……………………………………………………………………………………………………………………………35
2.2 تحلیل معناشناختی تقدیر الهی بر اساس وجوه صرفی. 37
2.2.1 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن اسم فاعل. 38
2.2.1.1 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن فعیل…………………………… 42
2.2.2 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن (قَدَر) 45
2.2.3 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن (قَدر) 51
2.2.4 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن تفعیل. 57
2.2.5 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس نقش “مقدار” و “مقدور”. 58
2.3 تحلیل معناشناختی متعلّقات قدر. 59
2.3.1 تحلیل معناشناختی متعلّقات قدرت الهی. 61
2.3.1.1 زمان وقوع قدرت الهی بر متعلّقات آن………………………………… 61
2.3.1.2 کیفیت دنیوی و اخروی بودن متعلّقات قدرت الهی……………………. 64
2.3.1.3 لوازم متعلقات قدرت الهی…………………………………………….. 66
2.3.2 تحلیل معناشناختی متعلّقات تقدیر الهی. 67
2.3.2.1 زمان وقوع تقدیر الهی بر متعلّقات آن…………………………………. 68
2.3.2.2 نقد یک فرضیه………………………………………………………… 74
2.3.2.3 تقدیر الهی بر متعلّقات ثابت و متغیّر………………………………….. 74
2.3.2.4 تقدیر الهی بر متعلّقات دنیوی و اخروی………………………………. 76
2.3.2.5 تقدیر الهی بر متعلّقات تدریجی و دفعی……………………………….. 77
2.3.2.6 لوازم متعلّقات تقدیر الهی……………………………………………… 79
2.3.2.7 جمع بندی و تصویرسازی متعلّقات تقدیر الهی……………………….. 81
فصل سوم: تحلیل معناشناختی مشتقات. 83
3.1 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس حوزه های معنایی همنشینها 84
3.1.1 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قَدر با علم 85
3.1.1.1 تحلیل معناشناختی همنشینی قادر و قدیر با علم……………………….. 86
3.1.1.1.1 علم و قدرت خداوند به مراحل خلقت و زندگی انسان……………. 88
3.1.1.1.2 علم خداوند به غیر انسان………………………………………… 90
3.1.2 تحلیل معناشناختی همنشینی تقدیر با علم 92
3.1.2.1 تقدیر و مقدر کردن خلقت……………………………………………… 92
3.1.2.2 تقدیر و اندازه مشخص مخلوقات………………………………………. 93
3.1.2.3 تقدیر و تنگی روزی………………………………………………….. 93
3.1.2.4 نسبت سنجی بین ، تقدیر، قدرت، علم………………………………… 94
3.1.3 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قدر با مشیت.. 95
3.1.3.1 تحلیل معناشناختی همنشینی قدیر و قدرت با مشیت…………………… 96
3.1.3.1.1 تحلیل معناشناختی همنشینی علی کل شیء قدیر با مشیت……….. 96
3.1.3.1.2 تحلیل معناشناختی همنشینی علی ذلک قدیر با مشیت.. 99
3.1.3.1.3 تحلیل معناشناختی همنشینی اذا یشاء قدیر با مشیت.. 100
3.1.3.1.4 تحلیل معناشناختی همنشینی علیم قدیربا مشیت………………….. 100
3.1.4 تحلیل معناشناختی همنشینی تقدیر با مشیت.. 101
3.1.4.1 تحلیل معناشناختی همنشینی مستقیم تقدیر با مشیت…………………… 101
3.1.4.1.1 تنگی در روزی………………………………………………….. 101
3.1.4.1.2 اندازه گیری روزی………………………………………………. 104
3.1.4.2 تحلیل معناشناختی همنشینی غیر مستقیم تقدیر با مشیت………………. 104
3.1.5 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قَدر با اراده 107
3.1.5.1 اراده الهی به معنای خواست، قصد وهدف خداوند……………………. 108
3.1.5.1.1 هدف خداوند از وضع احکام…………………………………….. 109
3.1.5.1.2 هدف خداوند از آوردن مثال……………………………………… 110
3.1.5.1.3 هدف و مقصود خداوند از فعل خود……………………………… 110
3.1.5.2 اراده الهی به معنای یکی از مراحل تحقق فعل خداوند……………….. 111
3.1.5.2.1 اراده کلی خداوند…………………………………………………. 111
3.1.5.2.1.1 اراده تکوینی و تشریعی. 112
3.1.5.2.1.2 کیفیت تحقق اراده الهی. 113
3.1.5.2.1.3 رابطه اراده الهی و قضی و مشیت.. 114
3.1.5.2.2 متعلقات اراده خداوند…………………………………………….. 115
3.1.5.2.3 نمودار رابطه اراده و مشیت…………………………………….. 116
3.1.6 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قَدر با قضی. 117
3.1.6.1 قضای الهی در حوزه معنایی سپری کردن، به اتمام رسیدن و مرگ(فیصله دادن) 118
3.1.6.2 قضای الهی در حوزه معنایی داوری کردن……………………………. 119
3.1.6.3 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم الهی……………………….. 119
3.1.6.3.1 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم تکوینی الهی…………. 121
3.1.6.3.2 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم تشریعی الهی………… 122
3.1.6.3.3 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم حتمی و غیرحتمی الهی 123
3.1.6.4 قضای الهی و تقدیر……………………………………………………. 123
3.1.7 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قدر با خلقت.. 124
3.1.7.1 تحلیل معناشناختی همنشینی قدرت با مشتقات «خلقت»………………. 125
3.1.7.1.1 خلقت در میدان معنایی قدرت بر هر چیز……………………….. 125
3.1.7.1.1.1 همنشنی بدون اشاره به مراحل خلقت.. 125
3.1.7.1.1.2 همنشینی با اشاره به مراحل خلقت.. 126
3.1.7.1.1.2.1 تحلیل قدرت الهی در میدان معنایی مراحل خلقت انسان. 127
3.1.7.1.1.2.2 تحلیل قدرت الهی در میدان معنایی مراحل خلقت انسان. 128
3.1.7.1.2 خلقت در میدان معنایی قدرت بر برخی اشیا…………………….. 130
3.1.7.2 تحلیل معناشناختی همنشینی تقدیر با خلقت……………………………. 131
3.1.7.2.1 خلقت در میدان معنایی تقدیر کل اشیاء………………………….. 132
3.1.7.2.2 خلقت در میدان معنایی تقدیر برخی اشیاء……………………….. 132
3.1.7.3 نسبت سنجی بین تقدیر و قدرت در همنشینی با خلقت………………… 133
فصل چهارم: نتایج و پیشنهادات. 135
4.1 نتیجهگیری محتوایی. 136
4.1.1 ساخت جهانبینی تقدیر الهی. 136
4.1.1.1 جهانبینی قدرت الهی………………………………………………….. 137
4.1.1.1.1 لوازم قدرت الهی…………………………………………………. 137
4.1.1.2 جهانبینی تقدیر الهی…………………………………………………… 138
4.1.1.2.1 لوازم تقدیر الهی…………………………………………………. 139
4.1.1.2.1.1 علم الهی. 140
4.1.1.2.1.2 مشیت الهی. 140
4.1.1.2.1.3 ارادۀ الهی. 140
4.1.1.2.1.4 قضای الهی. 141
4.1.1.2.2 تقدیر الهی، صفت ذات یا فعل…………………………………… 142
4.2 دست آورد‌های روش شناختی. 143
4.2.1 برجسته کردن بحث بینامتنیت.. 143
4.2.2 تغییر نسبت‌های معنایی. 143
4.2.3 تغییر در قواعد کاربردی. 144
4.3 مشکلات….. 144
4.3.1 مشکلات روشی. 144
4.3.2 مشکلات محتوایی. 145
4.4 پیشنهادها…. ………………………..145
5.فهرست شکلها………………………………………………………………………………………………………….146
6.کتابنامه…………………………………………………………………………………………………………………………..148
6.1منابع عربی………………………………………………………………………………………………………………………148
6.2منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………….150
1 فصل اول: کلیّات
1.1 بیان مسأله
در جهانبینی قرآنی “تقدیر الهی” جایگاه ویژهای دارد. این آموزه یکی از اساسیترین مفاهیمی است که میتواند در کشف رابطۀ “خدا” و مخلوقات، در سطح دستگاه جهانبینی کمک کند. پژوهش حاضر برآن است تا با تشکیل میدانهای معنایی، جایگاه “تقدیر الهی” را در جهانبینی قرآنی کشف کند.
مراد از معناشناسی، تحلیل لغوی و یا مفهوم شناسی اصطلاحی نیست بلکه هدف این است که ارتباط موجود در جهانبینی قرآنی را با استفاده از روابط درون متنی و روایات تفسیری کشف کنیم. اگر بخواهیم در بخش افعال الهی معناشناسی تمام مسائل مربوط به تقدیر الهی را به تصویر بکشیم، باید میدانهای معنایی مرتبط با “تقدیر الهی” را کشف کنیم و در این کار از واژههای مرتبط مانند قدرت، علم، اراده و مشیت بهره جوییم. در این امر علاوه بر متن قرآن، در پارهای موارد از روایات تفسیری نیز در پژوهش دخالت داده شده است؛ که تا حدودی تقدیر الهی از دیدگاه جهان بینی الهی کشف شود.
1.2 اهمیت و ضرورت
این پژوهش از سه جهت دارای ضرورت و اهمیت است؛ اولاً آموزۀ تقدیر، از جمله مسائل زنده در پژوهشها و شبهات بهروز دنیای علم و دین است؛ ثانیاً تقدیر الهی از برجستهترین و پربسامدترین مسائل مطرح در مسائل کلامی است؛ ثالثاً عدم بررسی این آموزه، در دستگاه معنایی و جهانبینی قرآنی بر ضرورت آن می افزاید؛ درواقع اگرچه در مسأله تقدیر، پژوهشهای ارزندهای سامان یافته است لکن غالب آنها با روش عقلی، فلسفی و کلامی تدوین شدهاند و پژوهشهایی که بر اساس متن به انجام رسیدهاند غالباً با پیش فرضهای شخصی شکل گرفته است. از این رو ضروری است که پژوهشی مستقل در متن قرآن و بدون دخالت پیش فرضها، انجام شود که در آن نه اساس کار بر لغت پژوهی و تکیه بر آراء نحله خاص باشد بلکه تلاش بر این باشد که دیدگاه قرآن کشف شود؛ لذا ما در این پژوهش از روش معناشناسی استفاده می کنیم؛ زیرا هدف اینست که اولاً دیدگاه قرآن و روایات درمورد تقدیر کشف شود و ثانیاً هیچ امر خارجی در فهم دخالت نداشته باشد.
حاصل اینکه زنده بودن مسألۀ تقدیر الهی در بین مسائل کلامی و پرتکرار بودن آن در میان شبهات و سؤالات، و در نهایت اهمیت روشی، ما را بر آن داشت تا پژوهشی را با عنوان ” معناشناسی تقدیر الهی و واژه های هم بسته در قرآن و روایات تفسیری با روش ایزوتسو” به سامان برسانیم.
