ذکر شود.

ا: بیان مساله

خانواده یک نظام اجتماعی است که رسما در همه جوامع پذیرفته شده و توسعه یافته است. ازدواج پیامدهای حقوقی و واجباتی در پی دارد که احترام متقابل زوجین، درک تکالیف متقابل ایشان، اعتقاد به زندگی مشترک و پایبندی به وظایف زناشویی و … از جمله این پیامدها است. در صورتی که زوجین درک صحیح و کاملی از زندگی مشترک نداشته باشند، پای تفرقه و جدایی به میان می‌آید.

باتوجه به اشتراکات دینی و مذهبی که در خصوص احوال شخصیه و نیز مراودات و روابط اجتماعی بین حنفیان کشور و اکثریت امامیه وجود دارد و نیز وجود اختلافات مذهبی و تفاوت‌های نسبی در احوال شخصیه بین فقه و حقوق امامیه و حنفیه(که قانون آن را به رسمیت شناخته است) اهمیت موضوع مشخص است. زیرا در مقام ابتلا و عمل به مفاد مواد راجع به احوال شخصیه، زمانی امکان تصمیم‌گیری وجود دارد که بررسی تطبیقی و مقارنه فقهی بین مذاهب صورت گیرد. موارد مشترک دو قانون و افتراقات آن معین و احصا شود.

همانگونه که در ابتدا ذکر شد موضوع نکاح و طلاق یکی از مباحث احوال شخصیه است که نیازمند تفحص و بررسی تطبیقی است.

ب: اهداف پژوهش

در این پژوهش سعی بر ارائه گزارشی مفصل، همراه با استناد به منابع اصلی، در خصوص مواضع اشتراکی و اختلافی بین فقه حنفی و امامیه است. در این پژوهش سعی بر بررسی این مطالب در جهت یافت نقاط مشترک و نیز تبیین مواضع اختلاف، برای تبین هدف والاتر که همانا تقریب بین مذاهب اسلامی است، می‌باشد.

 

 

ج: سوالات پژوهش

۱ ـ آیا بین فقه حنفی و امامیه، در مبحث نکاح و طلاق وجه اشتراکی است؟

۲ ـ آیا بین فقه حنفی و امامیه وجه اختلافی در خصوص مبحث نکاح و طلاق وجود دارد؟

۳ ـ آیا موارد اختلافی قابلیت رسیدن به نقطه مشترک و تعیین قدر متیقن را دارند؟

د: فرضیه‌های پژوهش

۱ ـ بین فقه حنفی و قانون مدنی و فقه امامیه در در خصوص مبحث نکاح(مانند وجوب ایجاب و قبول و حرمت نکاح با محارم و…) و طلاق(مانند اختیار طلاق با مرد، وجوب صیغه و …) نقاط اشتراکی وجود دارد.

۲ـ بین فقه حنفی و قانون مدنی و فقه امامیه در در خصوص مبحث نکاح(مانند الفاظ ایجاب و قبول و وجوب شاهد در نکاح و…) و طلاق(مانند طلاق هازل و الفاظ صیغه طلاق و …) اختلافاتی وجود دارد.

۳ ـ برخی از این اختلافات قابلیت جمع دارند و می‌توان برای آن قدر متیقن تعیین کرد. اما بسیاری از این موارد اختلافی به دلیل منبع استنباط حکم(فقه امامی بر اساس سنت و کتاب است ولی در فقه حنفی بر اساس قیاس و استحسان و دیگر دلایل عقلی)، قاابل جمع نیستند.

ه: پیشینه پژوهش

در خصوص موضوع حاضر که مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است، بصورت جامع و کامل تحقیقی انجام نشده است. ولی در جزئیات مبحث نکاح و طلاق پژوهشی در سطح مقاله و یا چند پایان نامه انجام شده است. مانند بررسی طلاق قضایی در قانون مدنی از آقای هاشم احمدی و یا وکالت زوجه در طلاق از آقای حسین صفایی، ارزیابی تطبیقی مشروعیت نکاح مسیار در فقه سنت و امامیه نگارش حسن ایوبی و ولی الله نصیری، بررسی تطبیقی طلاق در حقوق ایران و افغانستان. این موارد اکثرا بررسی موضوعی و جزئی بوده و شامل مباحث جزئی از موضوع طلاق و نکاح است.

و: جنبه نوآوری پژوهش

در این پژوهش سعی بر ارائه گزارش مفصل از موارد اختلافی و اشتراکی فقه حنفی بافقه امامی و قانون مدنی، در مباحث نکاح و طلاق است. در هر بخش و گفتار ذیل طرح مباحث مربوطه، مطالب با ذکر منابع مربوطه از منابع فقهی حنفی و نیز فقهی ـ حقوقی امامی در پاورقی، بصورت کاملا مستند ذکر شده است. از این حیث خواننده محترم می‌تواند مستندات هر مطلب را از منابع اصلی در اختیار داشته باشد.

 

ز: روش گردآوری مطالب

روش انجام پزوهش به صورت کتابخانه‌ای و استفاده منابع اینترنتی و نیز نرم‌افزارهای طراحی شده توسط موسسات فقه پژوهشی بوده است.

فصل اول: اشتراکات مبحث نکاح

در این فصل به بررسی موارد مشترک و مشابه موضوعات و متفرعات مبحث نکاح از جمله ایجاب و قبول، شرایط متعاقدین، مهر و… بین فقه امامی و قانون مدنی و فقه حنفی پرداخته می‌شود.

مبحث اول: ایجاب و قبول

در این مبحث شرط ایجاب و قبول و مباحث زیرمجموعه آن، مورد بررسی و بحث قرار می‌گیرد.

گفتار اول: اصل ایجاب و قبول

در خصوص وجوب ایجاب و قبول و لزوم آن در عقد هردو گروه متفق القول عقیده بر وجوب آن دارند و عقد نکاح بدون ایجاب و قبول را باطل می‌دانند.

بنا براین نکاح بصورت ایقاع و قرارداد یکطرفه و یا با معاطاة واقع نمی‌شود[1]

فقه امامیه وجود ایجاب و قبول را در صحت و لزوم عقد واجب می‌داند[2]

ماده1062قانون مدنی نیز به تبعیت از فقه می‌گوید: «نكاح واقع می‌شود به ایجاب و قبول بالفاظی كه صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید».

در فقه اهل سنت در این باره گفته شده است که عقد نکاح، با ایجاب از یک طرف و قبول از طرف دیگر منعقد میگردد. به عبارت دیگر ایجاب عبارت از اعلان اراده یک شخص است که جانب مقابل را به انعقاد عقد دعوت می‌نماید. ایجاب عبارت از پیشنهاد یک شخص است به شخص دیگری جهت انعقاد عقد ازدواج، مدت دوام و اعتبار ایجاب معمولاً به اراده و میل ایجاب‌کننده ارتباط می‌گیرد. موافقتی که در برابر ایجاب یا پیشنهاد صورت می‌گیرد به نام قبول یاد می‌گردد.

یا به عباره دیگر پذیرش ایجاب را قبول گویند. به عبارت دیگر قبول عبارت از قولی است که از طرف مقابل صادر می‌گردد و دلالت بر موافق در قبال پیشنهاد ایجاب‌کننده دارد و این شخص را قبول‌کننده نامند. [3]

آنچه به نظر می‌رسد، در این باره سه فرضیه وجود دارد:  فرضیه اول: ایجاب‌کننده مدت معین را برای اعتبار ایجاب خویش و قبولی جانب مقابل تعیین نموده است که با سپری شدن آن عقد اعتبار ندارد.

فرضیه دوم: ایجاب‌کننده برای ایجاب خویش و قبولی جانب مقابل، مدتی را تعیین ننموده که مطابق عرف و عادات یک مدت معقول برای اعتبار آن درنظر گرفته می‌شود.

فرضیه سوم: در ایجاب اصطلاح فوری به کار گرفته می‌شود. البته می‌تواند در حضور جمعی از مردم نیز باشد.

در ماده66 قانون مدنی افغانستان در مورد ایجاب و قبول آمده است: «عقد ازدواج با ایجاب و قبول صریح که فوریت و استمرار را افاده کند بدون قید وقت درمجلس واحد صورت می‌گیرد».

برای صحت قبول معمولاً موجودیت دو شرط حتمی است:

اول: این‌که قبول باید مطلق و بدون قید وشرط باشد.

در ماده 520 قانون مدنی افغانستان بر می‌آید: «هرگاه مخاطب ایجاب‌کننده یا پیشنهاد را طوری که صورت گرفته، نپذیرد و خودش قید وشرط دیگری را پیشنهاد نماید در واقع این نوع اعلان اراده و ابراز موافقت ولی به حیث قبول محسوب نگردیده بلکه یک ایجاب جدید به جانب مقابل دانسته می‌شود».

دوم: این‌که قبول مطابق ایجاب ابراز گردیده باشد؛ چه در عقد نکاح و چه در معاملات تجارتی.
خلاصه مطالب ایجاب و قبول عقد نکاح دارای دو رکن است: ایجاب و قبول ایجاب قبولی است که از طرف یکی از عاقدان صادر می‌شود و دلالت به تصمیم وی مبنی بر انسانی عقد دارد. شخصی را که ایجاب از او صادر می‌گردد، موجب گویند.

هلیکوباکتر پیلوری یک باکتری گرم منفی و مارپیچی شکل و میکرو آئروفیلیک است که در معده انسان زندگی میکند. این باکتری غالبا در بیمارانی  که از  گاستریت مزمن یا زخم معده رنج میبرند مشاهده میشود. عفونت هلیکوباکتر پیلوری در بیش از 80% افراد بدون علائم است.  به نظر میرسد این باکتری در حفظ اکولوژی طبیعی معده نقش داشته باشد. رژیم درمانی استاندارد برای درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری یک رژیم سه دارویی است که معمولا از یک مهار کننده پمپ پروتون مثل امپرازول و دو آنتی بیوتیک کلاریترومایسین وآموکسی سیلین تشکیل شده است. با توجه به عوارض جانبی این رژیم دارویی و نیز شیوع مقاومت های  آنتی بیوتیکی  در هلیکوباکتر پیلوری، در سالهای اخیر توجه زیادی به خواص ضد میکروبی عصاره های گیاهی معطوف شده است

 

در پروژه حاضر اثر ضد میکروبی عصاره گیاه مرزنگوش و عصاره پوسته خارجی پسته بر هلیکوباکتر پیلوری آزمایش شده است. عصاره گیری از مرزنگوش و پوسته خارجی پسته با استفاده از متدهای استاندارد عصاره گیری انجام گرفت. عصاره ها پس از تغلیظ و خشک شدن تا زمان استفاده در شرایط استاندارد نگهداری شدند. سویه استاندارد هلیکوباکتر پیلوری پس از انتقال به آزمایشگاه و رشد مجدد با استفاده از جار و گاز پک  10% گاز کربنیک برای انجام حساسیت دارویی آماده شد. ارزیابی اثر ضد هلیکوباکتر پیلوری با استفاده از متدهای استاندارد انتشار در آگار انجام و قطر هاله عدم رشد اندازه گیری گردید.

 

حد اکثر هاله عدم رشد در غلظت 1000 میلی گرم در میلی لیتر هر دو عصاره مشاهده گردید. قطر هاله عدم رشد در غلظت ذکر شده در مرزنگوش و عصاره پوسته خارجی پسته به ترتیب 21 و 19میلی متر مشاهده شد. نکته جالب اینکه اثر مهار کنندگی مخلوط دو عصاره به

 

 نسبت نصف از هر کدام  (8 میلی متر) کمتر از هر کدام از عصاره ها مشاهده گردید.

 

با وجود اینکه عصاره دو گیاه در غلظت 1000 میلی گرم در میلی لیتر بیشترین اثر ضد میکروبی را علیه هلیکوباکتر پیلوری نشان دادند، با این حال تاثیر آنتاگونیستی دو عصاره بر رشد هلیکوباکتر پیلوری قابل توجه است.

 

واژگان کلیدی : عصاره مرزنگوش ، عصاره پوسته خارجی پسته، فعالیت ضد میکروبی ، هلیکوباکتر پیلوری

 

فصل اول

 

کلیات

 

اهمیت هلیکوباکتر پیلوری

 

هلیکوباکتر پیلوری باکتری گرم منفی و مارپیچی شکل است (11) که مهمترین عامل زخم و سرطان معده  می باشد که معمولا از طریق خوراکی و آب آلوده منتقل میشود(14). در کشورهای در حال توسعه 70 تا 90 درصد افراد در قبل از سن 10 سالگی به این باکتری آلوده می شوند و این میزان در کشورهای توسعه یافته کمتر از 40% می باشد و به طور کلی در  بیش از 50%  جمعیت جهان این باکتری کلونیزه شده است (2) که این روند بستگی به شرایط جغرافیایی ، فاکتورهای اجتماعی و رفتارهای فردی دارد. گاستریت مزمن منجر به جایگزینی مخاط طبیعی معده با فیبروز و پرولیفراسیون اپیتلیوم از نوع روده ای می شود. این فرایند خطر پیدایش سرطان معده را تقریبا تا صد برابر افزایش می دهد(2

 

تاریخچه کشف هلیکوباکتر

 

پروفسور جاوورسکی لهستانی اولین کسی بود که بیش از ۱۰۰ سال قبل باکتری هایی مارپیچی را در ترشحات معده انسان کشف کرد. ارتباط بین گاستریت و بیماری زخم پپتیک از دهه ۱۹۴۰ مشخص شده بود ولی کشت این باکتری ها با موفقیت همراه نبود. در سال ۱۹۲۴، لاک و ست گزارش کردند که معده انسان دارای فعالیت اوره آزی بسیاری است و در سال ۱۹۵۹ نشان داده شد که فعالیت اوره آزی معده پس از تجویز تتراسیکلین کاهش می یابد ولی ارتباط بین این آنزیم و اسپیروکت های معده تا سال ۱۹۸۴ مشخص نشد(11).

 

در واقع مانع اصلی در تشخیص نقش باکتری های مارپیچی در پاتولوژی معده انسان، عدم توانایی کشت باکتری ها از معده بود. باکتریایی بودن منبع اوره آز معده در سال ۱۹۶۸ و با نشان دادن عدم فعالیت اوره آز در معده حیوانات فاقد میکروب تایید گشت. در سال ۱۹۷۵ همراهی باکتری ها با گاستریت در ۸۰نمونه های حاصل از رزکسیون معده مبتلایان به زخم معده گزارش شد. در سال ۱۹۷۹، باکتری هایی مارپیچی در سطح مجرایی سلول های اپی تلیومی بیماران مبتلا به زخم معده توصیف گشتند. سه سال بعد اثر مفید بیسموت بر مخاط دئودنوم در مبتلایان به زخم دئودنوم مشخص شد(11).

 

اما دوران طلایی در سال ۱۹۸۱ شروع شد که یک دستیار داخلی به نام باری مارشالیک طرح پژوهشی بالینی را به همراه یک آسیب شناس به نام رابین وارندر استرالیا آغاز کرد(14).  وارن نمونه های بیوپسی معده را با رنگ وارتین استاریرنگ آمیزی کرد و متوجه وجود باکتری در مخاط گشت. مارشال یک بیمار مسن روسی مبتلا به گاستریت را که در معده اش باکتری وجود داشت، با تتراسیکلین درمان نمود و متوجه از بین رفتن عفونت و بهبود گاستریت شد(11)

 

تلاش های بعدی برای کشت این باسیل ها ناموفق بود تا این که در آوریل ۱۹۸۲ مارشال به گونه ای غیرمترقبه موفق به انجام این کار شد. ماجرا از این قرار بود که درعید پاک به جای اینکه ظروف پتری ۲ روز در انکوباتور بمانند، به ناچار ۵ روز باقی ماندند. وقتی این ظروف پس از پایان تعطیلات بررسی شدند، کلنی های کوچکی با ظاهر براق دیده شدند

 

این اولین کشت و جداسازی موفق باکتری ها از معده یک بیمار مبتلا به گاستریت بود. ارتباط این باکتری ها با گاستریت برای اولین بار در کالج سلطنتی پزشکان استرالیا در ۲۲ اکتبر ۱۹۸۲ عنوان شد. این ارگانیسم های شبیه کمپیلوباکتر، ابتدا کمپیلوباکتر پیلوریدیس خوانده شدند چرا که ریزهوازی، خمیده و گرم منفی بودند و هم از لحاظ مورفولوژیک و هم از لحاظ محتویات گوانین/سیتوزینِشبیه کمپیلوباکترها بودند. به خاطر ملاحظات گرامری، این اسم در سال ۱۹۸۷ به کمپیلوباکتر پیلوری تغییر یافت. سپس معلوم شد که این باکتری به جنس کمپیلوباکتر تعلق ندارد و در سال ۱۹۸۹نام جدید هلیکوباکتر پیشنهاد شد که نشانگر ۲ ظاهر مورفولوژیک این ارگانیسم است: مارپیچی در بدن زنده ولی غالبا میله ای در آزمایشگاه (باکتر، عصا) (10). اهمیت کار این دو دانشمند زمانی مشخص شد که مارشال و وارن برنده جایزه نوبل پزشکی در سال 2005 شدند(2).

 

1-1-2- ویژگیهای ساختاری

 

این باکتری بقای خود را مدیون خواص متعددی است که توضیح‌دهنده قدرت سازگاری منحصر به فرد آن است(17)

 

اول اینکه این میکروب به مقدار کمی اکسیژن برای ادامه حیات نیاز دارد(2).

 

 دوم اینکه شکل مارپیچی آن به این باکتری اجازه می‌دهد در میان لایه مخاطی پوشاننده معده وارد شود(6). سوم اینکه این باکتری تا حداکثر هفت پروتئین شلاق ‌ماننددارد که از انتهای باکتری بیرون زده‌اند و آن را درون لایه مخاطی حرکت می دهند(6).

 

چهارم اینکه این باکتری دارای گیرنده‌های مخصوصی است که به آن امکان می‌دهد که راه خود را در میان مخاط بگشاید و به سلولهای پوشش معده بچسبند(17).

 

هلیکوباکتر پیلوری یک خاصیت دیگر هم دارد که از همه مهم‌تر است. این باکتری می‌تواند مولکول‌های “اوره”را تجزیه کند.  این فرآیند باعث ایجاد آمونیاک و دی‌اکسید کربن می شود، که غلاف‌ ابرمانندی را در اطراف باکتری به وجود می‌‌‌آورد و آن را از اسید معده که باکتری‌های معمولی را می‌کشد ، حفاظت می‌کند (18)

تحقیق:

نشر آموزه های دین اسلام، از ضروری ترین عوامل بقاء و تداوم این آیین توحیدی می باشد. تبلیغ و اطلاع رسانی این مفاهیم و مبانی دینی، مهمترین راهکار نشر و ایقاء آن می باشد. با شروع غیبت امام زمان(عج)، روحانیون به عنوان نائبان آن حضرت، به این رسالت مهم پرداختند و می پردازند؛ در عصر غیبت، روحانیون مسلمان، به عنوان مبلغین دین مبین اسلام، مامور به ابلاغ رسالت الهی گردیده اند. امّا با توجه به کثرت مردم و اختلاف فرهنگ ها و دیدگاه ها و ورود ابزار اطلاع رسانی گوناگون به زندگی مردم، شناسایی روش های موثّر و تاثیر گذار، گامی مهم در انجام این رسالت خطیر، جهت درونی کردن ارزش های دینی و ایمان افزایی، تلقی می­گردد.
عصر امروز، به دلیل ظهور فنآوری های مدرن ارتباطی و اهمیت بالا و کارکردهای موثّرشان، عصر اطلاعات نام گرفته است و با امعان نظر در ماهیت و کارکرد رسانه های مدرن، ضرورت اهتمام به رسانه های مدرن در امر تبلیغ دین، بر کسی پوشیده نیست؛ در همین راستا، مسئولین و متولیان دینی و فرهنگی کشور، باید با توجه به تغییرات ساختاری و ظرفیت های جامعه، بسترسازی لازم جهت گزینش، آموزش و پرورش نخبگان دینی، برای تحقق این امر، انجام دهند.
مدل و شیوه گسترش مفاهیم دینی با ابزار روز و نوع برخورد با رسانه های مدرن باید مورد بررسی قرار گیرد؛ ارائه الگوی مناسب می­تواند نگرش ما را نسبت به تبلیغ رسانه ای دین روشن می­کند و طبعاً نوع نگرش ما در عملکرد ما، تاثیر مستقیمی می گذارد.
رسانه ملی به عنوان رسانه دینی کارآمد، جایگاه پراهمیتی در نظام سیاسی و حکومتی ایران دارد. بسط نفوذ، ترویج و تبلیغ دین، بازتولید پیام های دین در قالب های جدید، ایجاد زمینه برای احساسات و تجربۀ دینی، بسترسازی برای تحول روحی، از رسالت های رسانه ملّی است كه در الگوی رسانه دینی مد نظر قرار می گیرد.
روحانیون هم با داشتن رسالت خطیر تبلیغی از این فرصت بوجود آمده می توانند با حضور موثّر خود در رسانه ملّی، بهترین اثرگذاری را در جهت اجرای رسالت خود، داشته باشند.
دیدگاه های فراوانی در زمینة چگونگی حضور و تعامل روحانیت با رسانه مطرح است، نگارنده این تحقیق، درصدد بیان مدل های مناسـب حضور موثّر روحانیت در رسانه ملّی، جهت تبلیغ دین اسلام و اقناع مخاطب می­باشد.
 
کلید واژگان: روحانیت – دین – تبلیغ – حضور موثّر – رسانه ملّی

فهرست مطالب

1-فصل اوّل: کلیّات تحقیق. 1
1-1-بیان مسأله. 2
2-1-ضرورت و اهمیّت تحقیق: 4
3-1-پرسش­های تحقیق. 5
4-1-اهداف تحقیق. 6
5-1-فرضیه تحقیق. 7
6-1-تعریف مفاهیم: 8
1-6-1- روحانیت.. 8
2-6-1-دین.. 9
3-6-1-تبلیغ. 10
4-6-1-حضور موثّر. 10
5-6-1- هنـر. 11
6-6-1-رسانه ملّی.. 14
2-فصل دوّم: مبانی نظری تحقیق. 15
1-2-بررسی تحقیقات پیشین.. 16
1-1-2-کتاب­ها 16
1-1-1-2-آشنائی با روش تبلیغی.. 17
2-1-1-2-دین در عصر رسانه. 17
3-1-1-2-تلویزیون در جهان. 18
4-1-1-2-رسانه و دین.. 19
5-1-1-2-مبانی تبلیغ. 19
6-1-1-2-مجموعه مقالات؛ دوّمین همایش دین و رسانه. 20
7-1-1-2-تاملاتی در دین و رسانه. 21
2-1-2-تحقیقات پایانی.. 22
1-2-1-2-بررسی شیوه­های تبلیغ دین اسلام در رسانه تلویزیون. 22
2-2-1-2-دین و رسانه. 23
3-2-1-2-بررسی چگونگی حضور مبلغان دینی در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران. 24
2-2-نظریه های مربوط به موضوع تحقیق. 26
1-2-2-مفهوم شناسی.. 28
1-1-2-2-تعریف دین.. 28
2-1-2-2-اسلام. 28
3-1-2-2-تبلیغ. 29
1-3-1-2-2- مفهوم تبلیغ در لغت.. 30
2-3-1-2-2- مفهوم تبلیغ در اصطلاح. 31
3-3-1-2-2- تبلیغ در قرآن. 32
4-3-1-2-2- معنای اصطلاحی«تبلیغ دین اسلام در دنیای مدرن» 33
5-3-1-2-2- تبلیغات در عصر حاضر. 33
6-3-1-2-2- تبلیغ دینی.. 35
2-1-2-2-روحانیت.. 37
1-2-1-2-2-تعریف روحانی.. 37
2-2-1-2-2-اقتدار روحانیت.. 38
3-2-1-2-2-نقش روحانیت در ایجاد قدرت نرم. 38
4-2-1-2-2-وظایف روحانیون. 39
1-4-2-1-2-2-تبیین مکتب.. 39
2-4-2-1-2-2-مرزبانی.. 40
3-4-2-1-2-2-تعمیق فرهنگ دینی.. 42
3-1-2-2-تبلیغ اقناعی و القائی.. 42
1-3-1-2-2-مولفه­های متقاعدسازی در تبلیغ. 43
1-1-3-1-2-2-ویژگی­های ارسال کننده پیام. 43
2-1-3-1-2-2-اعتبار منبع. 43
3-1-3-1-2-2-تخصص یا خبرگی.. 43
4-1-3-1-2-2-قابلیت اعتماد. 43
5-1-3-1-2-2-محبوب بودن. 44
6-1-3-1-2-2-جذابیت.. 44
7-1-3-1-2-2-شباهت.. 44
8-1-3-1-2-2-قدرت.. 44
2-3-1-2-2- مؤلفه­های پیام متقاعدگرانه. 45
1-2-3-1-2-2-قابلیت فهم پیام. 45
2-2-3-1-2-2-شمار استدلال. 45
3-2-3-1-2-2-ایجاد هیجان. 45
4-2-3-1-2-2-پیام­های یک جانبه در برابر پیام های دوجانبه. 45
5-2-3-1-2-2-نتیجه گیری پیام. 46
6-2-3-1-2-2-معرفی منبع. 46
7-2-3-1-2-2-ترتیب ارائه پیام. 46
8-2-3-1-2-2-تکرار پیام و تنوع پیام. 47
3-3-1-2-2-فرم و قالب تبلیغ. 47
4-1-2-2-هنر، قالبی برای اندیشه. 50
1-4-1-2-2-تعریف هنر. 50
2-4-1-2-2-کارایی هنر. 51
3-4-1-2-2-هنر و تبلیغ. 51
5-1-2-2-رسانه. 52
1-5-1-2-2-تعریف رسانه. 52
2-5-1-2-2-چیستی رسانه. 52
3-5-1-2-2-رسانه­های همگانی.. 53
4-5-1-2-2-جایگاه رسانه­ها در عصر حاضر. 53
5-5-1-2-2-انواع رسانه­ها 54
6-5-1-2-2-کارکرد‌های رسانه‌ها 54
7-5-1-2-2-وظایف رسانه­ها 55
1-7-5-1-2-2-حق جویی و حق گویی.. 56
2-7-5-1-2-2-راستگوئی و صداقت.. 57
3-7-5-1-2-2-ترویج دین.. 57
4-7-5-1-2-2-توجّه به نیازهای مردم. 58
5-7-5-1-2-2-ایجاد وحدت.. 58
6-7-5-1-2-2-تولید سرگرمی سازنده 59
7-7-5-1-2-2-انتقاد دلسوزانه. 59
8-7-5-1-2-2-الگوسازی.. 60
9-7-5-1-2-2-تولید هنجارهای اجتماعی.. 61
10-7-5-1-2-2-اصلاح جامعه. 61
8-5-1-2-2-ضرورت حضور دین در رسانه­های نوین.. 63
9-5-1-2-2-رسانه­های نوین.. 63
10-5-1-2-2-رسانه دینی و دین رسانه­ای.. 65
11-5-1-2-2-رسالت حوزه علمیه برای تبلیغ دین از رسانه ملّی.. 66
12-5-1-2-2-ضرورت تحوّل نظام تبلیغی حوزه علمیه. 67
1-12-5-1-2-2-موقعیت سیاسی.. 67
2-12-5-1-2-2-موقعیت رسانه ای.. 68
13-5-1-2-2-رابطه دین و رسانه. 70
14-5-1-2-2-جایگاه رسانه­ای تلویزیون. 72
15-5-1-2-2-جایگاه تبلیغ سنّتی.. 74
16-5-1-2-2-تبلیغات مدرن، مکمل تبلیغات سنّتی.. 75
17-5-1-2-2-آسیب شناسی شیوه های سنّتی تبلیغ. 75
18-5-1-2-2-برخی امتیازات تبلیغ دینی تلویزیونی.. 76
3-2-مبانی و چارچوب نظری.. 78
1-3-2-نظریه گلوله ای.. 78
2-3-2-نظریه استفاده و خشنودی.. 78
3-3-2-نظریه برجسته سازی.. 79

 

 

4-3-2-نظریه كاشت.. 79
5-3-2-نظریه كاركردگرایی ساختی.. 80
6-3-2-نظریه همگرا 81
1-6-3-2-دیدگاه هم گرا و حضور دین در رسانه. 82
3-فصل سوّم: روش تحقیق. 89
1-3-روش پژوهش و تحقیق نگارنده 90
2-3- روش کتابخانه­ای.. 90
3-3-ابزار گردآوری اطلاعات.. 91
4-فصل چهارم: یافته­های تحقیق. 92
1-4-حضور تولیدی و تهیه کنندگی.. 96
1-1-4-تهیه‌کننده تلویزیونی کیست؟. 96
2-1-4-جایگاه تهیه‌کننده 97
3-1-4-وظایف تهیه­کننده 99
4-1-4-روحانی تهیه­کننده 99
2-4-حضور کارشناسانه. 101
1-2-4-كارشناس كیست؟. 102
1-1-2-4-كارشناس مدعو. 103
2-1-2-4-کارشناس مذهبی.. 103
2-2-1-2-4-نقش نهادهای تامین کارشناس در تلویزیون. 108
3-1-2-4-مجری كارشناس… 109
1-3-1-2-4-استفاده از کارشناسان مناسب.. 110
3-4-حضور سیاستگذارانه. 113
1-3-4-تعریف سیاست.. 113
2-3-4-مفهوم سیاست‌گذاری رسانه‌ای.. 114
3-3-4-ضرورت سیاست‌گذاری در رسانه. 115
4-3-4-اصول سیاست‌گذاری رسانه‌ای.. 118
5-3-4-آسیب‌های فرآیند سیاست‌گذاری در صدا و سیما 118
6-3-4- سیاست­گذاری و نقش روحانیون. 119
4-4-حضور مدیریتی.. 121
1-4-4-مدیریت رسانه ای.. 123
2-4-4-اصول و مبانی مدیریت پیام. 124
1-2-4-4-مفهوم مدیریت پیام. 124
2-2-4-4-مدیریت پیام در رسانه‌های جمعی.. 124
3-2-4-4-ضرورت مدیریت پیام. 125
3-4-4-مدیریت پیام و رسانه ای روحانی.. 125
5-4-حضور علمی و پژوهشگرانه. 129
1-5-4-تعریف پژوهش… 129
2-5-4-اهمیت پژوهش… 130
3-5-4-اهمیت پژوهش در رسانه. 131
4-5-4-مولفه های یک پژوهش رسانه ای موثر. 132
5-5-4-ویژگی­های یک پژوهشگر رسانه ای.. 133
6-5-4-وضعیت فعلی پژوهش و پژوهشگران در سازمان صدا و سیما 135
7-5-4-روحانی پژوهش­گر. 135
6-4-حضور نظارتی.. 137
1-6-4-مفهوم نظارت.. 137
2-6-4-مراجع نظارتی در حکومت اسلامی.. 138
3-6-4-اصول حاکم بر رسانه های عمومی.. 140
4-6-4-بیانات حضرت امام خمینی(ره) درباره صدا وسیما 141
5-6-4-بیانات مقام معظم رهبری (مدظله) درباره صدا وسیما 142
6-6-4-نحوه اجرای اصل ۱۷۵ قانون اساسی در بخش نظارت.. 143
7-6-4-نقش نظام نظارتی در كنترل رفتارهای نابهنجار. 143
8-6-4-جایگاه قانونی شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما 144
5-فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها 146
1-5-نتیجه­گیری.. 147
2-5-پیشنهادات.. 149
3-5- منابع فارسی.. 153
4-5-منابع لاتین.. 159
 

1-فصل اوّل: کلیّات تحقیق

شامل:
– بیان مسئله
– ضرورت و اهمیّت تحقیق
– اهداف تحقیق
– پرسش های تحقیق
– فرضیه های تحقیق
– تعریف مفاهیم

1-1-بیان مسأله

تبلیغ دین مبین اسلام، جزء مهمترین و اصلی ترین وظائف روحانیون و مبلّغان دینی، بعد از غیبت صغرای حضرت ولی عصر(عج) به شمار می رود.
روحانیت، به سبب دسترسی، مهارت و تسلط بر منابع و متون شریعت، قول و فعلش برای عموم مردم، حجّت بوده و همین عامل سبب شده تا روحانیون در ادیان ابراهیمی به لحاظ جایگاهشان در همه امور معنوی و دنیوی از جمله مسائل اخلاقی، دینی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و … تاثیر مستقیم داشته باشند.
در اسلام، این شان و جایگاه با نام های فقهاء، علماء و اولوالامر آورده شده است و به كسانی اطلاق می شود كه در احكام دین به معرفت عمیق رسیده اند و به عنوان نایبان پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) در عصر غیبت معرفی شده اند.
در طول این سالیان متمادی، روحانیون و مبلّغان دینی، از شیوه ها و روش های مختلفی برای این رسالت مهم، استفاده کردند تا حقایق دین را به مردم بیاموزند و به جرات می توان ادّعا کرد که جامعه مسلمان ایران و ایرانیان، تدیّن خود را مدیون همین قشر و روش شان هستند.
دلیل اصلی شیفتگی مردم نسبت به خداوند و اهل بیت(ع)، حضور روحانیون و مبلّغان دینی در بین مردم به وسیله منبر، مسجد، تدریس، آموزش و …. است و نهادینه کردن فرهنگ قرآنی و دینی در بین جامعه، به غیر از این شیوه های مختلف حضور، ممکن نبوده است و بی شک جامعه، وامدار زحمات، اندیشه ها و تفکّرات این قشر و شیوه هایشان است.
از طرفی دیگر، یافتن شیوه های موثّر و تاثیرگذار در تبلیغ و ترویج آموزه های دین مبین اسلام، همیشه یکی از دغدغه های اصلی روحانیون و مبلّغان علوم دینی بوده است؛ صاحب نظران، همواره راه های متفاوتی را برای تبیین مسائل دینی برای مردم ارائه نموده اند؛ امّا پیچیدگی مسائل دین، اختلاف فرهنگ ها، عنصر زمان و مکان و متفاوت بودن مخاطبین، حاکی از آن است که یک مبلّغ دین باید به تناسب نیاز و دیدگاه و فرهنگ جامعه، خود را به ابزار تبلیغ و حضور موثّر مسلّح کند تا بتواند به وظیفه شرعی خود عمل کرده باشد.
امروزه حاکمیت، قدرت و تاثیر رسانه های مختلف در عصر کنونی بر کسی پوشیده نیست و با توجه به ارتقا سطح دانش عمومی، کمتر کسی پیدا می شود که بر تاثیر رسانه ها در فرهنگ سازی و تخریب فرهنگ ها، واقف نباشد؛ امروزه مردم با واسطه یا بدون واسطه از این ابزار بهره می برند و استفاده آنها از این ابزار، بخشی از زندگی شان شده است .
با روشن شدن مسئله، در می یابیم که برون رفت از شیوه های سنّتی تبلیغ، به شیوه های مدرن، در عصر کنونی، با حفظ ارزش ها و مقدّسات از ضروریات است.
و از طرف دیگر، فراگیری و قدرت رسانه، به خاطر آمیختگی اش با “هنر” است که باعث حکومت آنها بر افکار شده است؛ رسانه بدون هنر، منزوی ست و کارآمدی خود را از دست خواهد داد.
آموزه دین، به مثابه یک محتوای کامل و بی نقص، در ارائه یک مفهوم، اگر در قالب ابزارهای موثّر ابلاغ نگنجد، مسلّماً ابتر خواهد بود و تاثیرگذاری خود را از دست خواهد داد؛ لذا آمیختگی دین با شیوه های هنری ابلاغ، یک ضرورت است و غنای در محتوا (مبانی دینی) ما را از قالب(ابزارهای ابلاغ)، بی نیاز نمی کند و بر مبلّغین و روحانیون، فرض است که در کنار توجّه و امعان نظر به مبانی دینی و قرآنی، به شیوه های ابلاغ و ابزارهای موثّر اقناع دین هم بپردازند.
ابزار هنر، دارای همه مولفه های موثّر و تاثیر گذار و ماندگار فی ذاته می باشد؛ چنان که مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) درباره استفاده از ابزارهـای هنــری فرموده انـد: ابزارهای هنـری، بی شک، رساترین،  بلیغ ترین و کاراترین ابلاغ و تبلیغ پیام است.
نگارنده این رساله، بر آن است تا ضمن تبیین جایگاه روحانیون و رسالت شان و ماهیت رسانه، بویژه رسانه جمهوری اسلامی ایران، به چگونگی حضور موثّر آنها در رسانه ملّی بپردازد و راهکارهای حضور موثّر را بررسی کند تا  مسئولین امر، بسترهای لازم را برای حضور موثّر روحانیت در رسانه ملّی، فراهم آورند.

مفهوم سرمایه اجتماعی اگر چه پیشینه­ای به قدمت جامعه­شناسی کلاسیک در اروپا دارد، اما معنا و مفهوم بسیط خود را در دوران معاصر با مطرح شدن مباحثی چون جامعه­مدنی، توسعه، مشارکت همگانی و نهادهای مدنی به دست آورده است. اگر چه این مباحث چندی است که در جامعه ما به صورت نظری از سوی صاحب­نظران و اندیشمندان مطرح شده است؛ اما رکن اساسی این مباحث که همان سرمایه اجتماعی است، چندان مورد بحث قرار نگرفته است.
سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه­های رشد و پیشرفت به طور عام و توسعه اجتماعی به طور خاص مورد توجه جدی حوزه­های پژوهش علوم اجتماعی برای سنجش کیفیت تعاملات اجتماعی بوده است.اعتماد، هنجارها، شبکه­ها و منابع، سازنده عناصر سرمایه اجتماعی هستند که در نهایت به ساختاری از روابط کنشگران می­انجامد که باعث همبستگی و همکاری برای منافع متقابل، تسهیل روابط افراد و در نهایت دستیابی گروه به اهداف می­شود. هر چه سرمایه اجتماعی در گروهی از افراد به لحاظ کمی و کیفی از سطح مطلوبی برخوردار باشد، کنشگران برای سازماندهی اجتماع خویش بر حسب آرمان­های جمعی تواناتر خواهند بود. گستردگی سرمایه اجتماعی در لایه­های مختلف جامعه و در انحصار قرار نگرفتن آن در دست اقلیتی از افراد، نشان از روند مطلوب سرمایه­های ارتباطی است که افراد بدون توجه به شاخص­های تمایز بخش می­توانند از آن در جهت رسیدن به اهداف فردی و جمعی بهره برند.
بی­هیچ شبهه خانواده مهم­ترین نهاد اجتماعی و میراث ملی و اسلامی ماست که وظیفه داریم آن را سالم و توانمند به نسل­های بعد منتقل

 

 سازیم. دین، دولت و خانواده ارکان سه­گانه حیات تاریخ ایرانیان بوده­اند و همواره خواهند بود. با وجود همه حوادث، هنوز هم خانواده در تشکیل شخصیت نسل بعد تأثیری عمیق و بی­رقیب دارد. بنابراین، شناخت اهمیت و جایگاه خانواده، می­تواند برای ارتقاء و تعالی بخشیدن به آرمان­های فرهنگی- اجتماعی یک ملت بسیار مفید واقع گردد.

خانواده به مثابه مهم­ترین نهاد اجتماعی، همواره در نظم، صلح، آرامش، تغییر و تحول قدرت­های سیاسی در جامعه ایران اثرگذار بوده است؛ به عبارتی هر آنچه در جامعه روی می­نماید؛ عقبه­اش در تأثیرات خانواده بر تحولات عصر خود بوده و گاه خلوت­گاه سیاسیون به حاشیه رانده، هنرمندان و انسان­های بزرگی است که به گونه­ای از اجتماع خود و قدرت حاکم سیلی خورده­اند. بیش از دو دهه است که این میراث به جا مانده از نیاکان ما بر اساس نتایج تحقیق و اسناد اعلام شده از سوی مسئولان دچار بحران­هایی شده است، طلاق به بالاترین حد خود در سال­های اخیر رسیده، تنش­ها و ستیزه­ها در روابط خانوادگی اوج گرفته، بی اعتمادی در بین اعضای خانواده افزایش یافته، مشارکت و انسجام تنزل یافته و … .  این در حالی است که خانواده تنها مکان مملو از عاطفه و محبتی است که در آن، امکان رشد و شکوفایی شخصیت افراد بزرگسال و در عین حال آشنایی کودکان با قواعد و هنجارها و ارزش­های اجتماعی صورت می­گیرد. در این واحد، افراد می­توانند به یکدیگر متکی باشند و از حمایت یکدیگر بهره ببرند. خانواده مهم­ترین عامل انتقال هنجارها و ارزش­ها محسوب می­شود. پرداختن به این نهاد مهم، تقویت بنیان­های عاطفی و اجتماعی آن و تثبیت روابط مبتنی بر اعتماد، همدلی و تعاون در میان اعضای آن کاری است بس سترگ و حایز اهمیت.
رسانه­ها جزء لاینفک زندگی بشر امروزی به شمار می­آیند. هر روز جوامع مدرن شاهد عرضة ابزار تکنولوژیک ارتباطی جدیدی به بازار مصرف می­باشند. اما در این میان تلویزیون همچنان حاکمیت رسانه­های خانگی را در اختیار دارد و چون عضوی از خانواده پذیرفته شده است.
دو نگرش کاملاً متضاد با یکدیگر، در بین اندیشمندان و پژوهشگران این رسانه به چشم می­خورد. نگاهی خوش­بینانه که تلویزیون را در دانش­اندوزی، افزایش خزانه لغات کودکان، افزایش مهارت گفت و شنود، آشنایی با سرزمین­های دور، هدایت افکار به سمت­وسوی برنامه­ریزی شده و ایجاد جریانات فکری مثبت در بین مخاطبین، ایجاد سرگرمی و رهایی از خستگی روزمره و … مفید و موثر می­داند، و نگاهی بدبینانه که معتقد به خاموش کردن تلویزیون به طور دائم است و تلویزیون را دشمن خلاقیت، مطالعه و … می­داند و آن را آموزش­دهندة خشونت، از بین برنده دوران کودکی، بازیچه دست منفعت­طلبان برای سود­جویی، دزد وقت، از بین برنده زبان و ادبیات و شعر و نابود کننده مهارت­های خواندن و نوشتن و اعتیادآور معرفی می­کند. ( پوپر و کندری، 1374، ص29) دو نگرش فوق، بصورت افراطی به این رسانه نافذ می­نگرند. نگاه ترکیبی و تلفیقی به جعبه جادویی برداشت واقع­گرایانه­تری ارائه می­دهد. به عبارت دیگر، برخی برنامه­های تلویزیون خشونت، نابسامانی و عدم خلاقیت و … را رواج می­دهند ولی برخی دیگر مروج مهارت، آموزش، جامعه­پذیری و … می­باشد.
تلویزیون باید نگاه خود را متوجه خانواده در جامعه امروزی سازد، خصوصیات، مشکلات، نکات مثبت و منفی آن را مدنظر قرار دهد و الگویی مناسب جامعه ارائه دهد. تلویزیون می­تواند با ارائه الگوهای صحیح، رفتار مناسب را به افراد بیاموزد، وگرنه گفتارها، پندها و نصایح اخلاقی در مورد روابط خانوادگی اثر چندانی نخواهد داشت. اگر تلویزیون الگوی خانواده را به صورت پدر مقتدر و بدون توجه به افکار دیگران، رفتار تعارضی میان زن و شوهر و رفتار خشن والدین و فرزندان به یکدیگر ارائه دهد، چگونه می­توان از کودکی  که در بیست سال آینده خود تشکیل خانواده خواهد داد، انتظار ارائه رفتاری جز آن داشت؟ ( اعزازی، 1373، صص13-12)

:

در طول تاریخ هنرمندان زیادی برای خلق آثار هنری(از قبیل فیلم‌نامه) از داستان‌ها و متون کهن تاریخی ، حماسی ، مذهبی و… استفاده می کنند . بسیاری از آثار فاخر و شاخص دنیا فیلم‌های اقتباسی است.

بسیاری از صاحب نظران، کارشناسان و منتقدان در ایران بر این باورند که یکی از بزرگ ترین ضعف‌های سینمای ایران ، فیلم‌نامه‌نویسی و داستان است. این در حالی است که ادبیات داستانی  و متون کهن می‌تواند برای از بین بردن این ضعف به سینما کمک کند. راهی که «جفری واگنر» با تبیین سه روش اقتباس(انتقال، تفسیر، قیاس) به آن اشاره کرده است. روش انتقال یا اقتباس لفظ به لفظ که با کمترین مداخله و تغییر انجام می‌شود؛ روش تفسیر که در آن اساس داستان اخذ شده و با تغییراتی بر اساس مبانی زیبایی شناختی اقتباس انجام می‌شود؛ روش انتقال یا اقتباس آزاد که ایده اولیه از داستان گرفته شده و تغییراتی بنیادی در فیلمنامه صورت گرفته و اثری جدید خلق می‌شود.

سینمای دینی یا به عبارتی سینمای معناگرا نیز از این قاعده مستثنی نیست. هرچند فیلم‌ها و سریال‌هایی با مضامین دینی و تاریخی با استفاده از روش‌های اقتباسی به نگارش و تولید رسیده است اما در این میان کمترین توجه به داستان‌های دینی شده است. داستان‌هایی که می‌توانند ضعف ساختاری آثار تولیدی را کاهش داده و بر غنای فیلم بیفزایند.

این رساله به دنبال برقراری ارتباط معقول بین ادبیات علی الخصوص داستان دینی و فیلم‌نامه نویسان است. به این روش که ابتدا نظریات، روش‌ها و اصول اقتباس از ادبیات داستانی را مطرح کرده و پس از آن به بررسی فیلم‌نامه «چهل سالگی» و چگونگی اقتباسِ داستان «پادشاه و کنیزک» از منظر “جفری واگنر” می‌پردازد.

روش این مطالعه کتابخانه ای و مورد مطالعه آن  داستان ” پادشاه و کنیزک ” و فیلمانه ” چهل سالگی ” تبیین گردیده است .

آنچه در این رساله به عنوان نتیجه گیری اخذ گردیده  این است که روش “قیاس ” یا ” اقتباس آزاد ” بهترین روش برای اقتباس از داستان به فیلم‌نامه‌ است.

کلمات کلیدی:

اقتباس، داستان، ادبیات داستانی، فیلم‌نامه، داستان‌دینی.

فهرست

فصل اول: کلیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….4

1.1 طرح مسئله……………………………………………………………………………………………………………………….4

1.2 ضرورت و اهمیت تحقیق……………………………………………………………………………………………………6

1.3 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………8

1.4 سؤال‌های اصلی و فرعی……………………………………………………………………………………………………..8

 

 

1.5 فرضیه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………9

1.6 تعریف مفاهیم تحقیق…………………………………………………………………………………………………………9

 

فصل دوم: پیشینیه و مبانی نظری تحقیق……………………………………………………………………………………12

2.1 پیشینیه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………12

2.2 مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..24

2.2.1 اقتباس ……………………………………………………………………………………………………………24

2.2.2 داستان …………………………………………………………………………………………………………….26

2.2.3 ادبیات داستانی………………………………………………………………………………………………….27

2.2.4 داستان دینی …………………………………………………………………………………………………….27

2.2.5 فیلمنامه …………………………………………………………………………………………………………..32

2.3 چارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………….33

فصل سوم: روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….34

3.1 روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..34

فصل چهارم: یافته های تحقیق……………………………………………………………………………………………………35

4.1 عناصر داستان و فیلمنامه………………………………………………………………………………………………………..35

4.1.1 پیرنگ …………………………………………………………………………………………………………………35

4.1.1.1 گره افکنی …………………………………………………………………………………………….36

4.1.1.2 کشمکش……………………………………………………………………………………………….36

4.1.1.3 بحران……………………………………………………………………………………………………37

4.1.1.4 تعلیق…………………………………………………………………………………………………….38

4.1.1.5 نقطه اوج……………………………………………………………………………………………….38

4.1.1.6 گره گشایی……………………………………………………………………………………………39

4.1.2 شخصیت………………………………………………………………………………………………………………40

4.1.3 گفتگو …………………………………………………………………………………………………………………41

4.1.4 زمان و مکان ………………………………………………………………………………………………………..41

4.1.5 زاویه دید……………………………………………………………………………………………………………..42

4.2 اقتباس انواع و شیوه ها………………………………………………………………………………………………………….44

4.2.1 اقتباس و دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………………………44

4.2.2 انواع و شیوه‌های اقتباس…………………………………………………………………………………………51

4.2.3 روند اقتباس از داستان به فیلمنامه…………………………………………………………………………….54

4.2.4 وفاداری و اقتباس………………………………………………………………………………………………….63

4.3 نگاهی اجمالی به مهم‌ترین آثار اقتباسی سینمای ایران و جهان…………………………………………………….66

4.4 بررسی تطبیقی داستان پادشاه و کنیزک…………………………………………………………………………………….86

4.4.1 معرفی اجمالی فیلمنامه ………………………………………………………………………………………….86

4.4.2 معرفی اجمالی داستان ……………………………………………………………………………………………86

4.4.3 خلاصه داستان و فیلمنامه ………………………………………………………………………………………87

4.4.4 بررسی شخصیت‌های داستان و فیلمنامه …………………………………………………………………..90

4.4.5 بررسی زمان و مکان در داستان و فیلمنامه…………………………………………………………………96

4.4.6 بررسی پیرنگ در داستان و فیلمنامه………………………………………………………………………….98

4.4.7 بررسی زاویه دید در داستان و فیلمنامه……………………………………………………………………105

4.4.8 جمع بندی شباهت‌ها و تفاوت‌های داستان و فیلمنامه……………………………………………….106

فصل پنجم: نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………109

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………..114

 

فصل اول کلیات

 

1.1 طرح مسئله

در طول تاریخ هنرمندان بسیاری بوده‌اند که برای خلق یک اثر هنری، از داستان‌ها و الگوهای مطرح شده‌ی قبلی بهره برده‌اند و برای این امر به ادبیات داستانی خود رجوع کرده‌اند.

این شیوه خلق اثر منحصرا برای تولید فیلمنامه نبوده و در رشته‌های هنری دیگر مثل نقاشی، موسیقی، شعر و داستان‌نویسی نیز از این الگو استفاده شده است. الگوها می‌تواند موضوعات متفاوتی و متنوعی را در بر بگیرد از جمله موضوعات مذهبی، دینی، تاریخی و افسانه‌ای.  به طور مثال اکثر آثار تولید شده با موضوع عاشورا، وام‌گرفته از واقعه عاشوراست که در قالب‌های مختلف شعر، نقاشی، موسیقی و انواع داستان ظهور پیدا کرده است.

در حوزه فیلم نیز این الگوبرداری به صورت گسترده وجود دارد و به سه روشِ «انتقال، تفسیر و قیاس» اجرا می‌شود. (واگنر، 1373 : 116) در این میان نویسندگان فیلم‌هایی با مضامین دینی می‌توانند با شناخت روش‌های اقتباس و گزینش بهترین روش، سطح کیفی و اثرگذاری آثار خود را ارتقاء دهند.

با توجه به مباحث ذکر شده، شناخت روش‌های اقتباس و چگونگی بکارگیری آن در روند تولید فیلم‌نامه، از جمله فیلم‌نامه‌های دینی ضروری به نظر می‌رسد.

لذا این پژوهش با محور قراردادن فیلم‌نامه «چهل سالگی»(نوشته مصطفی رستگاری) و تطبیق آن با داستان «پادشاه و کنیزک» (از کتاب مثنوی معنوی) ، برآن‌است تا روش اقتباسی آن را مورد بررسی قرار دهد؛ و در نهایت از بین اسلوب‌های سه‌گانه اقتباس، یکی را به عنوان بهترین روش برای اقتباس از داستانی دینی به فیلم‌نامه معرفی کند. به امید آنکه این نتایج این پژوهش گامی برای تولید بیشتر و بهتر در حوزه فیلم‌نامه‌های دینی باشد.

برای رسیدن به این هدف آشنایی با دو نظریه در زمینه اقتباس و داستان دینی حائز اهمیت است:

1. در زمینه اقتباس دو نظریه جفری واگنر (1373 : 116) و جولی ساندرز (1391 : 14-24) تشابهات بسیاری دارد. طبق این دو نظریه اقتباس سه روش اساسی به نام‌های انتقال، تفسیر و قیاس دارد.

اول انتقال است که آن را می‌توان به اقتباس عین به عین یا لفظ به لفظ نیز نامگذاری کرد. در این روش داستان، با کمترین مداخله و تغییر به اثر نمایشی تبدیل می‌شود.

روش دوم تفسیر است که روشی است بینابین که اساس داستان را گرفته و تغییراتی بر اساس مبانی زیبایی شناختی در آن انجام داده و به اثر نمایشی تبدیل می‌کند.

روش سوم قیاس است که ایده اولیه را از داستان گرفته و تغییراتی بنیادی در  آن صورت می‌دهد و اثری جدید خلق می‌کند.

 

2. در زمینه هنر دینی نظریات متفاوت و متعددی مطرح است. «هنر دینی هنری است که در واقع یک عالم جامع میان عالم حس و عالم ماوراءِ حس در خودش دارد، و هنری که صرفا به عالم طبیعت بدون تذکر به ماوراء طبیعت رجوع کند، در واقع هنر غیر دینی است و یک هنر طبیعی و این جهانی به شمار می‌رود.» (مددپور، 1387: 86-87)

طبق این نظریه می‌توان گفت داستان‌هایی که اثری از عالم ماوراء در خود دارند داستان دینی به شمار می‌روند. مانند داستان‌هایی که مباحثی از قبیل بهشت، جهنم، خداوند، قیامت، غیب، شیطان، فرشتگان و امثالهم را در خود بازگو می‌کنند.

ژان لوئی میشون نیز نظرش مشابه با دکتر مددپور است. ایشان در مقاله ی هنر طریق ذکر در بیان معنی و حوزه هنر دینی می‌نویسد:

«هنگامی که ما از هنر سخن می‌گوییم، مرادمان از آن، مجموعه‌ی قواعد و وسائلی است که متوجه یک غایت معین است و هنگامی که هنر را با صفت دینی توصیف می‌کنیم، مرادمان به کار بردن رابطه‌ی میان دنیا و آخرت یا به زبان صوفیان، عالم شهادت و عالم غیب است. هنر با ایجاد پلی میان این دو عالم به پُر کردن شکافی که انسان را از اصل الهی خود جدا می‌کند یاری می‌دهد.» (فیروزان، 1380: 59-62)