:

         دوره مفرغ قدیم در مناطق مختلف ایران با توجه به فرهنگ­های ناهمگونی که در این دوره وجود داشته است، شناخته می­شود. این فرهنگ­ها از لحاظ زمانی لزوماً با یکدیگر همخوانی ندارند و علاوه بر این مواد فرهنگی آن­ها نیز ناهمگون می­باشد. در این میان دوره مفرغ قدیم شمال­غرب ایران با توجه به سفال سیاه براق و معماری مدور بسیار شاخص می­باشد. ظهور غریب این داده­ها با توجه به اینکه در دوره مس و سنگ این منطقه شناخته نشده است و همچنین با توجه به اینکه ویژگی معماری شاخص این دوره در دوره دوم (خانه­های مدور) و سفال با دسته نخجوانی گونه­های اولیه آن­ها در منطقه قفقاز و شرق آناتولی شناخته شده است بنابراین در بررسی دوره مفرغ قدیم شمال­غرب ایران باید آن را در یک چارچوب فرهنگی وسیع­تری (کورا-ارس)مورد بررسی قرار داد.

        واحد شمال­غربی شامل مجموعه ناهمواری­هایی است که در محدوده سیاسی آذربایجان، کردستان و زنجان تا مدار 35 درجه شمالی گسترده شده­اند. این ناهمواریها از سوی شمال، به وسیله فرورفتگی دره ارس از کوه­های قفقاز و ارمنستان جدا شده­اند. مرز غربی را هم مرز سیاسی کشور با ترکیه تعیین می­کند که در بیشتر مسیر، منطبق بر خط­الرأس کوه­های آذربایجان­غربی است. در مشرق، ناهمواری­های شمال­غرب توسط کوه­های طالش محدود شده­اند. اما در جهت جنوبی، مرز مشخصی برای جداکردن آن از زمین­های مجاور نمی­توان یافت.

 1-1- بیان مساله:

       جوامع در دوره مس_سنگ(مس سنگی) جدید در منطقه شمالغرب ایران همزمان با حسنلویVIII مانند محوطه گوی تپه، دستخوش تغییراتی بنیادین درعناصر فرهنگی خود کردند. بعضی از این جوامع پس از یک وقفه کوتاه مدت مجدد مورد سکونت قرار گرفت و برخی

 برای همیشه ترک گردید.

      عصر مفرغ قدیم شمالغرب ایران را با توجه به فرهنگ های ناهمگون رایج در آن به سه دوره کوتاه تر قدیم،میانه،جدید تقسیم می شود.تنها محوطه ای که در شمالغرب ایران در بردارنده فاز یک کورا_ارس(یانیق) هستند گوی تپه لایه KI میباشد. از بارزترین مشخصات مادی این فرهنگ در مناطقی که یاد شد ودر حدود 1500 سال حضورپیوسته داشته اند ،می توان به خانه هایی ساخته شده از خشت و جگن و با پلان مدور،چهارگوش،اجاق هایی  بشکل حیوان و انسان اشاره کرد،  چارلز برنی برای این فرهنگ سه دوره تكاملی پیشنهاد كرده است: این سه دوره عبارت است از فرهنگ کورا-ارسI ، II و III. در دوره یانیقIIپلان خانه­ها مدور است و بر روی ظروف سفالی تزئینات كنده دیده می­شود كه برنی به استناد نقشه دایره‌ای خانه­ها این مردمان را كوچ­رو می­داند؛ در دوره کورا-ارس III پلان خانه­ها به صورت چهارگوش درآمده و تزئینات كنده بر روی ظروف سفالی از بین می­رود.(رضالو 1386،3) تنها محوطه­ای كه درشمال­غرب ایران دربرگیرنده قدیمی­ترین دوران یعنی یانیقI می­باشد گوی­تپه لایه kI می‌باشد.( Burney, C.A., Lang 1972 )

سفال های دست ساز سیقلی در رنگ های سیاه وخاکستری،قرمز و قهوه ای دیده می شوند.ابزارهای استخوانی و فلزی با ترکیب ارسنیک،مجسمه گلی حیوانات شاخدار کوچک و ابزارهای سنگی ساخته شده از سنگ چخماق ابسیدین اشاره کرد

1-2- اهداف تحقیق:

هدف از تحقیق بازنگری در مطالعات انجام شده در منطقه شمالغرب در قالب برسی و کاوش های باستان شناسی وگردآوری اطلاعات ناشی از کاوش های تپه زرنق است که می تواند به تببن عامل تغییرات در ساختار معماری،مسیر حرکت جوامع عصر مفرغ قدیم وارتباطات های منطقه ای و فرا منطقه باشد.پی بردن به وضیعت تبادلات و ارتباطات فرهنگی مابین اقوام موجود در شمال غرب ایران با مطالعه و کاوش تپه زرنق.

1-3- اهمیت تحقیق:

این موضوع بعد از گوی تپه،برای اولین بار در شمالغرب ایران صورت میگیرد و انجام آن گامی مهم در شناخت نوع معماری است که این کار میتواند راهگشای تحقیقات بعدی باشد.

1-4- سوالات تحقیق :

1_سیر تحول معماری مفرغ قدیم و دامنه گسترش آن در منطقه و فرا منطقه چگونه بوده است؟

2_ مصالح ساختمانی بکار گرفته شده در معماری مفرغ قدیم را چگونه می توان تحلیل نمود؟

1-5- فرضیه های تحقیق:

با توجه به دوره گذر از دوره مس وسنگ به مفرغ قدیم نقشه معماری از راست گوشه به مدور تبدیل می شود.

1-6- چهارچوب نظری:

     فرهنگ عصر مفرغ شمال غرب ایران بخشی از یک فرهنگ گسترده تر بود که بخشهای وسیعی چون آسیای صغیر،منطقه لوانت(فلسطین،سوریه،اردن)جنوب روسیه و منطقه جنوب قفقاز را شامل می شود این فرهنگ با نامهای مختلف از جمله ماوراء قفقاز قدیم،یانیق و کورا_ارس شناخته شده است.این نامگذاری بخاطر این بود که محوطه های استقراری بیشمار این فرهنگ برای نخستین بار در میان دو رود کورا و ارس شناسایی شده است.فرهنگ موسوم به یانیق که در حقیقت بازگو کننده بقایای گونه از سفالهای به رنگ خاکستری و سیاه است،برای نخستین بار توسط کوفتین،کاوشگر روسی منطقه قفقاز،در طی دهه 40میلادی مطرح گردید و وی این فرهنگ را تحت عنوان کورا ارس نامگذاری کرد. این گونه سفالی در اوایل هزاره سوم پیش از میلاد در منطقه فرهنگی ماوراءقفقاز_کوهپایه های جمهوری آذربایجان،گرجستان و ارمنستان و نیز شرق آناتولی حضور داشته و تا کنون آثاری از آن در اثر کاوشهای باستان شناختی شناسایی شده است.

همان طور که از نام آن پیداست ،تصور بر این است که خاستگاه این فرهنگ،منطقه ای میان رودخانه های کورا در شمال و ارس درجنوب باشد.اما باید در نظر داشت که طی کاوش های باستان شناختی انجام یافته آثار و نشانه های این فرهنگ در دشت قزوین در لایه های مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد نیز وجود دارد.تعدادی از باستان شناسان شرق نیز بخاطر قدیمی ترین استقراگاه های این فرهنگ در گرجستان منشاء فرهنگ را در گرجستان جستجو می کنند. به هر حال این فرهنگ در اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم قبل از میلاد به داخل فلات ایران تا کرمانشاه و قزوین وتا دشت آموق در جنوب سوریه،لوانت،لبنان تا کوههای داغستان و چچن و اینگوش می رسد.براساس اعتقاد چالز برنی،مردمان          فرهنگ کورا ارس دامداران نیمه کوچرو بودند.به اعتقاد وی این مردمان کوهپایه نشین بودند.هر چند که بر پایه پژوهشهای انجام یافته جغرافیای زیستی این مردمان دارای تنوع ویژه است.

:

رسول خدا (ص) فرمودند: ((بار خدایا، جانشینان را مورد رحمت و مرحمت قرار ده. سوال شد: ای رسول خدا جانشینان شما چه‌كسانی هستند؟ فرمودند: همانها‌كه پس از من ظاهر شوند، احادیث و سنن مرا روایت كنند، و مفاد آن را به مردم آموزش دهند)).

دانسته است كه احادیث پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) پس از قرآن كریم مهمترین منبع شناخت جهان‌بینی اسلامی و احكام و مقررات دینی است كه البته آیات متعددی از قرآن، بر اعتبار و جاودانگی آن گواهی می‌دهد.

به همین دلیل حفظ و حراست این سرمایه‌ی عظیم فكری و انتقال آن به نسل‌های بعد رسالتی بزرگ بشمار می‌رود كه در طول تاریخ علمای دینی و مجتهدان و بویژه محدثان بزرگ بار این رسالت را به دوش     كشیده‌اند.

در واقع دانشمندان دینی در طول تاریخ تشیع، در همه جای جهان اسلام به خصوص در جغرافیای ایران، نقش بسزایی را در تقویت و

 گسترش فرهنگ شیعی ایفاء نمودند، به خصوص ظهور آنان در قرون سوم و چهارم هجری فصل جدیدی بود كه توانست روح در كالبد تشیع بدمد و آن را بارور و پرثمرتر گرداند و مردم را به سوی سرچشمه‌ی زلال این مذهب سوق دهد و جامعه‌ی شیعی را از مظلومیت اعتقادی نجات بخشدو مجوعه‌ی ایدئولوژیكی تشیع را كه حتی برای خود شیعیان هم‌مشخص نبود، روشن گرداند. هر چند در این قرن(چهارم هجری‌) علماء و دانشمندان بزرگی مانند نجاشی و كلینی(متوفی 329 هـ.ق) و شیخ مفید (متوفی 413 هـ.ق) كه هر یك وزنه ای برای قدرت اسلام و تشیع به شمار می‌آمدند، توانستند با تلاشهای فرهنگی خود، خدمات ارزشمندی را در جهت نشر و گسترش فرهنگ شیعی بر انجام رسانیده و عامل‌مهمی در توسعه‌ی پایدار تشیع گردند. با این وجود نقش‌شیخ صدوق از تمامی ‌آنان پر رنگ‌تر می‌نماید.

ابن بابویه ملقب به رئیس المحدثین و شیخ صدوق ؛ بعد از سال (305 هـ.ق) با دعای حضرت ولی عصر (عج) در شهر مقدس قم دیده به جهان گشود و پس از فراگیری علوم مقدماتی، علم حدیث و فقه را از بزرگان قم مانند پدرش علی بن بابویه و محمد بن حسن بن ولید، پیشوای فقهای قم و دیگران آموخت و به منظور دیدار با بزرگان تشیع و فراگیری علوم اسلامی و احادیث ائمه‌ی معصوم (ع) به ممالك اسلامی از ری تا بلخ و بخارا و از آنجا تا بغداد و كوفه و مكه و مدینه و دیگر مناطق مسافرت نمود و از مشایخ بزرگ جهان اسلام استماع حدیث كرد و توانست كوله بار علمی خود را پر بارتر گرداند و در شمار محدثین بزرگ شیعه در آید.

1-1- دلایل انتخاب موضوع:

بعد از رحلت پیامبر (ص) حدیث به وضع اسفباری گرفتار شد. از یك سو روی كار آمدن خلفا و منع كردن آنها از كتابت حدیث و از طرف دیگر افراط و تفریط‌گری‌های صحابه و تابعین در ترویج حدیث، مشكلات بسیاری را رقم زد و از اعتبار حدیث كاست. در نتیجه‌گروهی از دانشمندان اسلامی به‌فكر افتادند تا احادیث درست را از نادرست تفكیك كنند، كه در این میان بسیار زیاد است، وی به عنوان یكی از سه نویسنده‌ی كتاب‌های‌مرجع در رابطه با حدیث، تمامی اخبار و احادیث را با سلسله سند آن ضبط كرده است. هم چنین نقش بسیار والایی در حفظ و گسترش معارف شیعی داشته و متخصص شناخت حدیث بود و تا اطمینان نمی كرد كه حدیثی معتبر است، هرگز آن را نقل نمی‌كرد و به همین دلیل است كه به رئیس المحدثین، شهرت دارد. وی در شناخت احادیث آگاه و در حفظ منابع و جمع آوری آنها بسیار كوشا بود تا جایی‌كه با گذشت بیش از هزار سال هنوز تالیفات شیخ اعتبار و ازرش‌های خود را حفظ كرده است.

2-1- سوال اصلی:

شیخ‌صدوق تا چه‌میزان در حفظ، استمرار و گسترش معارف شیعی نقش داشته و تا چه اندازه در این ارتباط موفق بوده است؟

3-1- فرضیه‌ی اصلی:

شیخ صدوق كه در محضر اساتید و علمای شیعه‌ی زمان خویش تلمذ نموده بود، به عنوان یكی از محدثین بنام عالم تشیع و به واسطه‌ی مسافرت های مكرر در مناطق علمی عصر خود توانست دستاوردهای خویش را در عرصه‌‌ی علم حدیث با موشكافی و ریز بینی‌های عالمانه، سره را از ناسره تمیز دهد و نام خود را به عنوان یكی از صاحبان كتب اربعه‌ی شیعه به ثبت برساند.

بعلاوه تالیف حدود سیصد عنوان‌كتاب در باب موضوعات مرتبط با تشیع و تلاش جهت‌پرورش شاگردانش زبده و كوشش در برگزاری مناظرات‌كلامی در واكنش به تشیع‌ستیزی عصر وی می‌تواند، سهم قابل توجهی از موفقیت‌های تشیع را در این عرصه به وی اختصاص داد.

ادبیات عامیانه هر قوم بخش عظیمی از فرهنگ آن قوم است که غالباً به صورت شفاهی، سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می­شود. و با ادبیات مکتوب از لحاظ سبک و وزن فرق دارد. ادبیات عامیانه هر قوم در واقع حافظ هویت فرهنگ آن قوم است. بخشی از ادبیات عامیانه قوم لر ضرب المثل­هایی است که در بین عوام وجود دارد. این ضرب المثل­ها گاه بیانگر شیوه زندگی عشایری در لرستان است مثل«مِ  خونی، تو خونی کی ایله بِرونی» و گاه بیانگر رسم و رسومی در لرستان می­باشد مثل«گیِس مِی اَر سر لَش بورینی» و یکی دیگر از بخش­های ادبیات عامیانه قصه­هایی است که مادران برای کودکانشان نقل می­کنند. هر چند گوینده­ی اصلی این قصه­ها معلوم نیست، و از نسل­های گذشته به این نسل منتقل شده اند. تعدادی از این قصه­ها یا تخیلی هستند که به داستان­های غول و دیو می­پردازند. مثل داستان«سه قل» یا کم و بیش واقعی هستند مثل«ریچرمی خارچِن». و قسمت دیگری از ادبیات عامیانه اشعاری هستند که نمودی از زندگی روستایی و عشایری را دارد. مثل ترانه­هایی برای رام کردن گاو هنگام دوشیدن آن، و یا ابیاتی که زمان مشک زدن زنان عشایر می­خوانند. یا ترانه­های خاص مراسم عروسی که با صدایی خوش می­خوانند. به این گونه ترانه­ها در لرستان «بِت» می­گویند. بخش دیگری از این اشعار، اشعاری هستند که مادران برای خوابانیدن کودکان می­خوانند به آن «لاو­ه لاوه» می­گویند. در این «لاوه­لاوه» گاهی مادر قصه­های کوتاهی که ممکن است زندگی­نامه یک قهرمان باشد، را بیان می­کند. مثل زندگی­نامه «قدم خیر» قسمت دیگری از اشعار در مراسم سوگواری خوانده می­شود در لرستان آن را«مور» و «هوره» می­گویند.

فولکلور (فرهنگ عامه)

رفتار و اعمال جمعی و گروهی که در بین عامه مردم رواج دارد و خاص یک دوره محدود نمی­باشد، فولکلور نامیده می­شود. بنابراین اعمال و رفتار شخصی را که ممکن است یک یا چند مرتبه اتفاق افتاده باشد،  نمی­توان فولکلور نامید. 

«فولکلور از دو کلمه لاتینی«فولک» به معنای «توده مردم و عامه» و «لور» به معنای «دانش» تشکیل شده است. بنابراین فولکلور به معنای دانش عامیانه (دانش توده مردم) است». (نجف زاده، 1391: 14). 

به وجود آورنده و زمان به وجود آمدن فولکلور معلوم نیست. فولکلور یا فرهنگ عامه شامل تمام دانش­های فرهنگی، هنری، ادبی و…است که بنابر مقتضیات زمان تکرار می­شوند و جزئی از خرده فرهنگ­های ملی می­باشند و باید آن را پایه­ و اساس فرهنگ ملی به حسب آورد که معمولاً نامکتوب مانده اند. گذشتگان این میراث کهن را به صورت سماعی به نسل­های بعد انتقال داده اند.                                           

فولکلور را در ایران به فرهنگ عامه تعبیر کرده­اند. فرهنگ عامه مجموعه­ی عادات و سنن، باورها، افسانه­ها، قصه­ها وخرافاتی است که از نسلی به نسل دیگر رسیده است و شامل  ضرب المثل­ها، اساطیر، رقص­ها، ترانه­ها، و…  می­باشد. فولکلور بیانگر افکار و ارزش­های فرهنگی یک ملت می­باشد که متأسفانه این شاخص­های هویّتی، به خاطر گسترش تبادلات فرهنگی و مکتوب نبودن پیشینه­ی قومی-محلی کم­کم در حال از بین رفتن هستند. این عوامل در بین شهرها نمایان­تر است و روند آن در بین روستاها  کندتر می­باشد. به همین­خاطر روستاها را می­توان منبع و مرجع بهتری برای پژوهش در خرده فرهنگ­ها دانست. فولکلور در فهم تاریخ بشری و مطالعه جوامع بدوی، اهمّیّت ویژه­ای دارد. تقریباً در همه­ی کشورها مراکز مختلفی برای گردآوری، تحلیل و نشر آثار فرهنگ عامه وجود دارد. کشور ایران به لحاظ قدمت تاریخی دارای تنوع عقاید، و آداب و رسوم است و به همین خاطر دارای فولکلور غنی­ای می­باشد. در سال­های اخیر در کشور ایران نیز توجه به فرهنگ عوام رونق بیشتری یافته است.         

1-2) ادبیات عامیانه لکی

            «ادبیات عامیانه لَکی بخشی از فرهنگ مردم است که آداب و رسوم، تخیلات، باور­ها و آمال آنان را از نسلی به نسل دیگر منتقل می­سازد». (نجف زاده قبادی، 1391: 16). ادبیات عامیانه مختص به مردم عامه است و پیوندی ناگسستنی با واقعیت­های زندگی مردم دارد و به دو صورت شفاهی و مکتوب می­باشد.                                ادبیات عامه امروزی منطقه لک نشینان را می­توان ادبیات شفاهی و غیر مدون نام نهاد. هر چند از روی آثار و برخی اسناد بجا مانده از گذشتگان، چون صفحاتی از کتاب اوستا که در روی پوست آهو و به خط اوستائی با بسیاری از واژه های لکی نوشته شده و بعضاً در منطقه پیدا شده است و نیز سفال­ها و سنگ  نبشته­های زیاد موجود در منطقه، این احتمال وجود دارد که روزگاری همه فرهنگ و ادبیات لک که گفته  می­شود زبان ایرانیان باستان و زبان ساسانیان و بی­تردید زبان سلسله زندیان بوده است، به صورت مکتوب آن روزگار وجود داشته است». (رحیمی عثمانوندی، 1379: 95).                                                                                زبان لکی یکی از غنی­ترین زبان­های کهن می­­باشد. هر چه قدمت زبانی بیشتر باشد به تبع ادبیات عامه آن غنی­تر خواهد بود. ادبیات لکی دارای ضرب المثل­ها، اشعار، چیستان­ها، تمثیل­ها و ده­ها افسانه کهن است. فرهنگ  و ادبیات لک زبانان را می­توان فرهنگ و ادبیات اصیل ایرانی دانست. زبان لکی دارای      افسانه­هایی است که در نوع خود بی­نظیر می­باشند. این افسانه ها را می­توان از کهن­ترین افسانه­های ایران و جزء ادبیات ایران باستان دانست که سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر بصورت دست نخورده و بکر انتقال یافته است. افسانه های رایج در بین لک زبانان را می توان به دو دسته تقسیم کرد. یکی افسانه های عمومی، و دیگری افسانه های که معمولاً به نظم سروده شده اند مثل «بزلی بزان» و «نازلی» که خاص کودکان و نوجوانان می باشند. در بین لک زبانان شاهنامه خوانی نیز رواج دارد. شعرای گمنامی در بین اقوام لک زبان وجود دارد که شاهنامه را به زبان لکی به نظم برگردانده اند.  

1-3)لهجه لری

           لهجه لُری موجود را از ترکیبات زبان قدیمی ایران دانسته­اند که از نظر ترکیبات کلمات با زبان فارسی همانندی تام دارد. (دهخدا، 1365 ج/42: 169).       اسفندیار غضنفری امرایی لهجه لری را از واژاه­های کهن و نزدیک به زبان «دری» می­دانند. (آزادبخت، 1387: 212).  ساکنان لرستان به دو لهجه لُری بختیاری و لُری فارسی و گویش لکی تکلم می کنند. شمال و شمال غربی استان که شامل شهرستان کوهدشت، نورآباد، الشتر و دو طایفه بزرگ بیرانوند و حسنوند خرم­آباد    می­شود، با گویش لکی تکلم می­کنند. بختیاری­های ساکن لرستان در که شهرستان­های ازنا، الیگودرز و دورود -در شرق و جنوب شرقی- لرستان ساکن هستند و کسانی که لهجه لری فارسی دارند در شمال، مرکز و جنوب لرستان، که شامل شهرستان بروجرد، خرم­آباد و بالاگریوه می شود، ساکن هستند                         .          امیر شرف­خان بدلیسی در کتاب شرفنامه که به سال 1005هجری نوشته شده است زبان لُری را یکی از چهار گویش بزرگ زبان کُردی می داند که خود شامل گونه­های بختیاری و سوسنگردی است که مردم دزفول، شهر کُرد، چهارمحال و بختیاری، خرم­آباد، الشتر، الیگودرز و سوسنگرد با آن صحبت می­کنند. (آزادبخت، 1387: 213).                                                                          

        ایرج کاظمی در کتاب مشاهیر لُر معتقد است که خلاف گفته مینورسکی، گویش های لری، برگرفته از گویش کردی نیست و می­نویسد: لهجه لُرهای فیلی، لرستان که مرکز آن خرم­آباد است و پشتکوه که استان کنونی ایلام شده، باید گفت که اصولاً چندان تفاوتی با زبان فارسی ندارد و همچنین آزادبخت نیز معتقد است که هر کدام از گویش­های لُری، لکی و کُردی از بازماندگان زبان­های فارسی باستان به شمار می­آید و علی رغم شباهت­هایی که با هم دارند، هیچ کدام از این گویش­ها نمی­توان زیر مجموعه دیگری پنداشت. لذا اگر قرار باشد یکی از این گویش­ها زیر مجموعه و پیرو دیگری باشد معلوم نیست کدام گویش زیر مجموعه گویش دیگری است.                

1-4) تاریخچه لرستان

قوم لر عمدتاً در لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و بخش­هایی کوچک­تر از این نژاد در همدان، اصفهان، فارس، استان خوزستان و استان مرکزی ساکن­اند. 

لولوبی­ها را اجداد لرها شمرده اند. آن­ها اقوامی بودند که در «ذهاب»، «شهروز» و «سلیمانیه» زندگی می­کردند. (غضنفری امرایی، 1393: 61).                                          

لولوبی­ها در تاریخ ایران بسیار اهمّیّت دارند و با وجود داشتن زندگی کوهستانی دارای فرهنگ درخشانی بودند و به درجه­ای رسیده بودند که پادشاهان آشوری از صنعتگران لولوبی استفاده می­کردند. طوایف لر و سکنه سرزمین کنونی لرستان از اعقاب و بازماندگان همین قوم یعنی قوم لولوبی هستند. پس از لولوبیان، گوتی­ها و سپس قومی زورمند­تر و نیرومندتر به نام کاسی یا کاسیت یکی پس از دیگری به این ناحیه و نواحی سلسله جبال گسترده زاگرس هجوم آورده، و مسلط شده­اند. (همان: 64).

گوتی­ها و کاسی­ها را محققان از نژاد آریایی دانسته­اند. هجوم اقوام کاسی و گوتی به بین النهرین و تسلط آن­ها بر آن ناحیه، از دوران­های درخشان حیات این اقوام بوده اند. (کاظمی، 1380: 23).

در مغرب ایران مردمانی بوده­اند موسوم به کاسو که نژاد آن­ها محققاً معلوم نیست، اینها همان مردم­اند، که در تاریخ بابل  وعیلام ذکر خواهند شد. (پیرنیا، 1370: 157). 

در اوایل هزاره سوم پ. م. اقوام صحرانشین کاسیت یا کاسی از سمت قفقاز به قسمت­های خاوری دریای خزر، و سپس بر اثر فشار اقوام زورمند دیگر، یا عوامل اقتصادی و اقتضای ایلی از آن جا هم کوچ کرده و سرانجام در منطقه­ای که طی هزاران سال اسامی متعددی یافته­است و اکنون به­نام لرستان شناخته می­شود، اقامت گزیده­اند. ورود این قوم سلحشور که از تمدن برتری نیز برخوردار بوده­اند موجب شده­است که قوم گوتی جایش را ناچار به این مهمان ناخوانده واگذار کند. (غضنفری امرایی، 1393: 65).       

1-1-بیان مساله
 
در اثر اعمال نیروی دینامیکی به سازه، بین ساختمان و خاک زیر آن یک اندرکنش دینامیکی اتفاق می­افتد­. در حالتی که خاک نسبتاً نرم و سازه سخت باشد، این اثر بیشتر می­شود. زمانی­که امواج منتشر شده حاصل از نیروهای دینامیکی، به سازه وارد می­شوند، حرکت امواج در خاک، سازه را تحریک می­کند و به واسطه حرکت نسبی سازه نسبت به زمین، تغییر مکان­های سازه روی تغییر مکان­های محرک خاک اثر می­گذارند. این پدیده، اندرکنش خاک و سازه نامیده می­شود.
گزارش­های متعدد خسارات لرزه­ای سازه‌ها از یک سو و نتایج تحقیقات تجربی-تحلیلی، از سوی دیگر نشان می­دهند که اثرات اندرکنش خاک و سازه می­تواند عامل مؤثری در آسیب‌پذیری لرزه­ای سازه‌ها باشد. نمونه بارز این اثرات در زلزله سال 1985 مکزیک نمایان شد. در این زلزله، علاوه بر اثرات
ساخت­گاهی، وجود لایه خاک نرم روی بستر سنگی باعث اندرکنش شدید خاک و سازه گردید، به طوری که ساختمان­های با پریود ارتعاشی حدود دو ثانیه به شدت خسارت دیده و یا منهدم شدند. به عقیده بسیاری از محققین، این زلزله نقش و اهمیت در نظر گرفتن اندرکنش خاک و سازه در طراحی را بیش از پیش نشان داد. بعد از وقوع این زلزله بود که تحقیقات گسترده­ای در این خصوص به عمل آمد و اثرات اندرکنش خاک و سازه در ضوابط آئین نامه­ای طرح لرزه­ای، منعکس گردید.
در تحلیل اندرکنش خاک و سازه، کل محیط مطابق شکل 1-1 به دو ناحیه تقسیم می­شود. ناحیه اول که اصطلاحاً ناحیه نامنظم (ناحیه محدود)، نامیده می­شود و شامل مجموعه سازه اصلی و ناحیه نامنظم خاک مجاور آن می باشد. در این ناحیه رفتار خاک را می­توان غیرخطی فرض نمود. ابعاد این ناحیه از اهمیت خاصی برخوردار است و ارتباط مستقیمی با نوع مسئله دارد. به عنوان مثال برای مسائل ژئوفیزیک که به بررسی و شبیه سازی حرکت زمین تحت تأثیر امواج زلزله و امواج ناشی از انفجارهای اتمی می­پردازند، این ناحیه دامنه وسیعی را در بر می­گیرد و برای یک مسئله اندرکنش سازه با خاک مجاور آن، این ناحیه کوچک در نظر گرفته می­شود. ناحیه دوم که ناحیه منظم (ناحیه نامحدود)، نامیده می­شود، از مجاورت ناحیه نامنظم شروع شده و تا مرز بی­نهایت ادامه دارد. با افزایش فاصله از سازه، دامنه تنش­ها کاهش می­یابد، بنابراین رفتار خاک در این ناحیه را می­توان خطی در نظر گرفت. به سطح مشترک دو ناحیه، سطح مشترک خاک و سازه گفته می­شود.

1-1.  کلیات

یکی از مهمترین حوادث طبیعی که همواره زندگی انسان­ها را دچار دگرگونی کرده و گاهی  تمدن­های بشری را با تخریب ساختگاه به نابودی کشانده، زلزله است. از این رو، انسان همواره سعی در شناسایی و مقابله با خطرات ناشی از زلزله داشته و هنوز هم موفق به مهار کامل این انرژی عظیم نشده است. حال با وجود آنکه محققین زیادی در زمینه ساخت و ساز ایمن و مناسب، تحقیقات ارزنده­ای انجام داده­اند، کماکان تعداد زیادی از ساکنین این کره خاکی هر ساله در زیر آوارهای به وجود آمده از زلزله مدفون می­گردند و سازه­های بسیاری کارایی خود را پس از زلزله از دست می­دهند یا متلاشی می­شوند.
ایران از نظر لرزه­خیزی در منطقه فعال جهان قرار دارد و به گواهی اطلاعات مستند علمی و مشاهدات قرن بیستم، از خطرپذیرترین مناطق جهان در اثر زمین­لرزه­های پرقدرت محسوب می­شود. در حال حاضر ایران در صدر كشورهایی است كه وقوع زلزله در آن با تلفات جانی بالا همراه است و  در سال­های اخیر به طور متوسط هر پنج سال یك زمین لرزه با صدمات جانی و مالی بسیار بالا در نقطه­ای از كشور رخ داده است. گرچه جلوگیری كامل از خسارات ناشی از زلزله­های شدید بسیار دشوار است لیكن با افزایش سطح اطلاعات در رابطه با لرزه­خیزی كشور، شناسایی و مطالعه دقیق وضعیت    آسیب­پذیری ساختمان­ها، ایمن­سازی و مقاوم­سازی صحیح و اصولی آن­ها، می توان تا حد مطلوب تلفات و خسارات ناشی از زلزله­های آتی را كاهش داد.]1[
در راستای شناسایی و مهار این پدیده، محققین همواره سعی داشته­اند تا آیین­نامه­های بسیاری را در سراسر دنیا برای محاسبه و ساخت سازه­های مقاوم در برابر زلزله تهیه کنند و روش­های بسیاری برای محاسبه این نیرو و طراحی سازه­ها در برابر آن ارائه دهند. پس از

 محاسبه نیروی زلزله، روش­هایی جهت طراحی ساختمان مقاوم در برابر زلزله مطرح می­شوند که این روش­ها را می­توان به دو دسته کلاسیک (سنتی) و مدرن تقسیم­بندی کرد.

در روش­های کلاسیک، طراحی بر اساس حداکثر نیروی اعمال شده به ساختمان، که با ترکیب نیروهای احتمالی بیان­شده در آیین­نامه­های مختلف به دست می­آید، انجام می­شود. تک­تک اجزای سازه را براساس روش مقاومت نهایی یا نیروی حداکثر طراحی می­کنند. اما در روش­های مدرن، پایداری سازه با روش طراحی براساس عملکرد نیز مطرح شده است.]2[
در سیستم­های سازه­ای معمولا دو عامل برای طراحان بسیار مهم است. اول ایمنی سازه و دوم راحتی ساکنین در برابر بارهای خارجی همچون باد و زلزله. برای رسیدن به این هدف دو عامل جابجایی و شتاب مطلق به ترتیب اثرگذارند و بایستی کنترل شوند. در این راستا سیستم­های مختلفی ارائه شده است که به­طور کلی رفتار سازه را به گونه­ای تغییر می­دهند که انرژی ورودی زلزله، به اجزای اصلی سازه صدمه­ای وارد نکند.
بعضی از سیستم­ها را می­توان بر روی سازه­های موجود نیز پیاده نمود که در صورت لزوم بعد از رخداد زلزله نیز قابل تعویض و یا تعمیر باشند. با توجه به اینکه سازه­های غیر­مقاوم در برابر زلزله در کشورمان زیاد یافت می­شوند و با توجه به این نکته که استفاده از سیستم­های الحاقی به نحو بسیار مطلوبی پاسخ دینامیکی سازه­ها را کاهش می­دهد، لذا استفاده از این سیستم­ها در کشورمان حائز اهمیت می­باشد.
گرچه بارهای دینامیکی وارد بر سیستم­های سازه­ای ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند اثر باد و موج و حرکت خودروها باشد، بدون شک یکی از انواع این بارهای دینامیکی که برای مهندسین سازه از بیشترین اهمیت برخوردار بوده، تحریکی است که توسط زلزله­ها ایجاد می­شود. البته اهمیت مساله زلزله تا حدودی به علت نتایج زیان­باری است که یک زلزله در یک منطقه پرجمعیت به­جا     می­گذارد. از آنجا که طراحی سازه­های اقتصادی با معماری­ها و ابعاد گوناگون که قادر به تحمل نیروهای حاصل از یک زمین­لرزه قوی باشند، توانایی بالایی را در هنر و علم مهندسی طلب می­کند، منطقی به نظر می­رسد که رشته مهندسی زلزله به عنوان چارچوبی که در آن کاربرد تئوری­ها و تکنیک­های ارائه شده در دینامیک سازه­ها و … به نمایش گذاشته می­شود، مورد استفاده قرار گیرد.
توانایی روش­های متداول طراحی و ساخت سازه­های موجود بسیار محدود می­باشد و پاسخگوی نیازهای روزافزون طراحی سازه­های جدید نیست. به عنوان مثال بلندتر شدن ساختمان­ها به دلیل کمبود زمین در کلان شهرها و برآورده کردن نیازهای معماری جدید با فرم­های غیر معمول از جمله مشکلاتی است که نیاز به تکنولوژی­های جدید در امر ساخت و ساز را در کشورمان نمایان    می­کند.
 

1-2.  لزوم انجام تحقیق حاضر

سیستم­های سازه­ای مختلفی جهت مقابله با نیروهای جانبی ناشی از زلزله در ساختمان­های فولادی مورد استفاده قرار گرفته است که می­توان به سیستم قاب­ خمشی مقاوم، سیستم     مهاربندی­شده همگرا و سیستم­ مهاربندی­شده واگرا اشاره کرد. هر یک از این سیستم­ها به نوبه خود دارای معایب و محاسن مربوط به خود می­باشند که در طول سال­های اخیر موضوع تحقیق علم مهندسی زلزله بوده است.
در کشور ایران استفاده از سیستم­های مهاربندی همگرا در بین مهندسین سازه بسیار رایج می­باشد. لذا پرداختن به این موضوع و بیان معایب این سیستم­ها و ارائه راهکارهای کاربردی در زمینه رفع این معایب، می­تواند کمک شایانی در پیشرفت صنعت ساختمان­سازی ایران در جهت ایمن­تر شدن ساختمان­ها نماید.
یکی از انواع سیستم­های مهاربند همگرا، سیستم مهاربندهای مقاوم در برابر کمانش یا به اختصار BRB[1] می­باشد. این سیستم یکی از قویترین سیستم­های موجود در امر کنترل ارتعاشات نامطلوب سازه­ها در برابر نیروهای جانبی می­باشد و امروزه در اکثر نقاط جهان از این سیستم جهت مستهلک کردن انرژی ناشی از زلزله، به وفور استفاده می­شود.
در این نوع مهاربندها، هدف رسیدن مهاربند تحت بار محوری فشاری به حد تسلیم با جلوگیری کردن از کمانش عضو می­باشد که این امر توسط یک مکانیزم خارجی انجام می­شود. بنابراین مهاربند هم در کشش و هم در فشار بدون اینکه کمانش کند، تسلیم می­شود. همچنین از آنجایی­که کمانش مهاربند جهت استهلاک انرژی مطلوب نیست، این سیستم که رفتار الاستو­پلاستیک دارد، جهت مستهلک کردن انرژی زلزله بسیار موثر عمل می­کند.]3[
در تحقیق حاضر، مطالعاتی بر روی مهاربندهای مقاوم در برابرکمانش به عنوان یک سیستم مقاوم در برابر نیروهای ناشی از زلزله انجام شده است. از آنجایی­که نصب     سیستم­های مقاوم در برابر زلزله از نظر اقتصادی و مقاوم­سازی، کمک شایانی به رفتار مناسب سازه در برابر بارهای دینامیکی می­کند، تحقیق بر روی این سیستم­ها دارای اهمیت زیادی می­باشد.
مهاربندهای مقاوم در برابر کمانش دارای محاسن زیادی نسبت به مهاربندهای همگرای معمولی می­باشند و از نظر سازه­ای نیز رفتار مطلوبی در برابر نیروهای جانبی از خود نشان     می­دهند. در کنار این محاسن، یک سری معایب برای این مهاربندها بیان شده است که در زیر به این معایب اشاره می­شود:

• ساخت مهاربندهای BRB تا حدودی پیچیده و پرهزینه بوده و نیاز به تکنولوژی روز دارد.
• به دلیل پیچیده بودن ساخت، تولید مهاربندهای BRB در انحصار شرکت­های خاصی است.
• در صورت استفاده از فولاد با بازه جاری شدن وسیع به عنوان هسته مقطع، نیروهای اضافه به سازه اعمال خواهد شد.]3[

[1]  Buckling Restrained Brace