در این فصل به بیان کلیاتی درباره توده گابرویی کوه­پریشان حد­فاصل روستاهای زرینه و تکیه بالا (جنوب قروه، استان کردستان) می­پردازیم. این فصل شامل هدف از انجام پژوهش، روش انجام پژوهش،  موقعیت جغرافیایی و راههای دسترسی، جغرافیای طبیعی و پیشینه مطالعات زمین­ شناسی انجام شده در منطقه، خواهد بود.

موضوع مورد مطالعه در این پایان نامه پتروگرافی و پترولوژی توده گابرویی کوه پریشان (جنوب قروه) استان کردستان می­باشد.

2-1- هدف از انجام پژوهش

بررسی دقیق سنگ­شناسی و مطالعات پترولوژیکی توده پلوتونیک مافیک منطقه کوه­پریشان حد فاصل روستای زرینه – روستای تکیه بالا به منظور دست­یابی به ترکیب سنگ­شناسی و ویژگی­های ژئوشیمیایی و پتروژنز توده مورد مطالعه می­باشد.

3-1- روش انجام پژوهش

برای دستیابی به هدف یاد شده روش کار و ترتیب مراحل انجام آن عبارت است از:

1- مطالعات کتابخانه­ای: بررسی و مطالعه کتاب­ها، مقاله­ها، نشریه­ ها، نقشه ­های زمین­شناسی منطقه، نقشه توپوگرافی و راههای دسترسی و عکس­های  ماهواره­ ای مرتبط با منطقه مورد پژوهش.

2- مطالعات صحرایی: بازدید و بررسی واحدهای مرتبط با توده مافیک، تغییرات توده مافیک از نظر رنگ، ساخت، اندازه کانی­ها، گستردگی و پراکندگی آن در منطقه مورد پژوهش و نمونه برداری طی عملیات 10 روزه  در ایستگاه ­های 1- ارتفاعات شمال روستای گلالی مشرف به روستای زرینه- شمال روستای شیروانه 2- ارتفاعات شمال تکیه بالا 3- ارتفاعات جنوب روستای مجید انجام گرفت. با توجه به حجم کم توده گابرویی و پراکندگی آن در منطقه و قرار گیری در ارتفاعات و خط الراس، عمل نمونه برداری با دشواری­های همراه بود اما نمونه برداری  با دقت و شکیبایی انجام گرفت.

3- بررسی­های آزمایشگاهی: شامل انتخاب 50 نمونه­ی سالم با کمترین هوازدگی جهت تهیه مقطع نازک و مطالعات کانی­شناسی و پتروگرافی بر روی این مقاطع. از 14 نمونه آنالیز XRF و ICP در آزمایشگاه سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی  انجام شد.

4- ترسیم نمودار­ها با نرم افزار­های زمین شناسی و گرافیکی. 

5- تجزیه و تحلیل داده ­ها­ی حاصل، پردازش آنها و ارائه گزارش نهایی.

4-1- موقعیت جغرافیایی و راه­ های دسترسی

شهر قروه در 75 کیلومتری جنوب شرق سنندج (استان کردستان) در مسیر ارتباطی همدان – سنندج  واقع شده است که از شمال به

 بیجار، از شرق به کبودر­آهنگ و همدان، از جنوب شرقی به اسد­آباد، ازجنوب به سنقر و از غرب به سنندج محدود می­باشد.

جاده آسفالته همدان – سنندج و همدان – سنقر از راه­های دسترسی به منطقه مورد مطالعه می­باشد. ارتباط روستاها و مناطق شهری از طریق جاده آسفالته و خاکی درجه 2 و 3 می­باشد. جهت دسترسی به جنوب منطقه مورد مطالعه (روستاهای شیروانه و تکیه بالا) بهترین مسیر، جاده آسفالته  همدان – سنقر و دسترسی به شمال آن (روستای مجید آباد) جاده آسفالته همدان – قروه مناسب­تر می­باشد. در شکل (1- 1) موقعیت جغرافیایی و مسیرهای دسترسی منطقه مورد مطالعه  نشان داده شده است.

5-1- جغرافیای طبیعی

شهرستان قروه در منطقه کوهستانی قرار دارد با توپوگرافی خشن، دارای کوههایی بلند نظیر دروازه با ارتفاع 3162 متر، بیر با ارتفاع 3245 متر و پریشان با ارتفاع  2570 متر و دره­های پرشیب می­باشد. این منطقه دارای آب و هوای سردسیری، زمستان­های طولانی و سرد و تابستان­های ملایم است. دی ماه سردترین ماه سال با دمای 20- تا 2- درجه سانتی­گراد است و گاه بارش سنگین برف باعث مسدود شدن راههای ارتباطی مناطق روستایی می­­شود. تیر ماه گرمترین ماه سال است که حداکثر دما به 36 درجه سانتی گراد می­رسد.

گویش بیشتر مردم منطقه کردی می­باشد و به دلیل دشت­های حاصل­خیز و مراتع مناسب، کشاورزی و دامپروری در این مناطق رونق دارد. با توجه به غنی بودن منطقه از معادن یکی از منابع کسب درآمد اهالی این شهرستان معادن آن می­باشد.

6-1- پیشینه مطالعات زمین شناسی

– عمیدی (1345) در رساله کارشناسی ارشد خود سنگ شناسی سنگ­های آذرین جنوب قروه را مورد بررسی قرار داده است.

– زاهدی از سال 1345 تا 1369 اقدام به تهیه نقشه زمین شناسی250000/1  وچهار گوش قروه همراه  شرح نموده است.

– (1975)  Bellon and Broud سن مطلق توده نفوذی گابرو – دیوریت خرزهره در روستای شیروانه (جنوب قروه) را به روش K – Ar، 38 تا 40 میلیون سال  (اوایل الیگوسن) تعیین کرده­اند.

– سنگ قلعه (1374) در رساله کارشناسی ارشد خود پترولوژی سنگهای آذرین جنوب قروه را مورد مطالعه قرار داده است.

– حسینی (1376) نقشه زمین شناسی 100000/1 چهارگوش قروه با شرح را تهیه نموده است که سنگ­های آذرین گابرو، دیوریت، مونزودیوریت و گرانیت را در مجموعه پلوتونیک قروه شناسایی کرده است.

– ترکیان (1387) ماگماتیسم مجموعه پلوتونیک جنوب قروه را در پایان نامه دکتری خود مورد مطالعه قرار داده است.

– ترکیان (1388) در پژوهشی تحت عنوان استفاده از عناصر کمیاب و نادر خاکی در تعیین منشاء ماگمای سازنده توده­های نفوذی گرانودیوریتی-گرانیتی و دیوریتی مجموعه پلوتونیک قروه به مطالعه این مجموعه پرداخته است.      

– شعبانی (1390) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود پتروگرافی و پترولوژی آنکلاوهای توده نفوذی گرانیتوئید­ی جنوب قروه-کردستان را مورد بررسی قرار داده است.

– میری (1390) در پایان نامه  کارشناسی ارشد  خود به برررسی پترولوژیکی و ژئوشیمیایی توده­های آذرین منطقه تکیه­بالا در جنوب قروه با نگرشی ویژه به کانسار سازی آهن پرداخته است.

Mahmoudi et al., (2011) – سن جایگیری نفوذی­های شمال زون سنندج – سیرجان را به روش U-Pb تعیین نموده که سن جایگیری توده پلوتونیک قروه را ( Ma157-149) ژوراسیک پسین و سن توده گابرویی شمال میهم بالا را 153 تا 157 میلیون سال تعیین نموده­اند.

-Torkian (2011)  توده پلوتونیک پریشان را به عنوان نمونه­ای از پدیده اختلاط ماگمایی مورد مطالعه قرار داده است.

با توجه به قرارگیری منطقه مورد مطالعه درپهنه سنندج- سیرجان در ابتدا به شرح مختصری از زمین­شناسی این پهنه می­پردازیم  و در ادامه زمین­شناسی منطقه مورد مطالعه بررسی خواهد شد.

7-1- زمین شناسی عمومی پهنه سنندج – سیرجان و منطقه مورد مطالعه

بر اساس مطالعات زمین­شناختی، ایران از لحاظ تکتونیکی همواره فعال بوده است و تمامی مراحل چرخه ویلسون از کافت درون قاره تا فرورانش پوسته اقیانوسی و در نهایت بسته شدن اقیانوس­ها در نقاط مختلفی از ایران قابل مشاهده است.

 زون­های مختلف ساختمانی-رسوبی ایران عبارتند از: زون زاگرس، زون سنندج- سیرجان، زون ایران مرکزی، زون مشرق و جنوب شرق ایران و زون البرز (آقا­نباتی، 1383، درویش­زاده، 1385).

1-7-1- زون سنندج – سیرجان

زون سنندج – سیرجان از غرب دریاچه ارومیه آغاز می­شود و با یک روند شمال غرب – جنوب شرق تا گسل میناب، در شمال بندر عباس ادامه دارد. طول این زون حدود 1500 کیلومتر و پهنای آن 150 تا 250 کیلومتر است. همخوانی ساختاری، یکسانی الگوی ساختاری، چیرگی راندگی­ها به ویژه پذیرش الگوی استاندارد مناطق کوهزایی در زون­های برخوردی، سبب شده تا برخی از زمین­شناسان مانند علوی (1994) و فرهودی (1978) سنندج – سیرجان را زیر زونی از زاگرس بدانند ولی ترتیب رسوبات، چهار چوب زمین ساختی و به ویژه رویدادهای زمین ساختی  و فعالیت­های ماگمایی- دگرگونی سبب شده تا گروه بزرگی از زمین­شناسان، ویژگی­های سنندج – سیرجان را با مناطق پر تحرک مرکز و شمال ایران مقایسه کنند و آن را زیر زونی از ایران مرکزی بدانند. با این حال تفاوت­هایی مانند پیروی از روند ساختمانی زاگرس، نبود نسبی سنگهای آتشفشانی دوره ترشیاری، محدودیت گسترش سنگهای ترشیری، فراوانی نفوذی­های گرانیتی – دیوریتی مزوزوئیک و سنوزوئیک، فراوانی نسبی آذرین بیرونی پالئوزوئیک (سیلورین – دونین – پرمین) عملکرد احتمالی رویدادهای زمین ساختی پیش از پرمین و سرانجام دگرگونی به نسبت پیشرفته­ی جنبش­های سیمیرین پیشین از ویژگی­های بارز سنندج – سیرجان است که وابستگی آن را با زون­های مجاور پرسش آمیز و مستقل دانستن آن را پیشنهاد می کند (آقا­نباتی 1383).

ویژگی­های بارز سنندج – سیرجان به ویژه فرایند­های دگرگونی آن در همه­جا یکسان نیست. در نیمه جنوب شرقی این زون، پدیده­های دگرگونی به طور عمده، حاصل عملکرد کوهزایی سیمیرین پیشین و در نیمه شمالی آن رویدادهای سیمیرین میانی به ویژه کوهزایی لارامید از عوامل پلوتونیسم و دگرگونی هستند به همین  دلیل افتخار نژاد (1359) زون سنندج –سیرجان را به دو بخش همدان – سنندج و همدان – سیرجان تقسیم می­کند.

محجل (1997) و محجل و سهندی (1378) زون سنندج سیرجان را از جنوب غرب به شمال شرق به 5 زیر زون تقسیم می کند که عبارتند از:

1- زیر زون رادیولاریتی

2- زیر زون بیستون

3- زیر زون افیولیتی

4- زیر زون حاشیه­ای

5- زیر زون با دگرشکلی پیچیده

منطقه قروه بر اساس این تقسیم­بندی بخشی از زیر زون با دگر­شکلی پیچیده است. از ویژگی­های مهم این زون وجود سنگهای شدیداً دگر شکل یافته و فراوانی واحد­های شیستی، فیلیتی و متاولکانیک است. به عقیده ایشان این زیر زون با داشتن دو دگرشکلی ناحیه­ای عمده، اولی با فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس جوان و ایجاد کمربند آتشفشانی به سن ژوراسیک پسین – کرتاسه آغازین و دیگری با برخورد سکوی عربی به صفحه ایران در کرتاسه پسین همراه با نفوذ توده­های  پلوتونیک متنوع، از زیر زونهای فوق متمایز می­گردد.

در شمال غرب زون سنندج سیرجان در محل زیر زون با دگرشکلی پیچیده، دو گروه توده­های نفوذی وجود دارد، گروهی سن ژوراسیک میانی دارند (احمدی خلجی و همکاران 2007، شهبازی و همکاران 2010) و گروهی دیگر به سن کرتاسه پسین تا پالئوسن هستند، توده­ های اخیر در منطقه­ بین بروجرد و همدان نفوذ کرده ­اند.