الحمدلله الذی لایبلُغُ مِدحتَه القائلون و لایُحصِی نَعماءَه العادُّونَ و لایُؤَدِّی حقَّه المجتهدون الذِی لایُدرکُه بُعدُ الهِمَم و لاینالُه غوصُ الفِطن و الصلاةِ علی رسُلِه نبیِّ الرَّحمة و إمام الأئِّمة و سراج الأُمَّة و علی أهل بیته مصابیح الظُّلَمِ و عِصَمِ الأُمّمِ و منار الدِّین الواضحة و مثاقیل الفضل الرّاجحة.

عقود معوض یکی از نخستین اشکال معاملات بوده است که بشر از قدیم الایام آنرا شناخته است، بشر در اعصار گذشته حوائج خویش را از طریق داد و ستد برطرف می ساخت. و عموماً ملکیت از طریق قبض و اقباض فیزیکی از یکی به دیگری انتقال می­یافت، صرفاً کسی مالک

 شناخته می­شد که مال در ید او قرار داشت. از زمانی که بشر توانست ملکیت را که یک رابطه­ی اعتباری بین اشخاص و اموال است بشناسد، معاملات به شکل معاوضه صورت پذیرفت. به نظر می­رسد بیع زمانی بعنوان یکی از اشکال معاملات مطرح شد که بشر پول را به منظور سهولت در انجام معاملات، بجای یکی از عوضین وارد قلمرو معاملات کرد، و در حقیقت بیع زائیده­ی معاوضه است.

عقود معوض علاوه بر جامعه جهانی در حقوقی داخلی کشورمان نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که مادر عقود(ام العقود) محسوب می­شود و برای اثبات این اهمیت می بایست از علمای برجسته ای همچون صاحب مکاسب، شیخ مرتضی انصاری نام برد که سالیان درازی از عمر خویش را صرف روشن ساختن همین بحث کرده اند و از اهمیت آن نیز همین بس که در قرآن کریم نیز واژه بیع در هفت آیه[1] و افعال مشتق آن[2] در پنج آیه مطرح شده است.

از آنجا که عقد بیع از جمله عقودی است که برای رفع نیازهای مادی اشخاص از دیگران، مورد استفاده قرار می­گیرد و نیز دعاوی متعددی که در ارتباط با عقد بیع در محاکم مطرح می­شود بیشتر مربوط به تعهدات طرفین عقد می­باشد و چون مقررات قانون مدنی در مورد حق حبس ناکافی و پراکنده به نظر می­رسد، از این رو مسائل بسیاری مطرح می­شود که باید به آنها در پرتو رجوع به قواعد کلی و اصول و نیز نظریات فقها پاسخ داد و راه حلی در خور برای آنها یافت.

ریشه تاریخی حق حبس به عنوان یك قاعده عمومی حقوق را باید در حقوق آلمان جستجو كرد كه با شروع قرن بیستم وارد حقوق فرانسه و كشورهای عربی شد. هر چند كه به طور پراكنده مصادیق این قاعده در همه نظام های حقوقی وجود داشته است. در قوانین فعلی ایران به كلیت این قاعده تصریح نشده است ولی برخی از موارد آن در مواد قانونی دیده می‌شود. مبنای اصلی قاعده را در تقابل و وابستگی عوضین باید جستجو كرد، هر چند این مبنا اختلافی است و مبنای “Consideration” در حقوق كامن لا شهرت بیشتری دارد و در نظرات برخی از فقها نیز وارد شده است. برای تحقق حق حبس شرایطی لازم است و موانع متعددی نیز از جمله اجرای بخشی از تعهد، شرط تاجیل در قرارداد، شرط اسقاط حق حبس و … بر سر راه حق حبس وجود دارد. از بررسی فقه اسلامی، حقوق ایران و عرب بدست می‌آید كه حق حبس به عنوان ضمانت اجرای قراردادها تحت یك عنوان كلی در جایی جز حقوق كشورهای عربی و تحت عنوان “وسایل ضمان‌التنفیذ” بررسی نشده است ولی به طور پراكنده مطرح و مورد دقت قرار گرفته است. به هر حال در عقودی نظیر بیع و اجاره، در همه نظام های حقوقی، حق حبس اجراء می‌گردد.

در این نوشتار علاوه بر اینكه مسائل عمده مربوط به حق حبس كه به طور پراكنده در متون فقهی وجود دارد، از لابه لای آثار مكتوب فقیهان استخراج و مدون شده است، پندارهای نادرستی چون تعمیم موضوع آن به هر نوع امتناع، انحصار آن در عقد بیع و حتی لزوم دو طرفه بودن آن، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

هدف و انگیزه طرفین عقد بیع، علاوه بر مالكیت عوضین، در اختیار گرفتن آنها است. از این رو، برای هر یك از طرفین حق حبس در نظر گرفته شده است و آنها می توانند برای نیل به این هدف، اجرای تعهد از سوی خود را به اجرای تعهد طرف مقابل موكول سازند. در كنوانسیون یك طرف قرارداد می تواند در قبال عوض و هزینه نگهداری از كالا از حق حبس استفاده كند. همچنین می تواند اجرای تعهد از سوی خود را با توجه به شروط مندرج در ماده 71 معلق سازد. در حقوق ایران برخلاف كنوانسیون در قبال هزینه حفظ كالا حق حبس وجود ندارد. حق تعلیق اجرای قرار داد نیز به صورت یك قاعده كلی مطرح نشده است.

:

نهال هایی که از درخت تنومند فقه امامیه روییده، جوانه هایی را به بار می نشاند که برتمام شؤون زندگی مردم سایه گسترانیده ودرتمام امور فردی و اجتماعی انسانها اثرخود را به جای می گذارد.اندیشه حمایت از بزه دیده و جلوگیری از تضییع حق کسانی که درعرصه های

 گوناگون از اعمال مجرمانه دیگران خسارت می بینند، درفقه غنی شیعه مورد توجه قرار گرفته که ثمرات عملی آنها ترمیم خسارات وجنایات وارده به بزه دیدگان بوده است.عدالت زمانی توان بروز و ظهور پیدا می کند که آنهایی که درخیال خود با اغراض مجرمانه، قصد تعرض به حریم انسان ها را دارند از هیمنه قانون به گوشه ای بخزند و دست خویش را به خون انسان های بی گناه آغشته نکنند.درجهان کنونی علی رغم وجود ابزارهای متنوع درکشف جرم، همواره برخی ازافراد شرور با استفاده از امکانات و ابزار پیچیده ، اندیشه مجرمانه خویش را به گونه ای به ظهور می رسانند که اثبات جرم آنها درنزد قاضی آسان نیست.ازسوی دیگر پیشگیری ازوقوع جرم امری نیست که هیچ صاحب خردی درآن تردید نماید.یقینا” اینکه مجرم درطی مسیر اندیشه ی مجرمانه خویش و احتساب سود و زیان حاصله ازجرم به این نتیجه برسدکه راه گریزی از دست قانون و اثبات جرم واعمال مجازات نخواهد داشت، یکی از مهم ترین راههای رسیدن به اهداف فوق است.دراین راستاقانون «قسامه»نقش بسزایی درتضمین هرچه بیشترحقوق بزه دیده،ایفامی کند.«قسامه»یکی از راههای اثبات قتل و جرح یانفی آنها درحقوق اسلام است،مشهور فقهای امامیه حجیت«قسامه» به عنوان یکی از راه های اثبات جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد را، مشروط به وجود«لوث» می دانند.براین اساس ازنظر حقوقدانان اسلامی حجیت «قسامه»مطلق نیست بلکه مقید به تحقق «لوث»است.«لوث» به هرگونه اماره یاسببی گفته می شود که باعث حصول ظن قوی ومتعارف برای قاضی نسبت به درستی ادعای مدعی قتل یاجرح گردد.هرگاه چنین حالتی برای قاضی رسیدگی کننده حاصل شودزمینه اجرای مراسم«قسامه»توسط خویشان نسبی مدعی فراهم می گردد.به رغم اشکالات و نظریات مختلفی که از صدر اسلام تاکنون درباره عمل به قسامه مطرح گردیده است مشهورحقوقدانان اسلامی درمشروعیت عمل به قسامه اتفاق نظردارند.هرچند درمیان طرفداران عمل به قسامه نسبت به برخی ازاحکام آن اختلاف نظر وجود دارد.به طورمثال دراین که آیا دراثبات قتل عمدی ازطریق قسامه، اتیان پنجاه قسم کفایت می کند یا این که اتیان آن توسط پنجاه نفر از خویشان مدعی قتل ضرورت دارد، اختلاف نظر وجود دارد.قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از نظربسیاری از فقهای شیعه درماده 248قانون مجازات اسلامی (مصوب1370)دراین باره مقرر می داشت:«درموارد لوث، قتل عمد با پنجاه قسم ثابت می شودوقسم خورندگان باید از خویشان و بستگان نسبی مدعی باشند و درمورد آنها رجولیت شرط است.»و درتاریخ 23/10/1381 ماده فوق را اصلاح کرده، مقررمی دارد:« درموارد لوث،قتل عمد با قسم پنجاه نفر مرد ثابت می شود و قسم خورندگان باید از خویشان و بستگان نسبی مدعی باشند.

انسان در دوران بلوغ، با بروز علائم و نشانه های شهوت، تمایلات جنسی خود را شعله ور و سرکش، احساس می کند و در واقع در زمان اوج جنسی و فشار درونی حاکم بر وجود انسان، معمولاً برای اطفاء آتش شهوت و ارضاء تمایلات جنسی ممکن است دست به اعمال ناشایست و غیراخلاقی و خلاف شرع بزند و در این حال جامعه دچار بی نظمی شده و هم چنین بنیاد خانواده دچار تزلزل و گسیختگی می گردد. با تمام تلاشهایی که بشر امروز از خود نشان داده است. هنوز نتوانسته اند مهار این حیوان سرکش را در اختیار گیرد و قدری از

 سرعت انحطاط اخلاقی بکاهد لذا از طریق مختلفی استفاده شده تا از اشاعه اعمال منافی عفت جلوگیری نماید اسلام به عنوان کاملترین دین یا شناخت کاملی که از فطرت انسان داشته راههای پیگیری متعدد و در عین حال جوابگو را ارائه داده که با بکار بستن آنها می توان از وقوع این جرم پیشگیری کرد.

با وجود موارد فوق گاهی افرادی بدون رعایت چهارچوب اخلاقی، مرتکب جرایم منافی عفت می شوند. لذا قانونگذار برای حفظ عفت عمومی اعمال فوق را مورد جرم نگاری قرار می دهد. در کشور ما با الهام گرفتن از فقه شیعه مجازات سخت و سنگینی برای آن در نظر گرفته شده در عین حال که راه رسیدن به اجرای کیفر را نیز تحت مقرر نموده تا جرایم فوق اثبات نگردد. و در صورت اثبات فقهی به اجرا نگردد و از سلسله مراتبی پیروی می کند که مبتنی بر تسامح و تساهل است مثل قاعده پذیرش توبه حتی بعد از اثبات جرم و خلاصه اینکه شارع حکیم و کتاب مقدس یهود نظر به ارعاب اصلاح و پیشگیری دارد و نه اجرای کیفر.

رعایت عفت و پاکدامنی در روابط بین زن و مرد در جامعه ، یکی از پایه های اصلی نظام اجتماعی بوده و تامین کننده  آسایش فردی است اما چون افراد بشر ذاتا منفعت جو می باشند و ممکن است برای ارضای غرایض جنسی خود تمایل به نادیده گرفتن اصول اخلاقی و ایجاد اختلال در نظم اجتماعی شوند لذا ارتکاب اعمال در رفتار نامشروع از نظر حقوق جزا قابل تعقیب و مجازات می باشد و ارتکاب به اعمالی چون زنا ، لواط ، مساحقه ، تقبیل و غیره در دو دین اسلام و یهود منافی عفت محسوب میشوند که روابط نامشروع ایجاد میگردد که اسلام و یهود مجازات های سهمگینی برای آنها در نظر گرفته است .

اسلام با در نظر گرفتن نیازهاى واقعى و طبیعى انسان از یک سو و با عنایت به مصالح فرد و اجتماع از سوی دیگر، ازدواج را به عنوان بهترین راه و مناسب ترین شیوه برگزید. اسلام، آدمى را از تنهایى و تجرد نهى مى کند و براى تأمین و ارضاى غریزه جنسى او، ازدواج را راهکار عملى مى داند و حتى در مواردى که خطر انحراف و فساد وجود دارد، ازدواج را بر او واجب و ضرورى مى داند. در اهمیت ازدواج که پیامبر(ص) فرمود: «من تزوج احرز نصف دینه»[1]، «کسى که ازدواج کند نیمى از دین خود را حفظ کرده است» و نیز فرمود: «النکاح سنتى فمن رغب عن سنتى فلیس منى»[2] ازدواج سنت من است، پس هرکس از سنت من روى گردان شود از من نیست. وقتى که غریزه جنسى از راه

 صحیح و شرعى ارضا شود و روح پر اضطراب انسان اعتدال و آرامش یابد، حقایق زندگى را بهتر درک مى کند و به سوى دین و سعادت خود، گام هاى بزرگ ترى برمى دارد.

یکی از چیزهایی که پایه خانوادگی و محیط خانوادگی را محکم می کند مسأله روابط جنسی سالم است و علت اینکه پایه کانون خانوادگی در دنیای اروپا سست و متزلزل است همین است و امروز هم در جامعه ما به هر نسبت که از فرنگی ها پیروی کنیم کانون خانوادگی را متزلزل کرده ایم. وقتی که جامعه ما به دستور اسلام واقعاً عمل می کرد یعنی پسرها واقعاً قبل از ازدواج، با زنی و دختری در تماس نبودند و به اصطلاح فرنگی های امروز یک گرل فرند[3] نداشتند، (رفیق دختر نداشتند) و دخترها هم همین طور، ازدواج برای یک پسر یا دختر یک آرزو بود. یک پسر به سن پانزده سالگی که می رسید، احساس طبیعی نیاز به همسر در او پیدا می شد، یک دختر هم همین طور و این طبیعی است که آرزوی یک پسر این بود که زن بگیرد چون به وسیله ازدواج از محدودیت و ممنوعیت استفاده از زن خارج می شد و به مرز آزادی استفاده از زن می رسید آن وقت «شب زفاف کم از صبح پادشاهی نبود» چون روی خاصیت روانی، اولین موجودی که این پسر را به این حظ و بهره رسانده یعنی از محدودیت به آزادی رسانده همسرش بوده و برای دختر هم این پسر اولین کسی بوده که او را از محدودیت به آزادی رسانده است. این بود که پسر و دخترهایی که اصلاً همدیگر را ندیده بودند و ازدواج کرده بودند آن چنان با یکدیگر الفت می گرفتند که وضع عجیبی بود. نمی خواهم بگویم که ندیدن کار درستی است، نه، اسلام اجازه داده است که ببینند ولی اگر هم ندیده بودند وقتی به یکدیگر می رسیدند تا آخر عمر به یکدیگر عشق می ورزیدند.

تفسیر قرآن کریم در گرو معرفت آن است و چون شناخت آن درجات گوناگونی دارد بنابراین تفسیر آن نیز مراتب مختلفی دارد. بعضی قرآن را در اثر اتحاد با حقیقت آن می‌شناسند مثل پیامبر اکرمk و اهل بیت عصمتb که به منزله جان رسول خداk هستند.

بعضی دیگر قرآن را بر اثر مشاهده جمال و جلال آن در خود، می‌شناسند که تبیین آن کشش خاص، برای کسی که از آن نفحه نصیبی ندارد

 میسور نیست.

و گروه سوم قرآن را با بررسی ابعاد گوناگون اعجاز وی می‌شناسند که اکثر قرآن شناسان و مفسران از این دسته‌اند.

کامل‌ترین شناخت قرآن همانا معرفت عمیقانه طبقه اول است که نه تنها به تمام معارف آن آشنایی کامل دارند بلکه در مرحله عقل، قرآن معقول و در مرتبه مثال، قرآن متمثل و در مرتبه طبیعت، قرآن ناطق می‌باشد و این بخاطر آن است که حقیقت ولایت و حقیقت قرآن گرچه مفهوما از یکدیگر جدا می‌باشند ولی از لحاظ مصداق و همچنین حیثیت صدق، مساوی و متحدند.

گروه دوم به واسطه آیات انفسی قرآن به سوی این هدف والا جذب شده‌اند و با کشش قرآن وارد دریای بیکران او گشته‌اند.

اما دسته سوم با بررسی ابعاد اعجاز آمیز قرآن کریم آن را می‌شناسند و قرآن شناسی آنان از روزنه‌های بیرونی است و کلام خدا را از پشت پرده‌های الفاظ و مفاهیم و مانند آن می‌بینند و از حجاب مصطلحات نمی‌گذرد.

به همین دلیل ده‌ها کتاب در باب تفسیر قرآن به شیوه‌های مختلف تاریخی، ادبی، روایی، فلسفی و… به رشته تحریر در آمده است و هر مفسری از باب تخصص خود به دریای بی کران قرآن نگاه کرده است. با این نگاه‌های یک جانبه به دریای بیکران قرآن، لاجرم بعضی از پرده‌های قرآن کنار خواهد رفت اما سایر چهره‌های قرآن و بطون آن بر ما پنهان است. و این بدان معنا نیست که انسان به دنبال کشف القناء نرود، بلکه یقینا هر قدر ظرف اندیشه ما بزرگ‌تر شود مقدار بیش‌تری از این دریای بیکران را درون خود جای خواهد داد. از این رو بر دانشمندان واجب است تا در همه اعصار و زمانها تلاش کنند تا حقایق بیش‌تری از قرآن کریم و ولایت که پیوند عمیقی با هم دارند را – چنانکه پیامبر اکرمk فرمودند: «إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی…» بیاموزند و به آنچه تا کنون بوده قناعت نکنند زیرا پیامبر اکرمk فرموده شگفتیهای قرآن هرگز تمام نمی‌شود و نوآوریهای آن به کهنگی نمی‌گراید.

آری، پیوند عمیقی بین قرآن و ولایت و امامت وجود دارد به نحوی که شیعه آن را از اصول اعتقادات، و یک منصب الهی و دنباله رو نبوت پیامبرانk می‌داند. شیعه آن قدر برای امامت ارزش قائل است که امام رضاj می‌فرماید: «کلمه لا إله إلا الله حصنی فمن دخل حصنی أمن من عذابی بشرطها و شروطها و أنا من شروطها» در واقع امام شرط توحید را امامت و ولایت می‌داند.

اما عالمان اهل سنت امامت را به عنوان یک فرع فقهی می‌دانند و نگاه سطحی به مسأله امامت دارند. از جمله این عالمان، محمد بن جریر طبری صاحب تفسیر جامع البیان فی تفسیر آی القرآن است. ایشان به خاطر تخصصش در تاریخ، فقه، حدیث و تفسیر از جایگاه قابل ملاحظه‌ای در میان عالمان اهل سنت دارد به گونه‌ای که تفسیر او را ام التفاسیر می‌دانند. لذا بررسی دیدگاه تفسیری وکلامی او در آیات امامت و ولایت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و پاسخ به آن‌ها زمینه ساز پاسخ به شبهات وهابیت برای محققان خواهد بود.

به همین خاطر به تفسیر وی که یکی از مهم‌ترین تفاسیر اهل سنت می‌باشد مراجعه کرده و آن را محور بحث خود قرار می‌دهیم و قصد داریم با بررسی و تبیین و تحلیل آیات ولایت و امامت – که از مباحث مهم و ضروری مذهب تشیع است – در این تفسیر به نقد عالمانه نظرات محمد بن جریر حول مبحث امامت و ولایت اهل بیتb بپردازیم تا حقایق تاریخی را مطابق با اصول تفسیر صحیح درباره آیات منتخب استخراج نماییم.