری بخش های وسیعی از  بافت آن  موثر  بوده یا خیر؟

 

سوال  تحقیق

آیا اثرات توسعه  شهری  بر آلودگی و  سیل  خیزی رودخانه های  شهر  رشت موثر است؟

 

اهداف تحقیق

روش های کاهش آلودگی رودخانه های  شهر  رشت

شناسایی عواملی که در  مستعد نمودن رود خانه به  جهت رخ دادن  سیل  موثرند

 

فرضیات  تحقیق

آیا توسعه  شهری  در  آلودگی  و  سیل  خیزی رودخانه  های  شهر رشت  موثر  میباشد ؟

آیا ادامه  روند  افزایش آلودگی  باعث  از  بین  رفتن  حیات  رودخانه های  شهر  رشت  خواهد شد؟

 

روش تحقیق و مراحل آن

روش کار  در این  تحقیق  توصیفی  تحلیلی  با  استفاده  عملیات  مشاهده ای  میدانی است و  روش ارائه  اطلاعات  بصورت  اسنادی  و  میدانی  میباشد و  در پایان  داده های  بدست  آمده  از  روش  توصیفی  تحلیلی بیان خواهد  شد .

 

ابزار گردآوری

ابزار گرداوری اطلاعات  در  این  پژوهش بصورت جداول هواشناسی  نقشه های  توپوگرافی  , زمین  شناسی ,  هیدرولوژی با  استفاده  از  نرم  افزر  سیستم  GIS مشاهده  و  بانکهای  اطلاعاتی و  شبکه های  کامپیوتری  و ماهواره  میباشد.

 

مشکلات و موانع  تحقیق

 در این  تحقیق مهمترین  مشکلی که  با عث  ایجاد  کندی در روند  انجام  آن  گردید مشکل  فقر  منابع  بوده  است  زیرا  به  علت  بکر  بودن  این  تحقیق منابع  قابل  استفاده  و  مستند  به  سختی  یافت  میشد و  این  امر باعث  این  گردید  که  تحقیق به  صورت  بنیادی  ارائه  گردد  و  بسیاری  از  اطلاعات  توسط  خود  محقق بدست  آید  البته  نباید  مشکلات  اقتصادی  را  نیز  نادیده گرفت.

موارد مطالعه اصلی

روخانه سیاه رود  (رودخانه زرجوب)

این رودخانه که در شرق شهرستان رشت جاریست با نام‌های صیقلان رود، سیاه رود، کلاشه رودبار و نهر بوسار خوانده می‌شود. این رودخانه که در سر راه رشت به قزوین – رشت به لاهیجان و رشت به پیر بازار واقع شده است بنا به نظریه مهندس نوری منوری کارشناس محیط زیست از کوه‌های کم ارتفاع هزار مرز، نیزه سر، جکلوندان و کچا که در جنوب شهرستان رشت قرار دارند، سرچشمه گرفته و پس از طی مسیر ۴۳ کیلومتر به تالاب انزلی سرازیر می‌شود. این رودخانه بنا به نقشه سال ۱۳۳۲ خورشیدی، پس از ورود به رشت به سه راه باقرآباد رسیده و از آنجا به دو شاخه تقسیم شده که یک شاخه آن به سمت شمال و در موازات جاده پیر بازار در جریان بود و دیگری به زمین‌های گود و مزارع و باغات منطقه گلسار سرازیر می‌گشت که پس از احداث خیابان سعدی از بین رفت همچنین رابینو در آن زمان رودخانه سیاه رود را تا ۵ کیلومتر قابل کشتیرانی می دانسته است. این محدودهٔ کشتیرانی شامل شاخه شمالی این رودخانه می شده که از منگوده، پیر ده، مبارک‌آباد می‌گذشت. بنا به مشاهدات عینی مردم شهر رشت در مبارک‌آباد (پیربازار به سمت خواچکین) در کنار مسجد این روستا یک وینچ (یدک کش یا قایق کش دستی) قرار دارد که از نوع آلیاژ و طراحی آن می‌توان دریافت که این وینچ ساخت روسیه است و با تلاش و ممانعت اهالی مبارک‌آباد از انتقال این وینچ توسط سازمان میراث اکنون در همان منطقه نصب است. در صحت گفتار رابینو، شخص دیگر بنام ملگونوف در سفرنامه خود اینگونه بیان می‌دارد که در هنگامه فزونی آب سیاه رود می‌توان از رشت تا پیربازار را با کرجی سفر نمود.

گردو حدود 50 گونه می باشد که در بین آنها جنس juglans  با 21 گونه مهمترین گیاه این خانواده است. گردو از جمله درختان بومی ایران است و گردو ی ایرانی یا Persian walnut  پر اهمیت ترین نوع گردو از نظرارزش غذایی و اقتصادی بشمارمی آید. از طرفی گردو از جمله محصولات باغی است که مصرف بالای داخلی و موقعیت قابل توجهی در بازارهای جهانی دارد. ایران دارای شرایط مناسب برای كشت گردو است و در اغلب مناطق كشور گردو پرورش می یابد. بر اساس  آمار سازمان خواروبار جهانی(FAO)  سال 2012 میزان  تولید جهانی این محصول  بیش از 3 میلیون تن بوده است كه در بین كشور های  تولید كننده، ایران با تولید 450,000 هزار تن پس از كشور چین در مقام دوم قراردارد. بر اساس آمار مركز فناوری اطلاعات وزارت جهاد كشاورزی طی سالهای 1367 تا 1387 هجری خورشیدی رشد سالانه سطح زیر كشت گردو در ایران به طور متوسط بیش از 9 هزار هكتار در سال بوده است . بنابر این طی سال های مذكور سطح زیر كشت این محصول در كشور رشد زیادی داشته و از كمتر از 10 هزار هكتار در دهه 60 به بیش از 200 هزار هكتار در 1387 رسیده است. از میان ده استان عمده ی تولیدکننده گردو استان تهران با سطح زیر کشت 823222 هکتار و با میزان تولید 290 تن مقام ششم را دارد. ارزش تغذیه ای بالا گردو و دارا بودن بیشترین میزان اسیدهای چرب امگا3 در میان سایر مواد غذایی گیاهی، این محصول را منحصر به فرد کرده است.  همچنین با افزایش روزافزون بیماری ها قلبی و عروقی توجه جهان به این محصول بیشتر شده که این امر به دلیل وجود اسیدهای  چرب چند غیر اشباعی موجود در گردو است، که به علت كاهش مقدار كلسترول كل و LDL و افزایش كلسترول HDL منجر به كاهش خطر بیماری قلبی مزمن می شوند، به گونه ای که بیشتر کشورها برای کاشت و بهره برداری محصول، برنامه ریزی جدی و سرمایه گذاری کافی به عمل می آورند.از دیرباز تا به امروز مصرف گردو در ایران به عنوان یک خوراکی پرکاربرد و بومی بسیار متداول بوده است. به طوری که مغز گردو جایگاه ویژه ای را در خوراک ها و دسر های ایرانی به خود اختصاص داده است. نقش پرکاربرد مغز گردو را می توان در غذاهای

 

 سنتی ایرانی مانند فسنجان وشیرینی و دسرهای سنتی مانند باقلوا، قطاب و نان گردویی به خوبی مشاهده کرد. با توجه به ارزش غذایی فوق العاده و اهمیت مصرف آن در ایران این ماده ی غذایی ارزشمند را انتخاب کرده ایم.  

1-1هدف از انجام پایان نامه                 

مغزگردو دارای مواد مغذی بسیاری است که از آن جمله می توان به پروتئین، اسیدهای چری ضروری، فیبر و مواد معدنی همچون، آهن، مس، روی، کلسیم و پتاسیم اشاره کرد. چربی ها منبع عمده تامین کننده انرژی مورد نیاز و منبع تامین کننده اسیدهای چرب ضروری در بدن می باشند. پروتئین و مواد معدنی از مواد ضروری برای بدن هستند و برای تمام فعالیت های بیوشیمی مانند تولید آنزیم ها، هورمون هاو انرژی مورد استفاده قرار می گیرند، گردو با داشتن اسیدهای چرب و مواد معدنی ضروری، پروتئین و فیبر برای بدن یک ماده ی غذایی ارزشمند به حساب می آید.با توجه به مطالب ذکر شده دستیابی به کیفیت و ارزش غذایی بالا در گردو از اهمیت زیادی برخوردار است. شرایط جغرافیایی از جمله درجه حرارت محیط، آب و هوا وحاصلخیزی خاک بر میزان و کیفیت غذایی میوه گیاه تاثیر بسزایی دارد. خاک مهمترین عامل تاثیر گذار در ارزش غذایی میوه به شمار می آید. زیرا مواد معدنی و سایر عناصر غذایی مستقیما توسط ریشه گیاه جذب می شود. بنابراین بالا بودن ذخایر غذایی خاک می تواند تاثیر مستقیم بر ارزش غذایی میوه گیاه  داشته باشد.ایران دارای شرایط جغرافیایی متفاوتی است و مطلوب بودن این شرایط به رشد گونه های گیاهی متفاوت با ارزش غذایی گوناگون منجر شده است. ارزیابی و مقایسه مواد مغذی از جمله پروتئین، فیبر، اسیدهای چرب و مواد معدنی در گردوهای مناطق مختلف با شرایط جغرافیایی متفاوت و مقایسه کردن آن با استانداردهای جهانی می تواند راهکارهای مناسبی را در جهت بهبود کیفیت مغز گردو ارائه دهد. لذا هدف از انجام این پایان نامه ارزیابی مقایسه مقادیر   اسیدهای چرب پروتئین مقایسه مقادیر اسیدهای چرب پروتئین، فیبر خام و پنج عنصر معدنی در مغز گردو کاشت شده در دو ناحیه تهران و کرج با شرایط جغرافیایی متفاوت و مقایسه کردن آن با استانداردهای جهانی می باشد.

1-2 بیان مسئله

گردو با نام علمی .Juglans regia L به خانواده جوگلانداسه(Juglandaceae) تعلق دارد كه 21 گونه راشامل می شود[63]. درختی مهم و چند منظوره است، بطوریكه در باغبانی بخاطر میوه و در جنگلكاری برای چوب باارزش آن و در داروسازی به عنوان یک گیاه دارویی مورد استفاده قرار می گیرد [27]. گردوایرانی تنها گونه ای هستند که برای تولید گردو به طور گسترده مناسب می باشند. همچنین دارای بیشترین ارزش تجاری و اقتصادی است]60.[در فلات ایران گردودر عرض جغرافیایی 29 تا 39 درجه شمالی و طول   جغرافیایی 45 تا 64 درجه شرقی، از زمینهایی كم ارتفاع تامناطقی با ارتفاع 2500 متر، به صورت اهلی یا وحشی در شمال، غرب و مركز كشور ایران یافت می شود[45]. از نظر تغذیه ای  مغز گردو بسیار مغذی است و بسته به رقم تركیب آن متفاوت است  [52]. گردو سرشار از مواد معدنی با ارزش مانند فسفر، پتاسیم، سدیم،   کلسیم، منیزیم و عناصر ضروری مانند آهن، مس، روی می باشد [67]. مواد معدنی نقش مهمی در سلامت انسان ایفا می کنند.آنها در شکل گیری ساختار استخوان ها و دندان ها همچنین کمک به حفظ ریتم طبیعی قلب، انقباض عضلات، هدایت عصبی و تعادل اسید و باز و تنظیم سوخت و ساز بدن با تبدیل شدن به بخشی از آنزیم و هورمون ها تاثیر گذار هستند، و از این رو در بدن حائز اهمیت می باشند[67]. آهن یک عنصر ضروری است که در هموگلوبین، میوگلوبین، و تعداد زیادی از آنزیمها وجود دارد، بنابراین یک ماده معدنی ضروری در رژیم غذایی روزانه به شمار می آید. روی نیز بعنوان یک عنصر ضروری تشکیل دهنده ی برخی از آنزیم های متابولیک است و به غیر از نقش مهم در ساختار آنها بر عملکرد آنان نیز تاثیر گذار است[67]. پتاسیم سومین ماده ی معدنی فراوان موجود در بدن انسان است که به عنوان یک الکترولیت عمل می کند. این ماده معدنی برای حفاظت از قلب، مغز، کلیه ها، بافت های عضلانی و سایر اعضای بدن انسان مورد نیاز می باشد[67]. شرایط جغرافیایی بر میزان و کیفیت غذایی مغز گردو، خصوصا مواد معدنی  تاثیر بسزایی دارد. با توجه به اطلاعات حاصل از پژوهشها مشخص گردیده که کیفیت آب، مورد استفاده جهت آبیاری درختان گردو بر میزان عناصر سدیم و کلسیم تاثیر گذار بوده است، همچنین خاکهای مناطق زیر کشت درختان گردو که غنی از کلسیم و آهن بوده تأثیر به سزایی بر روی حضور آهن در مغز گردو داشته است[67]. در اكثر ارقام مغز گردو حدود 60  درصد روغن   وجود دارد[62]. كه این مقدار از  52-70 درصد چربی بسته به رقم و منطقه متغیر است[57]. ترکیبات عمده روغن گردو اسیدهای چرب غیر اشباع (حدود90 درصد)، مانند لینولئیک اسید، اولئیک اسید و لینولنیک اسید می باشد. اسیدهای اشباع مانند پالمتیک اسید درصد   اندکی از روغن گردو را تشکیل می دهند[46]. لینولنیک اسید (امگا- 3) یک اسید چرب ضروری است که بدن قادر به سنتز آن نمی باشد و همواره باید با مواد غذایی وارد بدن شود. لینولئیک اسید (امگا- 6) نیز برای رژیمهای غذایی ضروری میباشد[60]. از طرفی گزارش شده اسیدهای چرب چند غیر اشباعی به علت كاهش مقدار كلسترول كل و LDL و افزایش كلسترول HDL منجر به كاهش خطر بیماری قلبی مزمن می شوند[29]. تركیب اسیدهای چرب روغن گردو در ارقام مختلف، متفاوت است. این مسأله در تشخیص تفاوت محل رشد ارقام و تشخیص  محل مناسبی كه اسیدهای چرب بیشترین میزان و بالاترین كیفیت را دارند، حائز اهمیت است. [75] گردو همچنین منبع مهمی از فیبر، پروتئین گیاهی، آنتی اكسیدانها، ویتامین می باشد[33]. از طرفی در پژوهشی مشخص شد که دانه گردو حاوی 66/16 درصد پروتئین، متشکل از آلبومین، گلوبولین، پرولامین و گلوتلین می باشد که گلوتلین بیشترین مقدار یعنی حدود 70 درصد پروتئین دانه را تشکیل می دهد[69].