رفتار تراکم پذیری خاک‌ها به نگرانی مهمی در مهندسی ژئوتکنیک تبدیل شده است. با اجرای ساختمان‌ها، خاکریزها، جاده‌ها و … اغلب نشست‌های قابل توجهی ایجاد می‌شود. این نشست‌ها را مخصوصاً زمانی می‌توان خیلی مهم تلقی نمود که فونداسیون سازه متشکل از لایه‌های عمیق رسی باشد. پیش‌بینی رفتار خاک بعد از ماه‌ها و یا سال‌ها با استفاده از دانش امروزی، چالش مهمی در مهندسی ژئوتکنیک می‌باشد. زمانی که خاک تحت بارگذاری ثابتی قرار می‌گیرد، باگذشت زمان تغییرشکل‌هایی را تجربه می‌کند که خزش نامیده می‌شود. تغییرشکل‌های وابسته به زمان، به خصوص زمانی که تغییرشکل‌های دراز‌مدت مطرح می‌شود، در مهندسی ژئوتکنیک اهمیت زیادی دارند. این تغییرشکل‌ها، شامل نشست سازه بر روی زمین‌های تراکم پذیر، حرکات شیب‌های طبیعی و یا گودبرداری شده، فشرده شدن زمین‌های نرم اطراف تونل و… می‌باشد.
استفاده از مصالح ژئوسنتتیک، از اواسط دهه هفتاد میلادی در دنیا اوج گرفته است. در بین این مصالح ژئوتکستایل‌ها و پس از آن ژئوممبرین‌ها بیشترین کاربرد را در بین مصارف گوناگون یافته‌اند. ژئوسنتتیک‌ها از مواد پلیمری تشکیل شده‌اند که همراه با مصالح طبیعی مثل خاک و سنگ در سازه‌های مهندسی بکار می‌روند. ژئوتکستایل‌ها عملکرد بسیار خوبی در رابطه با پخش و یکنواخت کردن تنش‌ها یا نیروها در یک سطح بیشتری داشته و به نحو مطلوبی مانع گسیختگی‌های نقطه‌ای و موضعی می‌شود. مصالح بنایی و خاکریزها تنش‌های فشاری را به نحو مطلوبی می‌توانند تحمل کنند در حالیکه درکشش ضعیف هستند. در حقیقت عملکرد الیاف در عمق معینی از خاک را می‌توان مشابه رفتار میلگردهای فولادی در بتن دانست. یک خصوصیات دیگر ژئوتکستایل‌ها، خاصیت ارتجاعی آن‌هاست و این امر

 

 موجب می شود که خاکی که با الیاف تقویت شده و تحت اثر بار خارجی دچار نشست شده است، بعد از حذف بار به حالت اولیه بر می‌گردد. مطالعات تئوری نشان می‌دهد که استفاده از الیاف ژئوتکستایل در خاک‌ها  باعث افزایش مقاومت و ضریب ارتجاعی خاک می‌شود ( محمد بلوچی، زینب قناد. 1389). با توجه به کاربرد ژئوسنتتیک‌ها، مطالعه تاثیرات آن‌ها بر رفتار خزشی ضروری بنظر می‌رسد.

2-1- پیشینه تحقیق
خاك به عنوان مصالح ساختمانی در مهندسی عمران در طرح‌های مهمی به كار گرفته می‌شود. انسان روی خاك زندگی می‌كند و انواع مختلف سازه همانند خانه‌ها، راه‌ها، پل‌ها و … را احداث می‌نماید. بنابراین مهندسان عمران باید به خوبی خواص خاك از قبیل مبداء پیدایش، دانه‌بندی، قابلیت زهكشی آب، نشست، مقاومت برشی، ظرفیت باربری و غیره را مطالعه نموده و رفتار خاك را در نتیجه فعالیت انسان پیش‌بینی نمایند. تاریخچه فهم رفتار خزشی خاک‌های رسی به قرن 19 بر می‌گردد. از جمله مثال‌های کلاسیکی می‌توان به نشست برج پیزا در ایتالیا اشاره کرد، به‌طوری که بر اثر خزش، برج حدود 5/1 متر نشست کرده و به یک سمت کج شده است و هم‌اکنون نیز برج مستعد نشست کردن می‌باشد. انحراف برج حدود 5/5 درجه می‌باشد. شرایط ژئولوژیکی سازه و نشست متغیر با زمان در شکل‌1-1 آورده شده است.
زمانی که خاک اشباع تحت بارگذاری ثابتی قرار می‌گیرد، با زایل شدن فشار آب حفره‌ای تنش‌های موثر با گذشت زمان افزایش می‌یابند، به عبارتی تحکیم اولیه اتفاق می‌افتد. مقدار قابل توجهی از نشست‌ها طی تحکیم اولیه اتفاق می‌افتد و نسبت تحکیم اولیه را می‌توان با استفاده از ضریب تحکیم Cv بیان نمود. بعد از زایل شدن کامل فشار آب حفره‌ای اگر بارگذاری برروی خاک حفظ شود، یک سری تغییرشکل‌های با گذشت زمان اتفاق می‌افتد که تراکم ثانویه یا خزش نامیده می‌شود. نسبت تراکم ثانویه را می‌توان با ضریب Cα بیان نمود. بنابراین محاسبه و پیش بینی این نشست‌های دراز مدت اهمیت زیادی دارد.
یک سری تحقیقاتی در زمینه ضریب تراکم ثانویه حدود یک دهه بعد از تئوری ترزاقی[1] (1925) به عمل آمد که بیانگر تراکم خاک‌های رسی در اثر زایل شدن فشار آب منفذی بود. مطالعات آزمایشگاهی انجام شده توسط تیلور[2] (1942) و بیوسمن[3] (1936) به طور واضح، تاثیر زمان بر تراکم پذیری رس را بیان می‌نمود. بیوسمن (1936) رابطه نشست-لگاریتم زمان را تحت تنش ثابت برای خاک‌های رسی به صورت خطی بیان نمود. تیلور (1942) برای اولین بار مدل وابسته به زمان را به منظور شرح رفتار خزشی خاک‌های رسی که در آن تحکیم اولیه و تراکم ثانویه به عنوان دو فرایند مجزا در نظر گرفته می‌شود را ارائه نمود. بجروم[4] (1967) به منظور شرح رفتار خزشی و فشار بیش تحکیمی ناشی از تاثیرات خزش، مدلی را که در آن تحکیم اولیه و تراکم ثانویه به صورت کوپل عمل می‌کنند، ارائه داد. اگرچه تحکیم اولیه و تراکم ثانویه از آغاز بارگذاری به صورت کوپل عمل می‌کنند، اما تراکم ثانویه در پایان تحکیم اولیه اتفاق می‌افتد. چون سرعت خزش پایین‌تر از تحکیم اولیه می‌باشد بنابراین تغییرشکل‌های خزشی را طی تحکیم اولیه نمی‌توان لحاظ نمود. زمانی که تحکیم اولیه زمان زیادی طول بکشد (به عنوان مثال برای لایه‌های ضخیم رسی) می‌توان تاثیر همزمان خزش و تحکیم اولیه را در نظر گرفت. بررسی‌های آزمایشگاهی انجام شده بر لایه‌های نازک رسی نشان می‌دهد که تحکیم اولیه در مدت زمان کوتاهی اتفاق می‌افتد، بنابراین خزش در مرحله تحکیم اولیه را می‌توان نادیده گرفت. ژانگ و همکاران[5] (2006)، مجیا و همکاران[6] (1988) با انجام آزمایش‌های خزشی تحکیم یک بعدی بر روی نمونه‌های ماسه‌ای در تنش‌های پایین به این نتیجه رسیدند که مقادیر تغییرشکل های خزشی در ماسه با افزایش سطوح تنش، افزایش می‌یابد.
مطالعات صورت گرفته در زمینه تغییرشکل‌های خزشی نشان می‌دهد، ترکیبات معدنی (مواد معدنی موجود در خاک)، سطوح تنش، تاریخچه تنش، مایع منفذی، شرایط زهکشی و ساختار خاک به عنوان پارامترهای مهم تأثیرگذار بر رفتار خزشی می‌باشند (سواجان وارادارجان[7]. 2011). اگرچه تأثیر این پارامترها بطور کامل مشخص نشده است، بنابراین در این مطالعه با استفاده از نتایج آزمایشگاهی تأثیر مسلح شدن خاک با الیاف ژئوتکستایل بر تغییرشکل‌های خزشی، تاثیر سطوح تنش، تاریخچه تنش و فشار آب حفره‌ای مورد مطالعه قرار گرفته و مکانیسم خزشی با در نظر گرفتن لغزش‌، برخورد و تغییرشکل ذرات شرح داده شده است.
3-1- اهداف
هدف کلی از این پژوهش، مطالعه آزمایشگاهی تغییرشکل‌های دراز مدت خاک ماسه‌ای رس‌دار در حالت مسلح نشده و مسلح شده با الیاف ژئوتکستایل می‌باشد. اهداف خاص مطالعه عبارتند از:
1) بررسی تاثیر سطوح تنش و مایع منفذی بررفتار خزشی خاک ماسه‌ای رس‌دار.
2) بررسی تاثیر مسلح کردن خاک با الیاف ژئوتکستایل بررفتار خزشی خاک ماسه‌ای رس‌دار.
3) بررسی تاثیر تاریخچه تنش به منظور ایجاد شرایط مناسب جهت سرعت بخشیدن به آزمایش خزشی.
دانه بندی خاک مورد استفاده در این تحقیق شامل ماسه اوتاوا و رس می‌باشد که ماسه اوتاوا، رد شده از الک 30 و مانده روی الک 50 می‌باشد. رس مورد استفاده نیز رس کوزه گری همدان می‌باشد. دلیل استفاده از خاک رس این است، چون ماسه نیازمند تنش‌های بالا جهت رخ‌دادن تغییرشکل‌های خزشی می‌باشند، با توجه به ظرفیت محدود دستگاه تحکیم دانشگاه محقق اردبیلی ( ظرفیت دستگاه 1280 کیلوپاسکال)، حداکثر مقداری که رس می‌توانستیم اضافه کنیم تا دانه بندی نمونه مورد استفاده در محدوده ماسه رس‌دار باشد، حدودا 60%  حجمی  بود. الیاف ژئوتکستایل مورد استفاده، ساخته شده از الیاف پلیمری با وزن واحد gr/m 300 می‌باشد. از مزیت‌های شاخص ژئوتكستایل‌ها سهولت و سرعت كاربرد، دوام بالا در مقابل عوامل طبیعی، توانایی نگهداری ذرات خاك در جای خود و مقاومت الكتریكی بالای آن‌ها می‌باشد.
4-1- ترتیب پایان نامه
 فصل اول، اهداف کلی پژوهش و به صورت جزئی به پیشینه تحقیقاتی اشاره می‌کند. فصل دوم، پیشینه تحقیق شامل مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در زمینه خزش و تغییرشکل‌های خاک می‌باشد. فصل سوم به بیان تحقیقات انجام شده در آزمایشگاه می‌پردازد. این بررسی‌ها شامل آزمایش تحکیم یک‌بعدی برروی نمونه ماسه‌ رس‌دار، جزئیات مصالح استفاده شده، دستگاه آزمایش و روند انجام آزمایش‌ها از جمله آزمایش دانه‌بندی، چگالی نسبی دانه‌ها، حدود اتربرگ و تحکیم می‌باشد. درفصل چهارم نتایج و یافته‌های پژوهش بدست آمده از این بررسی آورده شده و در نهایت فصل پنجم نتیجه گیری کلی از آزمایش‌ها را بیان می‌کند.
[1]Terzaghi
[2]Taylor
[3]Buisman
[4]Bjereum
[5] Zhang et al
[6] Mejia et al
[7]Sivarjan Varatharajan

در این فصل تحقیقات انجام شده بر اساس موضوع و در سه زمینه بتن سبک، بتن الیافی و میلگردهای FRP ارائه می شود و در ادامه تاریخچه و نحوه ساخت بتن سبک، بتن الیافی و GFRP مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین تئوری خمش تیرها و آیین‌نامه ACI در مورد

 

 طراحی تیرها با میلگردهای FRP مطرح گردیده است و تحقیقات انجام شده و نتایج آنها در مورد استفاده از میلگردهای FRP در سازه‌ها و نیز بتن های الیافی و سبک ارائه می گردد.

2-2- بتن سبک
1-2-2- تاریخچه
اساساً بتن سبك یك ماده جدید نیست و از روزگار امپراطوری رم تاكنون شناخته شده است. به کارگیری سبكدانه بیشتر براساس مواد خام در دسترس بوده است. در آلمان و نروژ تنوع وسیعی از انواع سبك دانه‌ها براساس رس منبسط شده (Liapor and Leca) تولید شده است. در هلند از سوی دیگر، تكنولوژی تولید سبك دانه براساس Fly ashتوسعه یافته است. در ایسلند، كاربرد سنگ سخت یك روش معمولی است كه تكنولوژی توسعه یافته براساس پامیس می‌باشد[3].
عملیات حفاری نفت، مجال استفاده از بتن سبك برای سكوها را فراهم نموده است. در طی دوره سال‌های 73- 1960 حدود 15 پل دهانه بزرگ با استفاده از بتن سبك Leca بر روی رودخانه‌ها در هلند ساخته شد.
تحقیق گسترده و توسعه سبك دانه (LWA) و بتن دانه سبك (LWAC) به خوبی اروپا، در ژاپن و آمریكای شمالی نیز انجام گرفت. در آمریكا تحقیق روی بتن سبك سازه‌های دریایی به وسیله مهندسان ABAM انجام شد، كه در چارچوب ACI ولی با نتایج و توصیه‌های ارزشمند نسبت به كاربرد LECA برای اهداف دیگر نیز انتشار یافت[3].
2-2-2- تعریف سنگدانه های سبک
سنگ دانه‌های با وزن كمتر از  1120 عموماً به عنوان سبك دانه در نظر گرفته می‌شود. جهت مقایسه، بیشتر سنگ دانه‌های معمولی نظیر ماسه و شن دارای جرم حجمی انبوهی در حدود 1520 تا 1680 می باشند. سبك دانه‌ها به دلیل تخلخل زیاد، دارای وزن مخصوص ظاهری كم هستند. طبقه بندی سبك‌دانه‌ها بر مبنای منابع، روش‌های تولید و كاربرد نهایی آنها می‌باشد[1].
[1] Light Weight Aggregate
[2] Light Weight Aggregate Concrete

………………………………………………………………………………………….. 44

 

        3-3-2- بال نماد قدرت محافظت…………………………………………………….. 45

 

        3-3-3- سیمرغ……………………………………………………………………….. 45

 

        3-3-4- اژدها………………………………………………………………………………………. 53

 

        3-3-5- اسب……………………………………………………………………………………… 57

 

        3-3-6- گاو……………………………………………………………………………………….. 62

 

        3-3-7- گریفون (شیردال)………………………………………………………………………. 64

 

        3-3-8- اسفنکس……………………………………………………………………………. 68

 

        3- 3 -9- هارپی…………………………………………………………………………………….. 69

 

        3-3-10- شیر…………………………………………………………………………. 71

 

        3-3-11- گوپت‌شاه……………………………………………………………………………. 75

 

فصل چهارم: تاثیر نقوش اساطیری ساسانی برهویت‌گرافیک ایران

 

4-1-گرافیک ایران

 

        4-1 -1- گرافیك دهه‌های 40 و 50 شمسی………………………………………….. 78

 

        4-1-2- اولین نسل بعد‌ازانقلاب………………………………………………………………………….. 79

 

        4-1-3- گرافیک ایران در رابطه با گذشته ………………………………………………….. 79

 

        4-1-4- روش‌های به كارگیری عناصر تصویری گذشته به شكلی نوین……………………………….. 81

 

        4-1-5- گرافیک ایران در رابطه با غرب…………………………………………………….. 82

 

4-2- هویت

 

        4-2-1- مفهوم هویت……………………………………………………………………………… 85

 

        4-2-2- اهمیت هویت…………………………………………………………………………………… 86

 

        4-2-3- بحران فرهنگی انسان معاصر…………………………………………………. 86

 

        4-2-4- هویت ایرانی…………………………………………………………………………………….. 87

 

        4-2-5- نقش هویت در گرافیك ایران……………………………………………………………………. 90

 

 

 

 

        4-2-6- ارتباط میان هویت و زیبایی در گرافیک……………………………………………………………. 91

 

        4-2-7- نقطه نظرات اساتید صاحب نام پیرامون موضوع هویت ایرانی………………………………… 92

 

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………… 99

 

منابع     …………………………………………………………………………………….. 101

 

کارعملی ……………………………………………………………………………………………. 105

 

تعریف مسئله

 

بی تردید طراح گرافیک ایرانی در پهنه فرهنگی تاریخی خود وارث سرمایه عظیمی ‌‌از نقشمایه‌هاست، این نقوش در همه دوران، بنای عظیمی‌‌از خاطره قومی‌‌بصری برای ما می‌‌سازد. اگر مسئله هویت را برای هنر سرزمین‌مان ضروری بدانیم از مهمترین راهکارهای کامیابی در این مهم  استفاده‌ی صحیح از این گنجینه‌هاست. و از آنجایی که هنر ساسانی سهم بسزایی از آن هویت عظیم را در خود داشته، برای استمرار یا تکامل این موفقیت نیاز به تحلیل و پژوهش روشمند احساس می‌شود. بنابراین جستار حاضر با عنوان تحلیل بصری نقش مایه‌های اساطیری ساسانی و نمود آن در گرافیک ایران (طراحی پوستر) با هدف رشد هویت درآثارگرافیکی انجام گرفته است.  

 

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق

 

آثار به جای مانده در ایران حاوی باورهای اسطوره‌ای و اندیشه‌های دینی و فرهنگی می‌باشد. شاید به توان گفت مستندترین مدارک برای بازسازی باورها و اعتقادات، آثار به جای مانده از آن دوره می‌‌باشد که بعضاً با کمترین تغییراتی به دست ما رسیده‌اند مروری اجمالی بر آثار هنری دوره ساسانی حکایت از آن دارد که هنرمندان آن عصر پیام‌های متنوعی را در قالب صحنه‌های گوناگون برای مخاطبانی که از دست ساخته‌های وی استفاده کرده اند خلق نموده است.

 

مهرها، نقوش برجسته، سکه ها، پارچه‌ها و یا گچبری‌های بر جای مانده از آن عصر همگی پیام خاصی را به مخاطب القاء می‌‌کنند که در طیف گسترده‌ای ازمفاهیم سیاسی، اجتماعی، دینی، اساطیری و…. قابل بررسی می‌‌باشند. شناخت و آگاهی بیشتر ما از جوامع گذشته تا اندازه ای وابسته به بررسی و بازخوانی دقیق مفاهیمی‌‌است که به صورت صحنه‌های متنوع بر روی آثار هنری این دوره تجلی یافته اند از این رو در این پژوهش تمام تلاش بر این است با بررسی نقوش اساطیری ساسانی و جمع آوری باورهای اساطیری بتوانیم مجموعه‌ای از نقوش را در کاربرد گرافیک امروزی عرضه نمائیم.

 

در راستای این پژوهش پس از معرفی اجمالی جامعه و هنر ساسانی به بازشناسی مفاهیم اساطیری ایرانی و غیر ایرانی که بر روی آثارشان نمایش داده شده اند پرداخته شده است.

 

1-3- سوالات تحقیق

 

1- نقوش ساسانی بر اساس کدام اسطوره‌ها شکل گرفته است؟

 

2- از کدام حیوانات در نقشمایه‌های ساسانی استفاده شده است؟

 

3- در شکل‌گیری نقشمایه‌های ساسانی آیا جنیه‌های مذهبی تاثیرگذار بوده است؟

 

4- چگونه می‌توان نقوش مربوط به گذشته را درگرافیک امروز به کار برد و دچار کهنگی نشد ؟

 

5- نقوش اساطیری  ساسانی در گرافیک امروز ایران در چه مضمونی بیشتر به کار رفته است؟

 

6- کاربست نقوش اساطیری ساسانی چه مزایایی برای هویت گرافیک امروز ایران دارد؟

 

1-4- فرضیه

 

1- به نظر میرسد جنبه‌های تصویری پرندگان اسطوره‌ای ساسانی،بیشتر از سایر نقوش این دوره بر گرافیک معاصر تاثیرگذاشته است.

 

2- به نظر میرسد با استفاده از نقشمایه‌های ساسانی می‌‌توان به گرافیکی با هویت ملی، مخاطب پسند و تاثیر گذار دست یافت.

 

1-5 اهداف اصلی و فرعی

 

هدف اصلی: بررسی نقشمایه‌های ساسانی و میزان اهمیت آنها  در معرفی و هویت  ایرانی در طراحی پوستر  و همچنین بررسی رابطه‌ی مفهومی‌‌نقوش ایرانی و چگونگی درک و فهم آن توسط مخاطب.

 

هدف فرعی: استفاده از نتایج به دست آمده برای طراحی پوستر با ویژگی‌های خلاق، ماندگار و مرتبط با موضوع.

 

1-6- روش تحقیق- روش جمع آوری اطلاعات

 

روش انجام تحقیق بر مبنای ماهیت: توصیفی- تحلیلی

 

روش جمع آوری مطالب از منابع کتابخانه ای، اینترنتی و میدانی(مشاهده آثار و اشیاء) است. سرانجام این پایان نامه بر اساس استخراج مطالب از پژوهش‌های گذشته تنظیم شده است.

 

1-7-کاربردتحقیق

 

این رساله در 4 فصل به بررسی موجودات اساطیرکهن ساسانی و همچنین نقش این موجودات در آثار و اشیاء می‌پردازد. از قدیم الایام هنرمندان تصورات انسان ها را از دنیای خیالشان به تصویر درمی آوردند. موجودات خیالی نیز که انعکاسی از برداشت های مثبت و منفی انسان از خود و دنیای پیرامون هستند در اشکال گوناگون بازنمایی شده‌اند. امید است که با توجه به سیر پایان نامه در جمع آوری و معرفی نقوش اساطیری این دوره و ارائه نمونه‌های کاربردی درگرافیک امروزی به توان مجموعه‌ای مفید به ادبیات رشته افزود.

 

1-8- پیشینه تحقیق

 

طبق بررسی‌های انجام شده این گونه استنباط می‌شود که نقوش ایرانی به ویژه عهد ساسانی از جایگاه والایی برخوردار هستند و مطمئناً چنین تمدن عظیمی با ارزش‌های بصری و ویژگی های منحصر به فرد می‌تواند منبع مناسبی برای طراحان گرافیک باشد. در دهه‌های اخیر تحقیق درمورد نقشمایه‌های این دوره مورد توجه حوزه‌های مختلف دانشگاهی و علمی‌‌قرار گرفته‌است و بنابر اهمیت موضوع، پایان‌نامه‌ها، مقالات و کتاب های زیادی در رابطه با نقوش ساسانی به رشته تحریر در آمده است که به اختصار ذکر می‌‌شود. با بررسی پایان نامه های مرتبط و مقالات، با کمتر موضوعی در رابطه با تاثیرگذاری نقوش اساطیری ساسانی بر گرافیک ایران برمی‌خوریم. بنابراین این ضرورت احساس می شد تا با تحلیل و پژوهش در مورد نقوش اساطیری این دوره مجموعه ای مفید به ادبیات این رشته اضافه نمود. وامید است تا به توان با اطلاعات جمع آوری شده به مقوله هویت سازی در طراحی پوستر کمک کرد.

 

 

• پایان نامه‌ها

 

1- رضا جهانفرد، بررسی عناصر نماد در نقش برجسته‌های ساسانی، و تاثیر آن بر گرافیک امروز ایران، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه هنر تهران، 1375.

 

2- احمد منتظری، بررسی نمادهای دینی در نقش برجسته‌های ساسانی، کارشناسی ارشد نقاشی دانشگاه هنر تهران، 1378.

 

3- مریم رضایی، بررسی نقوش اساطیری در مهرهای دوره ساسانی، کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پاییز90.

 

4- نرگس قدوسی، چرایی و چگونگی استفاده از نقوش سنتی در گرافیک معاصر، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکز، 1388.

 

5- مرضیه پیروزی، نقش باورهای فرهنگی ساسانی در طرح پارچه این دوره، کارشناسی ارشد، پژوهش هنر، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، بهمن1390.

 

6- رودیا بنائی، خاستگاه نقوش موجودات تخیلی در هنر دوران ساسانی،کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر تهران، شهریور1386.

 

7- زهره عباسی شهرستانی، بررسی باستان شناختی نقوش حیوانی، در مهرهای ساسانی مجموعه (نیری) موزه ملی، کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران،1390.

 

8- ایمان زکریایی کرمانی، بررسی نقوش اساطیری در منسوجات ساسانی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران، 1385.

 

9- مهدی حق شناس، بررسی نقوش انسانی اساطیری ایران و کاربرد آن در گرافیک محیطی کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه هنرهای تجسمی‌‌آزاد اسلامی،1390.

 

10- ندا داوری، بررسی نمادهای حیوانی ایران در نشانه‌های گرافیکی معاصر،کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان،1390.

 

11- سمانه ارجمند، تحلیل جنبه‌های تصویری پرندگان اساطیری دوره ساسانی و تاثیر آن در گرافیک معاصر ایران، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنر شاهد، 1389.

 

12- معصومه حقانی، مفاهیم نمادین در نگاره‌های ساسانی و کاربرد آن در انتقال معنا در گرافیک امروز، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری دانشکده هنر، 1388.

:

کتاب و کتابخانه از جلوه­های دیرین تمدن بشری است که در ایران نیز سابقه­ای کهن دارد. و از آنجا که ایران همواره مهد علم و هنر بوده دانشمندان حاذقی در علوم مختلف و هنرمندان بزرگی در هنرهای گوناگون پرورش داده و هنرهای کتاب­سازی و کتاب­آرایی نیز به موازات دیگر هنرها مورد علاقه­ی مردم و دوستداران علم و هنر این سرزمین بوده است.

پس از فتح ایران، با رواج اسلام و نیاز به استنساخ قرآن، رسم­الخط عربی از همان آغاز مورد توجه قرار گرفت. در سال­های اولیه، خط کوفی مورد استفاده قرار گرفت. در ایران نوع خاصی از این خط با نام کوفی شرقی رایج بود و هنرمندان ایرانی تا اوایل قرن پنجم قمری بیشتر قرآنها را با این شیوه که تنوع بسیاری داشت، می­نوشتند. در بیشتر قرآنهای قرن چهارم و پنجم قمری هنر تذهیب، جزیی از خودِ حروف کوفی بود و خوشنویس خود نیز مذهّب بود. در اواخر قرن سوم قمری ابن مقله (328-272 قمری) اصلاحاتی در خط انجام داد و خط­هایی را که از کوفی منشعب شده بود تکمیل ساخت، قواعدی برای خوشنویسی تدوین کرد و اصل خطوط را بر مبنای سطح و دور پایه­گذاری کرد. در قرن چهارم علی ابن هلال معروف به ابن بوّاب (ف. 413 قمری) در قواعد نقطه­گذاری و یکدست کردن اصول خط­های شش­گانه «اقلام ستّه» نقش برجسته­ای داشت. او با تدوین و تکمیل اصول و قواعد پیشین، نوشتن خطوط شش­گانه را به شکل کلاسیک خود نزدیک­تر ساخت.

 از قرن پنجم قمری خط نسخ به دلیل تحریر و قرائت ساده­تر جایگزین کوفی شد. این هنگام از خطوط دیگری همچون محقق، ریحان و ثلث نیز

 

 برای کتابت استفاده می­شد. علاوه بر هنرمندان گمنام قرن پنجم و ششم قمری، خوشنویس دیگری که در شکوفایی انواع خطوط نقش بارزی داشت “یاقوت مستعصمی” (698-616 ق) بود که به­جز قطعات فراوان، قرآنها و کتابهای بسیاری را کتابت کرد. او به همراه دیگر خوشنویسان مطرح این دوره که برخی نیز از شاگردان او بودند، سبب گسترش و بالارفتن سطح کیفی خوشنویسی در نسخه­های خطی شدند.

با هجوم مغولان به ایران و تشکیل حکومت، در نیمه­ی اول حکومت ایلخانی، به علت اینکه حاکمان مغول و جانشینان آنان از دانش و تجربه­ی کافی در اداره­ی امور ایران بی­بهره بودند و پیوسته سرگرم کشمکش­های داخلی و غارت اموال مردم بودند، دانشمندان، هنرمندان و فرهیختگان علم و فرهنگ مورد بی­توجهی و بی­مهری قرار گرفته و مجالی برای توسعه­ی هنرها نبود.  

پس از حمله­ی مغول و در نیمه قرن هفتم و اوایل قرن هشتم قمری که ثباتی نسبی در ایران به وجود آمد، اوضاع تغیرات قابل ملاحظه­ای کرد. به­طوری­که ایرانیان اهل علم و فضل و هنر رفته­رفته به دربار ایلخانی راه یافته و از تجربه­ی آنها در اداره­ی کشور بهره گرفته شد، هنرمندان و دانشمندان مورد تکریم قرار گرفته و توسعه­ی هنرهای ایرانی جانی دوباره یافت. در این دوره کتابخانه­ها و مراکز علمی و فرهنگی بسیاری به وجود آمد، سنت تولید کتاب حرفه­ای شده و به­صورت جمعی انجام می­گرفت، همچنین کارگاههای درباری کتاب­آرایی رونق گرفت، اقلام ستّه قانونمند شد و رواج استفاده از آنها در رونق کتاب­آرایی بسیار مؤثر بود.

 با گذشت زمان بر اهمیت کتابخانه­های درباری افزوده شد و به­تدریج وجه تزیینی برخی از نسخه‎ها بر جنبه­ی کاربردی آن پیشی گرفت. به­همین سبب کتابخانه­های سلطنتی توسعه یافت و بخش کارگاهی آن اهمیت ویژه­ای پیدا کرد و شمار زیادی از هنرمندان برجسته همانند کاتب، نقاش، مذهِّب و مجلد و.. را برای کتاب­آرایی جذب کرد.

با آغاز قرن هشتم قمری هنر کتاب­آرایی وارد مرحله نوینی شد و آثاری کم نظیر در قالب قرآن، شاهنامه و دیوان اشعار تولید شد. تهیه­ی نسخه­های خطی نفیس چون قرآن و شاهنامه در کانون توجه حاکمان قرار داشت. از اتفاقات مهم در عرصه­ی هنر کتاب­آرایی، تهیه­ی نسخه­ها با ابعاد -قطع- بزرگ بود. در این دوره اقلام ستّه تکمیل شد و رواج زیادی پیدا کرد و به مدد تلاش­های خوشنویسان مختلف به نهایت کمال و زیبایی خود رسید و انواع خطوط شش­گانه به همراه تذهیب­های عالی و با نقش­های زیبا و رنگ­های درخشان در نسخه­برداری قرآن به­کار می­رفت.

در این دوره تحولات هنر کتاب­سازی به دلیل اوضاع پرفراز و نشیب خود، پیوسته مسیر تحول و تغییر را تجربه کرده و مقدمات تعالی آن­را در خلق فنون مختلف، نقش­های بدیع و بهره­گیری از مواد و مصالح مختلف، متناسب با قطع کتاب را فراهم آورد.

از موضوعات مورد علاقه مردم و هنرمندان، کتابهای دینی و مذهبی بودند که در کارگاههای مختلف مورد استنساخ قرار می‎گرفت. به موازات کتابت قرآن، متون مذهبی دیگری نیز به­دست توانای هنرمندان به رشته تحریر درآمده بود که از آن جمله می‎توان کتاب نهج‎البلاغه را نام برد. بدون تردید این کتاب ارزشمند مورد توجه خاص و عام بوده و بارها توسط کاتبان کتابت شده است. یکی از این کاتبان و خوشنویسان شهیر، احمد بن السهروری می‎باشد و از جمله نسخه‎های کتابت شده توسط او، نسخه­ای از نهج‎البلاغه می‎باشد که با شماره 64455 در کتابخانه­ی مجلس نگهداری می‎شود.

این پژوهش به دنبال بررسی کیفیت خوشنویسی و هنرهای کتاب­آرایی در این نسخه می­باشد تا مشخص سازد که آیا این نسخه از آثار سهروردی می­باشد؟ چه مطابقتی با نُسَخ هم­عصر خود دارد؟

با وجود اینکه در انجام این پژوهش، عدم وجود پژوهش­های مشابه در مورد سهروردی و همچنین عدم امکان استفاده از منابع لاتین و عربی موانعی را ایجاد نمود، اما تلاش شد تا از میان اندک نوشته­های موجود راهی به شناخت بیشتر احوال و آثار سهروردی باز شود.

در ابتدا به بررسی شرایط سیاسی، فرهنگی و هنری ایران در دوره­ی مغول پرداخته شد و وضعیت هنر و نیز کتاب­آرایی در این دوره­ تشریح شد. در فصل سوّم شرایط تدوین نهج­البلاغه، احوال و آثار احمد بن السهروردی و ویژگی‏های نسخه مورد بررسی قرار گرفت و در فصل چهارم به بررسی و تحلیل ویژگی هنرهای کتاب­آرایی این نسخه پرداخته شد.

کیفیت هر اثر هنری در گرو محتوای ایدئولوژی، ذائقه هنری و میزان علاقمندی مخاطب به آن است. گرچه ظاهر اثر هنری نیز حائز اهمیت است؛ اما در مقایسه با محتوای معنوی آن در درجه دوم اهمیت قرار دارد و به جز هدف مادی،  برآورده ساختن نیازهای معنوی یک اثر، چون کسب دانش سازنده و مخاطب و زیباشناسی نیز از ویژگی‌های خاص بازار هنر است.

ایده‌های جدید اگر با حمایت و استقبال روبرو شوند، شانس باقی ماندن و رشد کردن را پیدا می‌کنند، حال اگر حمایت از سوی مخاطبان

 

 خاص و هنردوست صورت گیرد، منجر به رشد کیفی اثر هنری می‌شود و اگر مورد توجه مخاطب عام قرار گیرد، علاوه بر رشد کیفی، رشد کمی اثر را نیز در پی خواهد داشت؛ به طوری که مصرف کننده به صورت روزمره با آن سروکار داشته باشد و هنر را بخشی کاربردی از زندگی خود سازد و این خود راهکاری است که منجر به  تکامل اثر هنری می‌شود. از این طریق است که می‌توان مفاهیم فرهنگی و هنری را به بیان و شیوه‌ا‌ی جدید برای نسل امروز عرضه داشت و آن را به گونه‌ای منتقل کرد که خوش‌آیند باشد و مورد توجه وی قرار گیرد. این فعالیت را می‌توان حتی در عرصه‌ها‌ای چون بینال‌های (دو سالانه‌ها) داخلی و جهانی با حضوری فعال و درخشان محقق ساخت.

به بیان دیگر این رویکرد با تحلیل ساختاری و زیبایی‌شناسی زیورآلات آبگینه و همراه ساختن صنایع دستی، با مفهوم هنر به معنی خلاقیت و عدم تکرارپذیری اگر چه به سختی امکان‌پذیر است؛ اما می‌توان یک اثر را با ابتکار و ادغام کردن رشته‌های دیگر همانند نقاشی، گرافیک در کنار صنایع دستی، همچنین استفاده از تکنیک‌های جواهرسازی، محصولی تکراری و عاری از خلاقیت را به اثری نو و بدیع و در عین حال جذاب مبدل ساخت. به طور مثال یک تابلویی نقاشی می‌تواند به جای نصب شدن بر روی دیوار در قالبی کاربردی‌تر به عنوان زیورآلات مورد استفاده قرار گیرد. این آثار مبتکرانه می‌توانند با موادی شفاف و در عین حال دارای پیشینه‌ای عمیق به همراه خلاقیت و نوآوری‌های به روز شده خلق شوند و در اختیار هنردوستان و زیبادوستان قرار گیرند. نحوه‌ی ارائه‌ی این آثار باید به گونه‌ای باشد که هنر و فرهنگ ملی دیرینه و معاصر ایران را بازتابانند و آن را به خارج از مرزها انتقال دهند و موجب تثبیت و گسترش این غنای فرهنگی در بازارهای جهانی گردند.

پژوهش حاضر در چهار فصل تدوین گردیده است و در فصل اول به کلیات پژوهش که شامل ادبیات نظری، سئوالات و اهداف و مسئله تحقیق است، پرداخته شده است. فصل دوم تاریخچه‌ای از شیشه‌گری ایران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی را شامل می‌شود که جهت ورود به بحث اصلی مورد بررسی قرار گرفته است در این قسمت به منظور آشنایی با مفاهیم، تعاریف مربوط به پیشینه تحقیق در پیشینه نظری از طریق جستجوی كتابخانه‌ای، جستجوی اینترنتی و رجوع به تحقیقات و پروژه‌های انجام شده، مطالعات نسبتا گسترده‌ای صورت گرفت. شرح و ماحصل این مطالعات در فصل دوم انعكاس یافته است . از این اطلاعات مبنایی برای محورهای مصاحبه و سپس پرسشنامه بدست آمده است. در فصل دوم به سازوکار معاصر اقتصاد جهانی هنر و تحلیل مضامین جذاب هنر معاصر ایران و رابطه میان بازار هنری و اقتصاد بازار پرداخته شده که به جهت ورود و عرضه آثار به بازارهای جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم تحلیل ساختاری و زیبایی‌شناسی زیورآلات آبگینه معاصر ایران انجام پذیرفته و همچنین در این فصل به ویژگی‌های بسته‌بندی مناسب جهت روبرو شدن با اقبال اقتصادی و فرهنگی و جهانی شدن پرداخته شده است  علاوه بر این پرسشنامه‌ها و آمار‌های دقیق بدست آمده از آن‌ها در این فصل مدون گشته است. در این تحقیق از پرسش نامه بعنوان اصلی ترین ابزار جمع آوری اطلاعات میدانی استفاده شده است. چرا كه جمع آوری اطلاعات با این حجم و در این مدت زمان محدود با سایر ابزار های دیگر ممكن نبود. علاوه بر آن سؤالات برای تمام آزمودنیها از طریق پرسش نامه هماهنگ و یكسان است. این خود می تواند گامی در جهت دقت و اعتبار اطلاعات جمع آوری شده باشد. همانطور كه ذكر شد؛ گزاره‌های مربوط به پرسش‌نامه با استفاده از مطالعات كتابخانه‌ای و همچنین مصاحبه با چند تن از خبرگان بدست آمده است که در این فصل بدان پرداخته شده است. به جهت رسیدن به اهداف تحقیق حاضر فصل پایانی به بحث
نتیجه‌گیری بر اساس یافته‌های پژوهش و بر مبنای پاسخ به پرسش‌های اصلی طرح اختصاص داده شده است.