بدون تردید حجم قابل توجهی از آیات قرآن به بیان داستان ها و سرگذشت اقوام و انبیای پیشین اختصاص دارد. مفسرین قرآن هم هر یک به شیوه ی خاص خود این آیات را تفسیر کرده اند ، مانند علامه طباطبایی(ره) از مفسران بزرگ شیعه که با روش مخصوص به خود این آیات را تبیین و تشریح نموده است. پژوهش حاضر با عنوان « رویکرد علامه طباطبایی(ره) نسبت به قصص قرآن » درصدد است تا دیدگاه ها و روش های آن علامه بزرگوار را مورد توجه قرار دهد. در این راستا ابتدا دیدگاه علامه طباطبایی(ره) درباره ی ویژگی ها و اهداف قصه های قرآنی و سپس روش های نقل و نقد ایشان ذیل آیات قصص مورد بررسی قرار می گیرد.
این پژوهش نشان خواهد داد که از نظر علامه قصص قرآن با ویژگی هایی چون واقعی بودن داستان ها ، حذف جزئیات ، تنوع اسلوب بیان ، تنوع در تعابیر ، تکرار و داستان در داستان بیان شده تا اهداف مورد نظر الهی مانند اثبات توحید و نبوت ، بیان ولایت و حقانیت کلام الهی ، عبرت گیری ، بشارت و انذار ، تسلی خاطر پیامبر(ص) ، صبر و پایداری ، نمایش سنت های الهی و تاویل حوادث و وقایع را به بهترین شکل محقق سازد. نهایتا آن چه حاصل می شود این است که داستان های قرآن علی رغم عدم بیان تمام جزئیات از ویژگی های هنری قصه پردازی خالی نیست و ضمن رعایت تنوع در بیان خویش هرگز از اهداف خود دور نگشته است.
هم چنین با تبیین قرآنی و روایی قصص و تطبیق آیات با قصه ی عهدین روش علامه در نقل و تفسیر آیات قصص به نمایش در می آید. بدین ترتیب مشخص می شود که همان بیان خاص و اجمالی قصه ی قرآنی برای آشنایی و عبرت گیری مخاطب کافی است و بعضی روایات نسبتا معتبر داستانی برای درک بهتر برخی صحنه ها مناسب است. اما هرگز نباید به قصه ی کتاب مقدس اطمینان داشت ، چرا که ضمن عدم اعتبار سندی ، متنش نیز تحریف شده و مطالب خرافی ، غیر عقلانی و متناقض با آیات قرآنی ارائه می کند.
در پایان با بررسی منقولات گوناگون در رابطه با قصص ، روش علامه در نقد روایات ، اسرائیلیات و آرای مفسران ذیل آیات داستانی مشخص خواهد شد تا نشان دهد روایات ، اسرائیلیات و اقوال صاحب نظران در قبال این موضوع قرآنی باید به لحاظ سندی و دلالی سنجیده شود و چنان چه از صافی های قرآن و روایات معتبر ، عقل و تاریخ معتبر ، اصول مذهبی و عقیدتی و یافته های قطعی علم تجربی عبور کرد ، پذیرفتنی خواهد بود.
کلید واژه ها : قصص قرآن ، تحلیل قصص ، علامه طباطبایی(ره) ، تفسیر المیزان .
فهرست مطالب
: کلیات ……………………………………………………………………………………………………….. 1.
…………………………………………………………………………………………………. 3.
- ………………………………………………………………………………………………….. 3.
…………………………………………………………………………………………… 4.
………………………………………………………………………. 6.
………………………………………………………………………………………… 7.
……………………………………………………………………………………… 7
……………………………………………………………………………………. 7.
………………………………………………………………………………………… 7.
…………………………………………………………………… 8
…………………………………………………8.
……………………………………………………………………………… 8.
……………………………………………………………………………… 8.
………………………………………………………………………………………. 9.
………………………………………………………………………………………………. 9.
……………………………………………………………………………………………………. 9.
………………………………………………………………………………………………………. 11
………………………………………………………………………………………………….. 12.
……………………………………………………………………………………………………. 13.
…………………………………………………………………………………………………. 13.
…………………………………………………………………………………………………… 13.
………………………………………………………………………………………………….. 15.
……………………………………………………………………………………. 15.
…………………………………………………………………………………………… 15.
…………………………………………………………………………………………… 15.
……………………………………………………………………………………………. 15.
………………………………………………………………………………………….. 16.
……………………………………………………………………………………………. 16.
…………………………………………………………………………………………..17.
…………………………………………………………………………………………… 17.
…………………………………………………………………………………………… 17.
………………………………………………………………………….. 17.
…………………………………………………………………………….. 18.
…………………………………………………………………………….. 19.
………………………………………………………………………………………………………. 20
: ویژگی ها و اهداف قصه های قرآنی …………………………………………………………………………………………………………….. 22
………………………………………………………………………………. 24.
…………………………………………………………………………………… 24.
………………………………………………………………………………………….. 27.
………………………………………………………………………. 31.
……………………………………………………………………… 32.
مسئله ی جزئی ………………………………………………………… 36.
……………………………………………………………………………………. 39
…………………………………………………………………………. 41
…………………………………………………… 42.
……………………………………………………………………………………….. 45.
46.
…………………………………………………………………. 47.
………………………………………………………… 47.
…………………………………………… 48.
……………………………………………………………………… 51.
……………………………………………………… 51.
………………………………………………………….. 55.
.
……………………………………………………………………………………. 61.
………………………………………………………………………. 63.
…………………………………………………………………. 63.
……………………………………………. 66.
…………………………………………………………………………………………….. 68.
………………………………………………………… 69.
…………………………………………………….. 71.
……………………………………………………………………………………… 73.
……………………………………………………………………………… 73.
……………………………………………………………………… 75.
…………………………………………………………………….. 76.
……………………………………………………………………….. 77.
…………………………………………………………………………………………… 79.
………………………………………………………………………………….80
………………………………………………………………………………….. 83.
……………………………………………………………………………….. 85.
…………………………………………………………………………… 88.
…………………………………………………………………………………. 90
.
………………………………………………………………………………………. 95.
…………………………………………………………………………. 97.
……………………………………………………………………………………… 99.
……………………………………………………………………………………… 107.
………………………………………………………………………………….. 110.
…………………………………………………………………………………… 111
……………………………………………………………………………………….. 114.
……………………………………………………………………………. 114.
- ……………………………………………………………………………… 116.
…………………………………………………………………… 117.
……………………………………………………………………. 118.
…………………………………………………………………………… 120.
…………………………………………………………………………………………. 123.
……………………………………………………………………………………………. 123.
…………………………………………………………………………………… 125.
127.
……………………………………………………………………………………. 128.
2 . 2 . 6 . تسلی خاطر پیامبر ( ص ) …………………………………………………………………………………………………………………. 129
2 . 2. 7 . صبر و پایداری …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 130
2 . 2 . 8 . نمایش سنت های الهی …………………………………………………………………………………………………………………………… 131
- ……………………………………………………………….. 131.
………………………………………………………………………………. 132.
…………………………………………………………………………………….. 133.
………………………………………………………………………………… 134.
……………………………………………………………………………………………………….. 135.
: روش علامه در نقل و تفسیر داستان های قرآن ……………………………………………………………. 138.
……………………………………………………………………………………….. 140
……………………………………………………………………. 141.
……………………………………………………………………….. 141.
………………………………………………………………….. 144.
……………………………………………………….. 145.
…………………………………………………………………… 148 .
……………………………………………………. 153.
………………………………………… 157
…………………………………………………………… 159.
…………………………………………………………………….. 162.
…………………………………………………………………………….. 163.
……………………………………………………………………….. 164.
……………………………………………………………………………………. 165.
………………………………………………………………………….. 167.
…………………………………………………………………………………….. 169.
…………………………………………………………… 175.
………………………………………………………………………. 177.
……………………………………………………………………………………… 181.
……………………………………………………………………… 182.
…………………………………………………………………………………. 185.
…………………………………………………………………………… 185.
…………………………………………………………………………………………. 187.
………………………………………………………………………………….. 188.
………………………………………………. 191.
…………………………………… 193
………………………………………………………………….. 196.
…………………………………………………………… 198.
………………………………………………………………………. 198.
…………………………………………………………………………. 199.
……………………………………………………………………………201
…………………………………………………………………………….. 205.
……………………………………………………………………………. 205.
…………………………………………………………………………….. 206.
………………………………………………………………………….. 213.
………………………………………………………………………. 215.
…………………………………. 217
…………………………………………………………………………………………………….. 219.
: روش علامه در نقد تفاسیر ذیل آیات قصص …………………………………………………………….. 221
………………………………………………………………………………… 223.
………………………………………………………………………………………… 225.
…………………………………………………………………………………….. 225.
………………………………………………………………………………………. 226.
………………………………………………………………………………………… 227.
………………………………………………………………………… 227.
……………………………………………………………… 228.
…………………………………………………………………………… 230.
……………………………………………………………………………. 233.
……………………………………………………………………. 235.
…………………………………………………………………………………. 240.
.
…………………………………………………………………………………………….. 248.
…………………………………………………………………………………… 249.
………………………………………………………………………………… 253.
……………………………………………………………………………….. 253.
…………………………………………………………………………………………. 254.
…………………………………………………………………………………… 254.
……………………………………………………………………….. 255.
…………………………………………………………………….. 256.
…………………………………………………………………………. 258.
………………………………………………………………………………………….. 263.
…………………………………………………………………………….. 265.
……………………………………………………………………………. 267.
……………………………………………………………………………………………………….. 272.
………………………………………………………………………………………………………….. 276
فهرست منا بع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………279
فصل اول
کلیات
هر مکتوبی قبل از ورود به بخش اصلی ، مقدماتی را برای آشنایی مخاطب عرضه می کند . در این پژوهش نیز در فصل اول مباحث مقدماتی در سه بخش عنوان می شود . در بخش اول طرح تحقیق و در بخش دوم مفهوم شناسی واژگان مرتبط و پرکاربرد موضوع خواهد آمد . چون مناسب است پیش از آغاز بحث درباره ی دیدگاه های یک صاحب نظر ، کمی پیرامون شخصیت و آثار وی صحبت شود ، بخش سوم به معرفی اختصاری علامه و المیزان اختصاص دارد . تا از این رهگذر مخاطب با روش کلی علامه در تفسیر آشنا شود و هنگامی که با برخی اصطلاحات و بیانات در روند پژوهش مواجه شد ، برایش نامأنوس نباشد . البته در انتها نتیجه ای کلی از کلیات نیز ارائه می شود .
بخش اول : طرح تحقیق
1 . 1 . 1 . بیان مسئله
قالب قصه یکی از سبک های بیانی جالب توجهی است که یک نویسنده با استفاده از آن درصدد القای پیام های مورد نظر خویش به شیوه ی جذاب می باشد . خداوند هم که در قرآن از بهترین اسلوب ها جهت القای مقاصد خویش بهره برده در مواردی از قالب قصه نیز استفاده می نمایند .
قصص هم که حجم قابل توجهی از آیات قرآنی را به خود اختصاص داده مورد توجه فراوان مخاطبان قرآن به این قسم آیات شده ، البته چون قرآن کتاب قصه نیست و پروردگار متعال هم درصدد داستان سرایی نمی باشد لذا از ذکر جزئیات خودداری نموده و به بیان اجمالی با هدف رساندن پیام های مورد نظر اکتفا کرده است .
به دلیل همین اجمال ، عده ای جهت تفسیر و روشن شدن ابهام به کتب تاریخی و اهل کتاب – که به مقتضای ذکر جزئیات قصص در کتب آسمانی شان – آگاهی نسبی از تفصیلات قصص داشتند مراجعه می کردند . در این بین برخی از اهل کتاب که از خلط داستان ها با خرافات هیچ ابایی نداشتند هنگام بیان داستان جعلیاتی را هم عنوان می کردند ، به تدریج همین خرافه ها و جعلیات وارد کتب تفسیر شد و به عنوان تفاسیر آیات قصص مورد استفاده قرار می گرفت .
این خرافه ها که به اسرائیلیات معروف گشتند تا حدی پیش رفتند که بعضاً عصمت انبیاء و ملائک الهی را نیز زیر سوال بردند .
همین بی توجهی و به خلاف عقل و دین و تاریخ و … بودن خرافه ها ذیل قصص قرآنی به عنوان تفسیر این دست از آیات ، آسیبی جدی به تفسیر برخی آیات وارد نمود به گونه ای که بعضی مفسران در مواجهه با قصص قرآنی در تفسیر خود رویکرد و روش خاصی را اتخاذ کردند .
علامه طباطبایی (ره) از جمله مفسران برجسته ای است که ذیل آیات مربوط به قصص با نگاهی دقیق و روشمند به تفسیر پرداخته و نظر صحیح را ارائه نموده است .
و این پژوهش درصدد بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی (ره) ذیل قصص و استخراج نقطه نظرات ایشان راجع به داستان های قرآنی و نیز اسرائیلیات که ناگزیر با قصص قرآنی همراه گشته ، می باشد .
بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضراین است : « رویکرد علامه طباطبایی (ره) نسبت به قصص قرآنی چیست ؟ »
