مورخان اندیشه اسلامی بر آنند که نزاع بر سر جانشینی پیامبر گرامی اسلامk وسلم از نخستین مباحث کلامی است که پس از آن حضرت، نزد امت وی رواج یافت. مواجهه شیعه با مسأله جانشینی پیامبرk وسلم ارائه نظریه امامت به عنوان استمرار نبوت بود که آن را جزو تعالیم و آموزه های دینی اسلام می دانستند. به این ترتیب، امامت، نه صرفا به عنوان نظریه سیاسی، بلکه به عنوان دیدگاه کلامی و یکی از اصول اعتقادی به میان آمد و مخالفتهای فراوانی را نیز برانگیخت.

موافقان و مخالفان نظریه امامت، به بحث و تحقیق پرداخته، مواضع یکدیگر را نقد کردند. تاریخ پرماجرای امامت در اندیشه دینی نزد مسلمانان، پربار از پژوهشهای گرانقدر در ساحت امامت است. هیچ یک از احادیث نبوی در صحت و تواتر به پایه حدیث غدیر نمی‏رسد. سخنان رسول اللهk و بیعت مسلمانان با علی در بزرگترین اجتماع اسلامی که تا آن روز نظیر نداشت و در محضر بزرگان صحابه برگزار گردید. امیرالمؤمنینj در دوران خلافت واقعه غدیر را مکررا در محاجّه با مخالفان در محضر مسلمانان یادآوری کرد و هر بار جمعی از صحابه که در غدیر حضور داشتند برخاستند و شهادت دادند

لذاحدیث غدیر بزرگترین حجت و مستند شیعه امامیه بر ولایت مطلقه علیj است. به استناد همین حدیث است که خلافت را موهبتی الهی

 

 می‏دانند نه مقامی که مردم انتخاب کنند.

اسناد حدیث غدیر نیز بر سایر احادیث نبوی برتری و امتیاز دارد. بیش از صد و ده تن از اصحاب پیغمبر و هشتاد و چهار تن از تابعین و سیصد و شصت تن از ثقات محدثین آن را روایت کرده‏اند.

از آنجا که در طول تاریخ اسلام کسی همچون امیرالمؤمنین علی‌j سراغ نداریم که تا این حد به او ظلم شده باشد لذا جا دارد که انواع این ظلم‌ها را بررسی کرده و در هر مورد به آن‌ها پاسخ دهیم، و این کار می‌تواند در رسیدن مردم به حق و حقیقت تاثیرگذار باشدو لذا در این اثر تلاش می کنیم ضمن اثبات ولایت وامامت حضرت علیj از نظر حدیث غدیر به پاسخ شبهات آن نیز پرداخته شود.

فصل اول

 

کلیات و مفاهیم

 

1. تبیین موضوع

امامت یکی از اصول مذهب و پایه اصلی استمرار دین می باشد.

مقصود ما از اصل «امامت» در اصول اعتقادى شیعه این است که بعد از پیغمبر اکرمk دوازده امام معصوم b یکى پس از دیگرى جانشینان بر حق آن حضرتk مى‌باشند.

این مسئله اثبات ولایت و امامت حضرت علیj از طریق فقط یکی از ادله شیعه یعنی حدیث غدیر می باشد.

حدیث غدیربه کمک ادله و قرائن بر آن، نشان می دهد «مولا» به معنای پیشوایی، امامت، خلافت، زعامت و ریاست امیرالمؤمنینj بعد از پیامبر اکرمk بر امور اخروی و دنیوی مسلمانان است.

از شاخصه های این مسئله این است که پس از اثبات امامت حضرت علیj ، پاسخ به شبهات، مفسرین، مورخین، وعلماء اهل تسنن به حدیث غدیر می پردازد.

رویکرد این پایان نامه کلامی ، روایی و تفسیری می باشد.

آخرین و كامل ترین دین الهى با بعثت خاتم انبیاء، حضرت محمّد مصطفى(ص) به جهانیان عرضه شد و آئین و رسالت پیام رسانان الهى با نبوّت آن حضرت پایان پذیرفت. دین اسلام در شهر مكّه شكوفا شد و پس از بیست و سه سال زحمات طاقت فرساى رسول خدا(ص) و جمعى از یاران باوفایش، تمامى جزیرة العرب را فرا گرفت. ادامه این راه الهى در هجدهم ذى الحجّه، در غدیر خم و به صورت علنى، از جانب خداى منّان پس از پیامبر خدا(ص)، به نخستین رادمرد عالم اسلام یعنى امیر مؤمنان على(ع) سپرده شد. در این روز، با اعلان ولایت و جانشینى حضرت، نعمت الهى تمام و دین اسلام تكمیل و سپس به عنوان تنها دینِ مورد پسند حضرت حق اعلام گردید. این چنین شد كه

 

 كفرورزان و مشركان از نابودى دین اسلام مأیوس گشتند.

دیرى نپایید كه برخى اطرافیان پیامبر(ص) با توطئه هایى از پیش مهیّا شده مسیر هدایت و راهبرى را پس از رحلت ایشان منحرف ساختند، دروازه مدینه علم را بستند و مسلمانان را در تحیّر و سردرگمى قرار دادند. آنان از همان آغازین روزهاى حكومتشان، با منع كتابت احادیث نبوى، جعل احادیث، القاى شبهات و تدلیس و تلبیس هاى شیطانى، حقایق اسلام را كه همچون آفتاب جهان تاب بود پشت ابرهاى سیاه شكّ و تردید قرار دادند. بدیهى است كه على رغم همه توطئه ها، حقایق اسلام و سخنان دُرَرْبار پیامبر(ص)، توسّط امیر مؤمنان على(ع)، اوصیاى آن بزرگوار و جمعى از اصحاب و یاران باوفا، در طول تاریخ جارى شده و در هر برهه اى از زمان، به نوعى جلوه نموده است. آنان با بیان حقایق، دودلى ها، شبهه ها و پندارهاى واهى شیاطین و دشمنان اسلام را پاسخ داده و حقیقت را براى همگان آشكار ساخته اند. در این راستا، نام سپیده باورانى همچون شیخ مفید(ره)، سیّد مرتضى(ره)، شیخ طوسى(ره)، خواجه نصیر(ره)، علاّمه حلّى(ره)، قاضى نوراللّه(ره)، میر حامد حسین(ره)، سیّد شرف الدین(ره)، امینى(ره) و… همچون ستارگانى پرفروغ مى درخشد. چرا كه اینان در مسیر دفاع از حقایق اسلامى و تبیین واقعیّات مكتب اهل بیت(ع)، با زبان و قلم، به بررسى و پاسخ گویى شبهات پرداخته اند. زحمات بی شائبه این بزرگان در تبیین معارف حقه تشیع و اثبات ادله عقلی امامت و ولایت و تشریح ادله نقلی شامل آیات و روایات و نیز پاسخ به شبهات و ایرادات برخی از اهل سنت ستودنی است.

   تعریف و محدوده مسأله

بحث در امامت در دو مقام مطرح است ابتدا در امامت عامه كه بحث از امكان و ضرورت وجود جانشین برای پیامبر اكرم(ص) است و مقام دیگر در امامت خاصه است یعنی بحث در اثبات امامت بلافصل حضرت علی بن ابیطالب(ع)؛ ادله در این باب شامل ادله عقلی و نقلی است كه ادله نقلی خود به دو دسته آیات و روایات تقسیم می گردد. در میان آیاتی كه امامت خاصه را اثبات می كنند آیات صادقین، مباهله و نجم به چشم می خورند. محدوده این مسئله علم كلام است كه برای تبیین آن از منابع تفسیری نیز بهره برده شده است. از مشخصه های خاص این تحقیق پاسخ به شبهات ابن تیمیه[1] در كتاب منهاج السنه، امامت در پرتو نصوص تألیف فیصل نور و كتاب اصول مذهب شیعه الاثنی عشریه تألیف دكتر ناصرالدین قفاری است.

 

[1] احمد بن عبد الحلیم، بن تیمیه حرانى، در ماه ربیع الاول سال 661 ه.ق.، 5 سال پس از سقوط عاصمه خلافت عباسى در بغداد در یكى از نقاط شام به نام حران دیده به جهان گشود و تا 7 سالگى در آن سرزمین زندگى كرد، ولى بخاطر حمله سپاه مغول، خانواده وى مجبور به جلاى وطن شد و رحل اقامت در شهر شام افكند. پدر او روحانى حنبلى مذهب بود كه در عقاید و فقه از مذهب‏ احمد بن حنبل‏ پیروى میكرد، از این جهت فرزند خود را به مدارس‏حنابله‏ فرستاد تا فقه حنبلى را فرا گیرد.

ابن تیمیه تا سال 698 ه. در شام بسان یك روحانى حنبلى می زیست، هنگامی كه رساله‏اى به نام‏«الرسالة الحمویة‏»نوشت، آثار انحراف در او ظاهر گردید، وى این رساله را در پاسخ پرسش مردم‏«حماة‏» كه یكى از شهرهاى سوریه است، نوشت و آشكارا براى خدا«جهت‏»و«سمت‏»قائل شد و تلویحا او را جسم دانست. وی خرق اجماع كرد و آشكارا گفت:خدا فوق آسمانها است، و بر عرش خود تكیه كرده است.

علماى عصرش به مخالفت با افکار و عقایدش برخاستند و از نشر آن ممانعت کردند.مجلسى با حضور قضات در قصر حاکم دمشق برگزار شد پس از محکومیت، او را به زندان معروف «قلعة الجبل» مصر فرستادند. دو سال بعد آزاد شد، در مصر ماند و دست از افکار خود برنداشت.سال 707 ه. ق. باز هم به جهت نشر افکارش از او شکایت شد، با حکم قاضى دوباره به زندان رفت، ولى بعد از یک سال آزاد شد. سال 709 ه. ق. به اسکندریه تبعید گردید، هشت ماه بعد با تغییر اوضاع، به قاهره بازگشت.ابن‏تیمیه سال 712 ه. ق. راهى شام شد. سال 718 ه. ق در شام، کرسى تدریس و افتاء را بر عهده گرفت و دوباره فتاوا و عقاید نادرست خود را مطرح نمود. خبر به علما، قضات و دستگاه حاکم رسید، پنج ماه در قلعه‏اى حبسش کردند. پس از آزادى تا سال 726 ه. ق. به تدریس ادامه داد، تا این که باز هم به خاطر اصرار بر افکار خود و نشر آن در همان قلعه زندانى و از نوشتن و مطالعه منع شد. وى در سال 728 ه. ق. در آن قلعه از دنیا رفت در حالى‏که پنج ماه قبل از مرگ، از دوات و کاغذ محروم شده بود.

. 6

1-1. تاریخچه‌ی فقه امامیه. 7

1-1-1. عصر تشریع و قانون گذاری.. 7

1–12. عصر پایه ریزی فقه شیعه توسط امامان معصوم(ع) 8

1-1-3. عصر اجتهاد در زمان غیبت کبری.. 9

1-1-4. عصر بالندگی و استقرار فقه حکومتی‌ 11

1-2. مفاهیم. 12

1-2-1. فقه. 12

1-2-1-1. فقه در لغت… 12

1-2-1-2. فقه در اصطلاح.. 13

1-2-1-3.  فقه سنّتی و فقه پویا 14

1-3. شناخت فقه جواهری.. 17

 

 

1-3-1. آشنایی با شخصیت صاحب جواهر. 17

1-3-2. ویژگیهای فقه جواهری.. 21

1-3-2-1. استفاده کامل از ادلّه استنباط.. 22

1-3-2-2. یک دوره‌ی کامل فقهی.. 23

1-3-2-3. اختصار در عبارات… 23

1-3-2-4. یکنواختی مباحث همه‌ی ابواب… 24

1-3-2-5. نگرش جامع به ادلّه برای استنباط.. 24

1-3-2-6. توجه به دنیای معاصر. 24

1-3-3. شیوه‌های استنباط در جواهر الکلام. 26

1-3-3-1. آیات الاحکام در جواهر الاحکام. 26

1-3-3-2. جایگاه عرف در مکتب فقهی صاحب جواهر. 27

1-3-3-3. جایگاه عقل در مکتب فقهی صاحب جواهر. 28

فصل دوم: زمان و مکان و مصلحت عناصر تأثیرگذار در پویائی فقه امامیه

مقدّمه. 33

2-1. عوامل پویایی فقه امامیه. 34

2-1-1. انفتاح باب اجتهاد. 34

2-1-2. اشتراط حیات مجتهد. 36

2-1-3. حکم‌شناسی و موضوع‌شناسی.. 37

2-1-4. توجه به زمان و مکان. 38

2-1-4-1. تأثیر زمان و مکان در استنباط مسائل جدید و بررسی تطبیقات… 39

2-1-4-2. نقش زمان و مکان در پویایی فقه سنّتی.. 42

2-1-4-3. اصول چهارگانه تأثیر زمان و مکان در استنباط احکام شرعیه. 42

2-1-5. توجه به مصلحت… 45

2-1-5-1. نقش مصلحت در ورود به عرصه‌های پویایی فقه. 49

2-1-5-2. قاعده‌ی مصلحت از جمله قواعد رفع تزاحم است… 57

2-1-6. تخصصی شدن علوم اسلامی.. 59

2-2. موانع پویایی فقه. 62

2-3. نتیجه. 65

2-4. پیشنهادها 66

منابع. 69

بیان مسأله

فقه امامیه و دانش فقه از دیرباز مورد عنایت و توجه علماء دین بوده و در طول اعصار جایگاه رفیع خود را حفظ کرده است. در تاریخ شیعه بسیاری از علماء و فقها برای حفظ این گوهر ارزشمند فداکاریهای زیادی انجام داده‌اند و چه بسا جان خود را در این راه مقدس فدا نموده‌اند.

اجتماعات بشری با پیشرفت علوم و فنون دچار سؤالات و ابهامات فراوانی شده و علماء دینی به عنوان مرجع پاسخگویی به مسائل نوظهور همواره در کنار مردم بوده‌اند و با درک صحیح و البته حفظ اصول و پای‌بندی به ارزش‌های شریعت مرجعی قابل اطمینان برای مسلمانان بوده‌اند.

دین مبین اسلام و با تکیه بر فقه سنتی که برخاسته از آموزه‌های قرآن و مکتب اهل‌بیت است می‌تواند در دنیای کنونی و مدرن نیز حرفی برای گفتن داشته باشد علماء بزرگی همچون صاحب جواهر با روش استنباطی بی‌نظیر خود در کتاب جواهر شیوه‌ای عالی را برای فقها ترسیم می‌کند که بتوانند به آسانی به پاسخ فقهی خود برسند و تأکید امام خمینی(ره) بر توجه علماء به شیوه‌ی صاحب جواهر نیز به همین علّت است.

ضرورت شناخت فقه سنتی و مقایسه‌ی آن با فقه پویا می‌طلبد که اندیشمندان به واکاوی در شیوه‌ی استنباط صاحب جواهر بپردازند و ابعاد مختلف این کتاب عظیم را مورد بررسی قرار داده و آن را چون چراغی روشنگر راه خود بدانند.

هدف اصلی این رساله، بررسی ارتباط آیات سوره مباركه «نساء» است تا روشن شود، اگرچه آیاتی كه در این سوره هستند، به ظاهر در بعضی مقاطع گسسته به نظر می رسند ولی به اقتضای نزول آنها از سوی خداوند حكیم، نظمی حكیمانه و كاملا منطقی بر آیات آن حكمفرماست. درگام اول موضوعات سوره جستجو شده و اصلی ترین خطوط ارتباطی، در نه خط ارتباطی مهم دسته بندی شده است كه عبارتند از؛ توحید، نبوت، مخالفان حق (کفار، مشرکان، منافقان)، قوانین تكوینی، قیامت، احکام، اهل كتاب، مومنان و جهاد. در گام دوم هریك از خطوط مذكور به صورت مستقل و با زیر مجموعه های خاص خود بررسی شده و در آخرین قدم از طریق بررسی این خطوط و با توجه به احتمال خط ارتباطی پنهان كه در پاره ای از سوره های قرآن قابل استنباط است، شبكه ارتباطی سوره «نساء» جستجو گردیده و در موارد ضروری به بیان، نقد و بررسی آراء مفسران نیز اقدام شده است.

 

کلید واژه ها: قرآن، سوره نساء، ارتباط آیات،تناسب آیات، خط ارتباطی، شبکه ارتباطی، هدف یا اهداف سوره نساء، سیاق آیات، غرض سوره، پیوستگی آیات، چینش آیات، رابطه حكیمانه، نظم ایات.

 

 

 

فهرست مطالب

 

1-كلیات …………..1

 

1-1- طرح مسئله و هدف تحقیق… 2

 

1-2- ضرورت و اهمیت…. 2

 

1-3- پیشینه. 2

 

1-4- فرضیه ها 6

 

1-5- روش….. 6

 

1-6- اصطلاحات… 6

 

1-6-1- خط ارتباطی… 6

 

1-6-2- شبکه ارتباطی… 6

 

1-6-3- نقاط تلاقی… 7

 

1-6-4- لفافه ها 7

 

جدول 1- بخش 2-1-1- تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی« توحید و سایر ویژگیهای خداوند». 12

 

جدول 2- بخش2-1-1- تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی« توحیدوسایر ویژگیهای خداوند». 14

 

نمودار بخش 2-1-1- نقاط تلاقی خطوط فرعی… 16

 

2-1-1- بررسی خط ارتباطی اول« توحید و سایر ویژگیهای خداوند». 17

 

2-1-1-1- اعتقاد توحیدی… 17

 

2-1-1-2- ارائه دلایل و براهین توحیدی… 17

 

2-1-1-2-1- رب و خالق… 17

 

2-1-1-2-2- مالكیت مطلق الهی… 18

 

2-1-1-3- سایر ویژگیهای خداوند.. 19

 

جدول 1- بخش 2-1-2-تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی« احكام». 22

 

جدول  2- بخش  2-1-1-تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی «احكام». 24

 

نمودار بخش 2-1-1- نقاط تلاقی خطوط فرعی… 26

 

2-1-2- بررسی خط ارتباطی دوم «احکام». 27

 

2-1-2-1- احكام شرعی… 27

 

2- حدود زنا 27

 

3- ارث… 27

 

4- كفالت ایتام. 27

 

5- نماز. 27

 

6- طهارت(تیمم) 27

 

7- كفاره قتل خطا 27

 

8- جهاد. 27

 

9- معاملات و مبادلات… 28

 

10- شهادت و گواهی… 28

 

11- نحوه رابطه با كافران.. 28

 

12- حفظ جان مردم. 28

 

2-1-2-1-1- احکام نکاح.. 28

 

2-1-2-1-1-1- ازدواج.. 28

 

2-1-2-1-1-2- مهریه. 33

 

2-1-2-1-1-3- سرپرستی در نظام خانواده. 35

 

2-1-2-1-1-4-  نشوز زنان.. 36

 

2-1-2-1-1-5- نشوز مردان.. 37

 

2-1-2-1-1-6- طلاق.. 37

 

2-1-2-1-2- حدود زنا 38

 

2-1-2-1-2-1- حد زنای محصنه. 38

 

2-1-2-1-2-2- حد زنای غیرمحصنه. 39

 

2-1-2-1-2-3- حد زنای كنیزان.. 39

 

2-1-2-1-3- ارث… 39

 

2-1-2-1-3-1- تشریع قانون ارث و تاكید بر آن.. 40

 

2-1-2-1-3-2- اجرای حكم ارث بعد ازانجام وصیت وادای دین میت…. 40

 

2-1-2-1-3-3- حكم ارث فرزندان.. 41

 

2-1-2-1-3-4- حكم ارث پدر و مادر. 41

 

2-1-2-1-3-5- ارث بردن زن و شوهر از یكدیگر. 42

 

2-1-2-1-3-6- ارث برادران و خوهران.. 43

 

2-1-2-1-3-7- ارث بردن برادران و خوهران مادری… 43

 

2-1-2-1-3-8- ارث برادران و خوهران پدری یا پدری و مادری… 44

 

2-1-2-1-4- كفالت ایتام. 44

 

2-1-2-1-5- نماز. 46

 

2-1-2-1-6- تیمم.. 48

 

2-1-2-1-7-كفاره قتل خطا 49

 

2-1-2-1-8- جهاد. 50

 

2-1-2-1-9- معاملات و مبادلات… 51

 

2-1-2-1-10- شهادت و گواهی… 51

 

2-1-2-1-11- نحوه رابطه با كافران.. 51

 

2-1-2-1-12- حفظ جان مردم. 53

 

2-1-2-2- احكام اخلاقی… 53

 

جدول   1     بخش 2-1-3 ؛   تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  مخالفان حق… 62

 

جدول    2    بخش 2-1-5 ؛  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  مخالفان حق… 63

 

نمودار بخش2-1 –   5  ؛  نقاط تلاقی خطوط فرعی… 65

 

2-1-3- بررسی خط ارتباطی سوم؛ مخالفان حق (كافران، منافقان، مشركان) 66

 

2-1-3-1- ویژگیهای مخالفان حق… 66

 

2-1-3-2- نحوه برخورد با مخالفان حق… 70

 

2-1-3-2-1- نحوه برخورد رسول (ص) با مخالفان حق… 70

 

2-1-3-2-2- نحوه برخورد مومنان با مخالفان حق… 70

 

2-1-3-3- پیامد اعمال.. 71

 

2-1-3-3-1- دنیوی… 71

 

2-1-3-3-2- اخروی… 71

 

جدول  1بخش 2-1-4-  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی اهل كتاب… 73

 

جدول  2 بخش 2-1-4-  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی اهل كتاب… 74

 

نمودار بخش 2-1-4- نقاط تلاقی خطوط فرعی… 76

 

2-1-4- بررسی خط ارتباطی چهارم« اهل کتاب». 77

 

2-1-4-1- ویژگیها و اعمال اهل كتاب… 77

 

2-1-4-1-1- ویژگیها و اعمال یهودیان.. 77

 

2-1-4-1-2- ویژگیها و اعمال مسیحیان.. 81

 

2-1-4-1-3- ویژگیها واعمال مومنان اهل كتاب… 84

 

2-1-4-2- پیامد اعمال اهل كتاب… 85

 

2-1-4-2- 1- دنیوی… 85

 

2-1-4-2- 2-اخروی… 85

 

جدول 1بخش 2-1-5؛  تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی   قوانین تکوینی… 88

 

جدول 2بخش2-1-5: تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی « قوانین تکوینی ». 90

 

نمودار بخش2-1-5؛  نقاط تلاقی خطوط فرعی… 92

 

2-1-5- بررسی خط ارتباطی پنجم «قوانین تکوینی». 93

 

2-1-5-1- پیامد اعمال.. 93

 

2-1-5-1-1- مومنان.. 93

 

2-1-5-1-2- مخالفان حق… 99

 

2-1-5-2- بودن خیر كثیر در بسیاری از امور ناخوشایند.. 105

 

2-1-5-3- ضابطه مندی مشیت الهی… 106

 

2-1-5-3-1- ضابطه مندی مشیت الهی در بخشش  گناهان.. 106

 

2-1-5-3-2- ضابطه مندی مشیت الهی در تزکیه انسانها 106

 

2-1-5-4- بی فایده بودن فرار از مرگ…. 106

 

2-1-5-5-كردار انسان ها علت بدیهایی كه به وی می رسد و رسیدن همه نیكیها از طرف خداوند.. 107

 

2-1-5-6- شریك بودن امر كننده به اعمال نیك یا بد، در عواقب عمل… 107

 

2-1-5-8- وجود داشتن همه عزت ها تنها در نزدخداوند.. 107

 

2-1-5-9- استبدال.. 108

 

2-1-5-10- عدم موفقیت كافران برای تسلط بر مومنان حقیقی… 108

 

2-1-5-11- موجود بودن همه پاداش ها تنها در نزد خداوند.. 109

 

جدول  1بخش 2-1-6- ؛ تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی (  نبوت ) 111

 

جدول  2 بخش  2-1-1: تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی (  نبوت) 113

 

نموداربخش 2-1-1: نقاط تلاقی خطوط فرعی… 115

 

2-1-6-بررسی خط ارتباطی ششم « نبوت». 116

 

2-1-6-1- وظایف انبیاء در برابر مردم. 116

 

2-1-6-2- وظایف مردم در برابر انبیاء. 116

 

2-1-6-3- مصادیق انبیاء. 117

 

2-1-6-3-1- حضرت عیسی(ع) 117

 

2- 1-6-3-2-حضرت موسی(ع) 118

 

2-1-6-3-3- حضرت ابراهیم(ع) 118

 

2-1-6-3-4- یازده پیامبر دیگر. 118

 

2-1-6-3-5- حضرت رسول(ص) 118

 

2-1-6-3-5-1- وظایف رسول (ص) در برابر مردم. 118

 

2-1-6-3-5-1-1- در یافت و ابلاغ وحی الهی… 118

 

2-1-6-3-5-1-2- انذار و تبشیر. 119

 

2-1-6-3-5-1-3- بیان احكام. 119

 

2-1-6-3-5-1-4- قضاوت… 120

 

2-1-6-3-5-1-5- تشویق به انجام وظایف…. 120

 

2-1-6-3-5-2- وظایف مردم در برابر رسول(ص) 121

 

2-1-6-3-5-2- 1- ایمان به رسول(ص) 121

 

2-1-6-3-5-2- 2- اطاعت از رسول (ص)و تسلیم فرمان ایشان بودن.. 121

 

2-1-6-3-5-2-3- ایمان به قرآن كریم و تدبر در آن.. 122

 

جدول  1بخش 2-1-7 : تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  قیامت…. 125

 

جدول 2  بخش  2-1-7 : تقسیم بندی دسته های اصلی و فرعی خط ارتباطی  قیامت…. 126

 

نموداربخش 2-1-1: نقاط تلاقی خطوط فرعی… 128

 

2-1-7- بررسی خط ارتباطی هفتم؛ « قیامت». 129

 

2-1-7-1- فلسفه قیامت…. 129

 

2-1-7-2- ویژگی قیامت…. 129

 

 

 

2-1-7-3- شاهدان قیامت…. 129

 

2-1-7-4- وصف حال گناهكاران در قیامت…. 130

 

2-1-7-5-حسابرسی اعمال.. 131

 

2-1-7-5-1- مبانی حسابرسی اعمال.. 131

 

2-1-7-5-2- پیامد اعمال.. 131

 

2-1-7-5-2-1- پیامد اعمال مومنان.. 131

 

2-1-7-5-2-2- پیامد اعمال مخالفان حق (منافقان، كافران، مشركان، كافران اهل كتاب) 133

 

جدول1 بخش 2-1 – 8  :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی « مومنان». 139

 

جدول2  بخش 2-1-8 :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی « مومنان». 140

 

نموداربخش 2- 1- 8-؛  نقاط تلاقی خطوط فرعی… 142

 

2-1-8- بررسی خط ارتباطی هشتم«مؤمنان». 143

 

2-1-8-1- ویژگیهای مومنان.. 143

 

2-1-8-2- پیامد اعمال.. 146

 

جدول1 بخش 2-1-9 :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی  جهاد و هجرت… 148

 

جدول2 بخش 2-1-9 :تقسیم بندی دسته های اصلی فرعی خط ارتباطی  جهاد و هجرت… 149

 

نموداربخش 2-1-9 ؛  نقاط تلاقی خطوط فرعی… 151

 

2-1-9- بررسی خط ارتباطی نهم«جهاد و هجرت». 152

 

2-1-9-1- تشریع جهاد. 152

 

2-1-9-2- اهداف جهاد. 152

 

2-1-9-2-1- از بین بردن مظاهر ظلم و ستم.. 152

 

2-1-9-2-2- نجات ستم دیدگان.. 153

 

2-1-9-2-3- بهره مندی از اجر عظیم.. 153

 

2-1-9-3- مومنان سست ایمان و جهاد. 153

 

2-1-9-3-1- اعتراض برفرمان جهاد. 153

 

2-1-9-3-2- داشتن انگیزه های مادی برای جهاد. 155

 

2-1-9-3-3- پندارهای باطل در مورد علت پیروزیها و شكست ها 155

 

2-1-9-3-4- پخش شایعات… 156

 

2-1-9-4- هجرت… 156

 

2-1-9-4- 1- اهمیت هجرت در اسلام. 156

 

2-1-9-4- 2- بركات هجرت در راه خدا 157

 

جدول1بخش 2-2: شبکه ارتباطی… 159

 

نموداربخش2-2: نقاط تلاقی خطوط… 164

 

2-2-بررسی ارتباط شبكه ای خطوط… 165

 

2-2-1- نحوه اتصال خط ارتباطی احكام با خط ارتباطی توحید و قوانین تكوینی… 165

 

2-2-2- نحوه اتصال خط ارتباطی احكام و توحید باخط ارتباطی مخالفان حق و قوانین تكوینی… 202

 

2-2-3- نحوه اتصال خط ارتباطی مخالفان حق و توحید با خط قیامت و نبوت… 210

 

2-2-4- نحوه اتصال خط ارتباطی اهل كتاب باتوحید و نبوت و قوانین تكوینی… 211

 

2-2-5- نحوه اتصال خط اهل كتاب با خط قیامت و خط قوانین تكوینی… 220

 

2-2-6- نحوه اتصال خط احكام و خط نبوت با خط مومنان وخط مخالفان حق و خط قوانین تكوینی… 220

 

2-2-7- نحوه اتصال خط جهاد و خط قوانین تكوینی با خط مومنان و خط مخالفان حق… 228

 

2-2-8- نحوه اتصال خط مخالفان حق و خط جهاد باخط توحید و خط نبوت و خط قوانین تكوینی… 231

 

2-2-9- نحوه اتصال خط قوانین تكوینی و خط توحید با خط مومنان و خط مخالفان حق… 235

 

2-2-10- نحوه اتصال خط مومنان و خط توحید و خط قوانین تكوینی با خط مخالفان حق و خط جهاد. 236

 

2-2-11- نحوه اتصال خط احكام وخط توحید با خط مومنان و خط جهاد و خط قوانین تكوینی… 240

 

2-2-12- نحوه اتصال خط توحید وخط مومنان و خط مخالفان حق با خط قیامت…. 242

 

2-2-13- نحوه اتصال خط مومنان وخط جهاد با خط توحید و خط قیامت و خط قوانین تكوینی… 242

 

2-2-14- نحوه اتصال خط جهاد و خط قوانین تكوینی و خط مومنان با خط توحید وخط  نبوت و خط مخالفان حق… 244

 

2-2-15- نحوه اتصال خط احكام وخط مخالفان حق وخط نبوت با خط مومنان و خط جهاد وخط قوانین تكوینی… 247

 

2-2-16- نحوه اتصال خط نبوت و خط مخالفان حق با خط  توحید وخط قوانین تكوینی… 248

 

2-2-17- نحوه اتصال خط مومنان وخط مخالفان حق و خط توحید با خط قیامت و خط قوانین تكوینی… 251

 

2-2-18- نحوه اتصال خط قوانین تكوینی با خط توحید و خط مخالفان حق… 254

 

2-2-19- نحوه اتصال خط توحید با خط مخالفان حق… 256

 

2-2-20- نحوه اتصال خط مخالفان حق با خط قیامت…. 260

 

2-2-21- نحوه اتصال خط مومنان وخط قیامت وخط اهل كتاب با خط توحید وخط قوانین تكوینی… 260

 

2-2-22- نحوه اتصال خط مومنان با خط توحید.. 263

 

2-2-23- نحوه اتصال خط نبوت وخط احكام وخط توحید با خط قوانین تكوینی و خط مومنان.. 265

 

2-2-24- نحوه اتصال خط توحید با خط قوانین تكوینی… 270

 

2-2-25- نحوه اتصال خط مومنان وخط احكام با خط توحید و خط مخالفان حق… 272

 

2-2-26- نحوه اتصال خط مخالفان حق وخط نبوت وخط توحید وخط قیامت با خط مومنان وخط قوانین تكوینی… 273

 

2-2-27- نحوه اتصال خط جهاد و خط مخالفان حق و خط قیامت با خط  قوانین تكوینی وخط مومنان وخط توحید.. 275

 

2-2-28- نحوه اتصال خط توحید و خط مومنان با خط احكام. 276

 

2-2-29- نحوه اتصال خط مخالفان حق وخط اهل كتاب با خط  نبوت وخط قوانین تكوینی و خط توحید.. 278

 

2-2-30- نحوه اتصال خط اهل كتاب با خط نبوت و خط قیامت…. 282

 

2-2-31- نحوه اتصال خط اهل كتاب وخط قیامت با خط توحید وخط احكام. 283

 

2-2-32- نحوه اتصال خط نبوت و خط احكام و خط توحید با خط قوانین تكوینی و خط مومنان.. 286

 

نتیجه گیری… 289

 

منابع و مأخذ.. 290

 

 

 

فصل اول

 

کلیات

 

1-1- طرح مسئله و هدف تحقیق

 

از آنجا که مسئله ارتباط آیات بین سوره های قرآن كریم از زمان های دور موافقان و مخالفانی داشته است و هر کدام از ایشان دلایلی برای اثبات نظر خود ارائه کرده اند، لذا در این راستا می توان سؤلات زیر را مطرح کرد؛

 

• آیا بین آیات سوره نساء ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد؟

 

• آیا سوره نساء اهداف مشخصی را دنبال می كند؟ و می توان این اهداف را از رهگذر بررسی ارتباط آیات این سوره شناسایی کرد؟

پاسخگویی به این گونه سؤالات و جستجوی آن از رهگذر اثبات فرضیه های مربوطه، هدف این تحقیق به شمار می رود.

اهمیت شناخت پیامبر اکرم (ص) برای مسلمانان از آن رو که به نص قرآن کریم، آن حضرت اسوه حسنه مومنان است[1] و مسلمانان علاقه ای ویژه به او دارند، بر کسی پوشیده نیست. پیامبر اکرم (ص) در نظر مسلمانان، تجسم قرآن و اسلام است و برای راه یافتن به حقایق آسمانی، قرآنی و ایمانی، راهی جز جان سپردن به تعالیم و ارمغان وحیانی آیین محمدی (ص) نیست. شناخت پیامبر (ص) در اینجا دارای فواید عملی و عینی است و سلوک مومنان را به توحید در جنبه های مختلف اعتقادی و رفتاری، ممکن و هموار می سازد. شناخت پیامبر(ص) برای غیرمسلمانان نیز به لحاظ عملی، ضرورتی انکار ناپذیر است؛ زیرا جهان برای تعامل و ارتباط درست با عالم اسلامی، چاره ای جز شناخت آن ندارد و بی گمان شناخت اسلام، در وهله نخست، در گرو شناخت پیامبر اکرم (ص) است.

 

در کشور ما ایران، که مردم به پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت آن حضرت (ع) علاقه ای ویژه دارند و برآنند که در زندگی و حرکات و سکنات خویش از آن حضرات الگو برگیرند و به جهانیان نیز عرضه کنند، اهمیت شناخت پیامبر(ص) دو چندان می نماید. بی گمان، جهان بینی، شیوه و سبک زندگی و نحوه تصمیم گیریها و عملکرد پیامبر(ص) در شرایط عادی و غیرعادی می تواند برای مردم ما به ویژه جوانان در سلوک دینی و دنیوی راهگشا باشد و در حل مشکلات و معضلات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و جز آن ما را یاری دهد.

 

برای بازشناسی پیامبر اکرم (ص) منابع مختلفی می توان برگزید؛ اما نیاز به توضیح ندارد که در این میان، گفتارها و نوشتارهای کسانی که همراه او بوده اند و با آن حضرت زندگی کرده اند، از ارزشی خاص برخوردار است. روایات امام علی(ع) به عنوان کسی که در دامان

 

 پیامبر(ص)  تربیت و پرورش یافت و سپس به عنوان نخستین مردی که به او ایمان آورد و تا واپسین لحظات زندگی در کنار او و از اسرار ایشان آگاه بود، در میان روایات منقول از دیگر نزدیکان و صحابه پیامبر(ص) بیشتر شایان توجه است. همان گونه که خواهیم گفت، حضرت علی(ع) هم نزدیکترین شخص به پیامبر (ص) بوده و هم آنکه در گفتارها و نوشتارهای خود اطلاعات گسترده و جامعی را درباره موضوع حاضر ارائه فرموده است. در خطبه های امام علی(ع) خوشبختانه به مناسبتهای مختلف از پیامبر(ص) بسیار یاد شده و صفات آن حضرت و ویژگیهای بعثت و آثار و فلسفه آن به بیان آمده است.

 

در پژوهش حاضر، از منابع مختلفی استفاده شده است. منبع اصلی آن، منابعی است که روایات امام علی(ع) در آنها نقل گشته و نهج البلاغه تالیف سید رضی، بیش از دیگر منابع مورد استفاده قرار گرفته است؛ اما نگاه تحقیق، بیشتر تاریخی است و بدین روی از منابع تاریخی به گونه ای چشمگیر استفاده شده است. منابع تاریخی در اینجا دو نقش داشته اند: اول آنکه شاهد و مؤیدی بر صدق روایات امام علی(ع) در مطالب مطرح در تحقیق اند و دوم اینکه، آن بخش از زوایایی را که در روایات امام علی(ع) دیده نمی شوند، به ما نشان می دهند. برای مثال، در برخی خطبه های امام (ع) از فساد و تباهی دنیا در روزگار پیش از بعثت سخن رفته است. ما در اینجا، افزون بر نقل کلام علوی و تفسیر و توضیح آن، شواهد و مؤیداتی نیز از منابع تاریخی آورده ایم که گزارشهای آنها با این گزارش امیرالمومنین (ع) همخوانی دارند و صدق گفتار امام (ع) را نشان می دهند.

 

ویژگی دیگر پژوهش حاضر، تحلیلی بودن آن و پرهیز از نقل صرف روایات است. طرح مسائلی مانند مواجهه پیامبر اکرم (ص) با قبیله گرایی در عرصه اخلاق و سیاست طبق نظرگاه امام علی (ع) از مهمترین دستاوردهای این پژوهش است که در دیگر آثاری که به موضوع «پیامبر(ص) در نگاه امام علی(ع)» پرداخته اند، کمتر به چشم می خورد. مسئله خاتمیت در نهج البلاغه نیز که کمتر بدان پرداخته شده، از مسائل اساسی این پژهش است. حقیقت آن است که در نهج البلاغه گفتارهای متعددی درباره خاتمیت پیامبر اکرم (ص) موجود است که کمتر دیده و پژوهش شده است. این گفتارها چنان که در متن آمده است، شکی باقی نمی گذارد که مراد از خاتمیت، همان معنای رسمی وسنتی خاتمیت است که عبارت است از آخرین پیامبر بودن حضرت محمد (ص) و اینکه پس از ایشان پیامبری نخواهد آمد و دین الهی با آیین و دین آن حضرت کامل گشته است.

 

طرح تحقیق

 

1- بیان وتعریف موضوع:

 

سنت نبوی بعد از تعالیم ارزشمند قرآن کریم، مهمترین مبنا در بنیان رفیع فرهنگ و نظام تعلیم و تربیت اسلامی به شمار می رود. سیره پیامبر (ص) به عنوان شیوه رفتار آن حضرت راهنمای رفتار و کردار مسلمانان می باشد. قرآن کریم از رسول خدا (ص) به عنوان بهترین الگوی مؤمنان یاد کرده است.

 

از این رو در پیش گرفتن  اخلاق و منش پیامبر (ص) مهمترین راه دستیابی به خوشبختی است.

 

مهمترین عامل برجستگی شخصیت پیامبر (ص) برخورداری آن حضرت از تربیت الهی است. از آن جهت که پیامبر (ص) اسوه فکری، اعتقادی، عملی و اخلاقی بشریت است و راه رستگاری تنها در پیروی از اوست.

 

2- هدف و ضرورت تحقیق:

 

هدف از این پژوهش، بررسی ابعاد شخصیتی پیامبر (ص) از دیدگاه مولای متقیان امیر مؤمنان (ص) است.

 

نتایج این تحقیق می تواند پاسخگوی شبهاتی که درباره پیامبر اکرم (ص) از جانب مغرضین مطرح می شود، بوده و راهگشای جویندگان علم ومعرفت باشد.

 

3- فرضیه های تحقیق:

 

1- یکی از بهترین شیوه های تربیت، معرفی الگوهای موفق است.

 

2-در نهج البلاغه همه ابعاد شخصیتی پیامبر گرامی اسلام (ص) مورد توجه قرار گرفته است.

 

3- از دیدگاه حضرت علی (ع) والاترین منش های انسانی و مکارم اخلاقی در شخصیت پیامبر گرامی اسلام (ص) متجلی شده است.

 

4- پیشینۀ تحقیق:

 

در منابع مختلف روایی و تاریخی، سخنان امام علی(ع) درباره پیامبر(ص) نقل شده است که حالتی پراکنده دارند و نمی توان آنها را اثری جامع، تحلیلی و توصیفی در این باره انگاشت و تنها به عنوان مواد خام و داده های پژوهشی قابل استناد و استفاده اند. تک نگاری های بسیاری نیز با عناوین مختلف مانند پیامبر(ص) در نهج البلاغه، پیامبر(ص) در نگاه امام علی(ع)، پیامبر(ص) در کلمات امام علی(ع) و جز آن تالیف شده است؛ اما این آثار بیشتر حالت نمایه زنی و فیش برداری دارند و کمتر به این موضع نگاه کلان، عمیق و تحلیلی داشته اند. از آثار اخیری که در این باره نگاشته شده، پایان نامه ای است با عنوان «پیامبرنامه؛ بنیادشناختی سیمای نبوی از منظر امام علی(ع)»،(تهران، انتشارات وثوق، 1379ش.) که در این اثر نیز کلی گویی، کمبود تحلیل و بسنده کردن به صرف نقل روایات و سطحی بودن تحلیل ها، به چشم می خورد.  از این رو، جای اثری که به گونه دقیق و هدفمند، موضوع مورد نظر ما را تنها با استفاده از کلام علوی و  بدون خروج موضوعی و اطناب ممل، بررسی و نتیجه ای مشخص برگیرد، خالی است.

 

5- روش تحقیق:

 

روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی است که روش و ابزار گردآوری اطلاعات از طریق فیش برداری و کتابخانه ای و استفاده از نرم افزارهای اسلامی می باشد.