…………………………………………………….. 38
4-2- منابع……………………………………………………… 38
4-3- مولفه دسترسی………………………………………… 44
4-3- 1- دسترسی به آب بهداشتی………………………… 45
4-4- ظرفیت……………………………………………………. 49
4-4-2 سرانه زمین‌های کشاورزی…………………………… 50
شکل 4-4-3 مولفه ظرفیت…………………………………… 51
4-5- مولفه مصرف……………………………………………..52
فصل پنجم……………………………………………………… 59
نتیجه گیری وپیشنهادات…………………………………….. 59
5-1- نتایج…………………………………………………….. 60
5-2- محدودیت ها ………………………………………………61
5-3- پیشنهاد ها ………………………………………………61
4-2- جداول محاسباتی……………………………………… 62
جدول شماره 4-2-1  معرف بارش…………………………… 62
جدول شماره 4-2-2-معرف آب ورودی به  حوضه…………… 63
جدول شماره 4-2-3معرف آب‌های زیر زمینی………………. 64
جدول شماره 4-2-4 مولفه منابع…………………………….. 65
جدول 4-3-1معرف دسترسی به آب بهداشتی………………. 66
جدول 4-3-2 معرف دسترسی به سیستم جمع آوری فاضلاب…67
جدول4-3-3 معرف آب کشاورزی……………………………… 68
جدول 4-3-4 مولفه دسترسی………………………………. 69
جدول 4-4-1- معرف آب ذخیره شده………………………… 70
جدول 4-4-2-  معرف نسبت زمین‌های کشاورزی به منابع داخلی…71
جدول 4-4-3  مولفه ظرفیت…………………………………… 72
جدول 4-5-1 معرف سرانه مصرف آب شرب………………….. 73
جدول 4-5- 2-1ارزش آب صنعتی در محدوده‌ها ی مطالعاتی….74
جدول 4-5-2-2 معرف ارزش افزوده آب صنعتی………………. 75
جدول 4-5-3-1 قیمت متر مکعب آب کشاورزی……………… 76
جدول 4-5-3-2 معرف ارزش افزوده آب کشاورزی……………. 77
جدول 4-5-4- مولفه مصرف……………………………………. 78
جدول 4-6-1- زیر معرف BOD…………………………………..
جدول 4-6- 2 زیر معرف فسفر………………………………… 80
جدول 4-6-3- زیر معرف TDS ,EC…………………………….
جدول 4-6-4- زیر معرف سم و کود…………………………. 82
خلاصه:
ترکیبی از اندازه گیری در دسترس بودن آب و ظرفیت اجتماعی واقتصادی برای دسترسی به آن بینش جدیدی در زمینه از مدیریت منابع آب و کاهش فقر داده است. این روش به تعریف از شاخص فقر آب (WPI) توسط سالیوان منجر شد متدولوژی اولیه به وسیله سالیوان و لارنس برای محاسبه WPI مبتنی بر وزن مساوی متوسط برای 5 مولفه منابع دسترسی ظرفیت مصرف و محیط زیست بود.
در این تحقیق نیز متاثر از چهارچوبWPI  سالیوان و همکارانش شاخص فقر  آبی به عنوان یک ابزار جامع برای ارزیابی تنش آب در حوضه رودخانه جراحی و زهره واقع در دامنه های جنوبی زاگرس میانی ایران مورد بررسی قرار گرفت وعدد 37.42 به عنوان میانگین شاخص فقر آبی در حوضه مورد مطالعه بدست آمد. همچنین مناطق اردکان-چشمه سفید و امام زاده جعفر به ترتیب با  مقادیر WPI 59.88 و 28.90 به عنوان بهترین وبدترین مناطق از نظر شاخص فقر آبی شاخته شدند که نهایتاً ارقام بدست آمده بیانگر آن هستند که طرحهای مدیریتی برای بهبود وضعیت کلی فقر آب در حوضه مورد مطالعه ضروری به نظر می‌رسد.
فصل اول: کلیات طرح
1-1- بیان مسأله
تاکنون شاخص­ها و مدل­های متعددی برای سنجش وضعیت آب کشورها به کار گرفته شده است از جمله می‌توان به شاخص فالکن‌، شاخص تنش آب هیدرولوژی، شاخص کمبود آب اجتماعی و شاخص فقر آبی ((WPI اشاره کرد.هدف از استفاده این شاخص­ها،سنجش میزان پایداری بخش آب است. هر چند شاخص­های فوق از هدف یکسانی برخوردارند، اما نگرش آنها در ارزیابی متفاوت است.از این، شاخص‌ها می‌توان برای آگاه سازی قشر وسیع‌تری از جامعه در رابطه با پیشرفت وضعیت پایداری استفاده کرد.
مسایل مربوط به یکپارچه شدن مدیریت منابع آب که شامل منابع آب و تقاضا، کاهش فقر و افزایش توان امرار معاش، استفاده از زمین‌های کشاورزی، و مسایل مربوط به محیط زیست مانند فرسایش و حفظ جنگل‌ها می‌شود مواردی ضروری هستند که می‌توانند به‌عنوان پایه‌ای برای توسعه برنامه‌های بهبود منابع آب مورد استفاده قرار گیرند و چگونگی تاثیر‌این مسایل برای نسل حال حاضر و‌آینده را توضیح دهند (Jakeman et al.2005) .
برای رسیدگی  مسایل پیچیده و مبهم مربوط به آب  احتساب محیط زیست معیارهای اجتماعی و اقتصادی حیاتی هستند. (Loucks And Gladwell, 1999)‌. ازاین رو در‌این تحیق WPI که ابزاری برای ارزیابی یکپارچه از استرس و کمبود آب ارتباط برآوردهای فیزیکی دسترسی به آب با متغییرهای اجتماعی و اقتصادی است بررسی شده است.
در فصل اول کلیات طرح شامل معرفی منطقه موردمطالعه اهداف واهمیت وضرورت تحقیق توضیح داده شده است.
در فصل دوم به مطالعات نظری و پیشینه انواع شاخص ها وشاخص فقر آبی پرداخته شده است
در فصل سوم متدولوژی وشاخص فقر آبی به همراه جداول آن در حوضه مورد مطالعه آورده شده است.
در فصل چهارم معرفی نرم افزار Arc GIS  و محدوده بندی با استفاده ازاین نرم افزار توضیح داده شده است.
در فصل پنجم نتایج حاصل از بررسی‌های انجام شده با شاخص فقر آبی در حوضه مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته ودر انتها جمع‌بندی نتایج بدست آمده و پیشنهاداتی برای ادامه تحقیق آورده شده است.
2-1- اهداف تحقیق
هدف نهایی از انجام‌این پژوهش بررسی و ارزیابی بخش آب حوضه آبریز زهره جهت نقاط ضعف و قوت آن است.

دستاوردهای حاصل از‌این تحقیق نیز عبارت‎اند از:
ارائه ساختاری ثابت به منظور ارزیابی مستمر در بخش آب، نظارت پیوسته بر عملکرد و کنترل  نقاط ضعف و قوت آن؛
بررسی وضعیت کنونی بخش آب حوضه زهره از جنبه‎های مختلف در برابر با عملکرد گذشته‌این بخش، همچنین مقایسه آن با وضعیت عملکردی بخش آب در سایر حوضه‌های مشابه است.
–  شناسایی پتانسیل­ های توسعه حوضه زهره از منظر منابع ­آب 
3-1- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش آن
مقایسه نحوه مدیریت منابع آب درکشور با استاندارهای جهانی نشان می‌دهد که مدیریت منابع و ذخایرآب  کشورکه کالایی استراتژیک محسوب می‌شود، بسیار ضعیف است. طبق آمارهای وزارت نیرو درکشوراز130میلیارد مترمکعب پتانسیل سالانه آب تجدید شونده 92 درصد دربخش کشاورزی، 6 درصد در بخش شرب شهری و روستایی و تنها 2 درصد دربخش صنعت مصرف می‌شود درشرایطی که طبق میانگین جهانی سهم کشاورزی از پتانسیل منابع آب تجدید شونده 70 درصد، سهم مصرف 8 درصد و سهم صنعت 22 درصد است. از جمله دلایل پیامدهای نامطلوب در بخش آب پدیده‌های طبیعی خشکسالی
محدودیت ذاتی منابع آب، زمینه را برای بروز خشکسالی‌های شدید در بخش‌هایی از کشور بیشتر کرده است. خشکسالی پدیده‌ای غیرطبیعی نیست، اما ابعاد و اثرات تخریبی آن به نسبت شدت و موقعیت جغرافیایی متفاوت است. کشور ما یک دوره خشکسالی اقلیمی‌دارد که غالباً در دوره‌های ۱۰ و ۳۰ ساله اتقاق می‌افتد و جلوگیری از آن در دست ما نیست، اما باید با پیامدهای خشکسالی مقابله نمود. مقابله با پیامدهای خشکسالی زمانی موفق است که با پیش‌بینی و برنامه‌ریزی دوره‌های خشکسالی و‌ایجاد ظرفیت‌های لازم ، هم در بعد تأمین و هم در بعد مصرف با روشی پایدار به عبور از دوره خشکسالی نایل آئیم.
▪ متقاضیان
بعد از محدودیت ذاتی منابع آب که چالش عظیمی‌است، مصرف‌کنندگان نیز چالش بزرگتری را به وجود می‌آورند. کمیت و کیفیت مصرف، رقابت در مصرف، عدم تعادل در شیوه‌های استفاده و صدمه‌ای که از‌این حیث به منابع آب و نهایتاً محیط زیست وارد می‌آید، نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت اصولی در کاهش تبعات و اثرات آن دارد. از جمله مصرف‌کنندگان مهم، بخش کشاورزی است که در سال ۱۳۸۰ نیاز آبی خود را به میزان ۴۶ در صد از آب‌های سطحی و ۵۴ در صد از آب‌های زیرزمینی تأمین كرده است.
▪ کاهش کیفیت منابع آب
منابع آب در اثر بهره‌برداری و استفاده بی‌رویه همواره در معرض آلودگی و یا کاهش کیفیت بوده است. مصرف روبه ‌رشد در تمامی‌عرصه‌های مصرف اعم از شرب، صنعت، خدمات و کشاورزی پیامدهای تغییر و کاهش کیفیت را به دنبال دارند. در حال حاضر حدود ۲۹ میلیاردمترمکعب از پساب‌های کشاورزی ، شهری و صنعتی کنترل نشده وجود دارد که خطر بالقوه‌ای برای کاهش کیفیت منابع آب است و پیش‌بینی می‌شود ‌این روند در سال ۱۴۰۰ به حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب برسد. تبعات کاهش کیفیت و آلودگی منابع آب باعث شیوع بیماری‌های مختلف است.
 بنابراین به منظور بهبود و ارتقاء عملکرد بخش آب کشور و استفاده بهینه از منابع آب موجود، باید عملکرد ‌این صنعت بطور مستمر ارزیابی شده و نقاط قوت و ضعف آن مشخص شود تا در صورت لزوم اقدامات لازم در جهت افزایش کارایی عملکرد آن انجام شود.
4-1- سوالات و فرضیه‌های تحقیق
سوالات تحقیق
– در حوضه آبریز کمتر توسعه یافته مانند حوضه آبریز زهره چگونه می‌توان وضعیت بخش آب را از جنبه‌های مختلف مانند منابع، مصارف، دسترسی، ظرفیت و محیط زیست ارزیابی کرد؟
– برای سنجش عملکرد سیستم‌این­گونه حوضه­ها چگونه شاخص­های ارزیابی را می‌توان تجمیع کرد؟
 فرضیه تحقیق:
شاخص فقر آبی ار پنج محور اصلی تشکیل شده است.‌این محورها عبارتند از: منابع، دسترسی، ظرفیت، مصرف، محیط زیست. در محور منابع، معمولا منابع آب داخلی و خارجی یعنی آب‌های ورودی به داخل منطقه در نظر گرفته می‌شود. دراین تحقیق، بارندگی به عنوان آب‌های داخلی و آب‌های ورودی از حوضه‌های مجاور به زیر حوضه بعنوان آب‌های خارجی در نظر گرفته می‌شود. حجم آب‌های زیر زمینی نیز از دیگر پارامترهای مهم به شمار می‌آید. در محور دسترسی سه زیر معیار در نظر گرفته می‌شود. که شامل آب آشامیدنی بهداشتی، فاضلاب بهداشتی و زمین‌های قابل کشت می‌شود. پارامترهای مذکور از طریق آمار و اطلاعات موجود قابل محاسبه است. برای محور ظرفیت، که نقش توسعه انسانی در آن بسیار پر رنگ است، معیارهای سرانه ذخیره آب و سرانه زمینهای کشاورزی مدرن باید محاسبه گردد. محاسبه سرانه ذخیره آب، حجم مخازن احداثی در زیر حوضه در نظر گرفته می‌شود. البته حجم آب دریاچه‌ها نیز می‌تواند در نظر گرفته شود. مساحت زمینهای کشاورزی و استفاده از سیستم کشاورزی مدرن نیز از دیگر معیارهای‌این محور به حساب می‌آیند. در مفهوم ظرفیت بمعنای وجود زیر ساختها جهت بهره برداری از منابع آب منطقه، اهمیت ویژه‌ای دارد. در بخش مصرف نیز معیار آب شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی در نظر گرفته شده است. و در هر مورد باید سرانه آب مربوطه محاسبه گردد. درخصوص محور محیط زیست شاخص پایداری محیط زیست، معیار اصلی است و برای محاسبه آن، شاخص کیفیت، شاخص‌های کیفیت، تنش آبی و تنوع زیست محیطی، ملاک قرار می‌گیرد.
5-1- قلمرو تحقیق
حوضه آبریز رودخانه‌های جراحی-زهره در دامنه‌های جنوبی زاگرس میانی واقع شده واز دو زیر حوضه مستقل و جدا از یکدیگر که در مجاورت هم واقع شده‌اند تشکیل شده گردیده وبه دلیل شباهت‌هایی که به هم دارند در قالب یک واحد دیده شده است قسمت غربی حوضه در استان خوزستان قسمت میانی در استان‌های خوزستان و کهکیلویه وبویر احمد و قسمت شرقی در استان فارس واقع شده است در تقسیم‌بندی‌های دفتر مطالعات پایه منابع آب حوضه آبریز جراحی زهره چهارمین حوضه ازحوضه دوم مطالعاتی (خلیج فارس) بوده وبا کد 24 مشخص است.
3مجموع مساحت‌این حوضه 40788 کیلومتر مربع است که18644 کیلومتر مربع آن یا معادل 7/45درصد آن را مناطق کوهستانی و 22144 کیلومتر مربع معادل 3 /54 درصد آن را دشت و کوهپایه تشکیل می‌دهد.
شهرهای بهبهان، شادگان، رامشیر، رامهرمز، هفتگل، باغ ملک، اردکان فارس، نور آباد ممسنی، دوگنبدان هندیجان ودهدشت در‌این حوضه قرار دارند.‌این حوضه آبریز با 40788 کیلومتر مربع مساحت یکی از حوضه‌های آبریز درجه دو سی گانه کشور را تشکیل می‌دهد که بخش‌هایی از استان‌های فارس، خوزستان و کهکیلویه و بویر احمد را در بر می‌گیرد. حوضه آبریز مورد مطالعه، با توجه به آبریز رودخانه‌های موجود در آن و ویژگی‌های هیدروژئولوژیکی به 24 محدوده مطالعاتی به نام‌های شادگان، رامهرمز، دالون-میداوود، و باغ ملک ، صیدون،  جایزان،  بهبهان ، تخت دراز،  هندیجان،  زیدون،  لیشتر ، دو گنبدان-چهاربیشه‌،  خیر آباد ،  سرپری،  دهدشت،  شاه بهرام،  امام زاده جعفر،  دشت رستم،  باشت،  نور آباد ممسنی،  فهلیان،  سرانجیلک،  کودیان-سرکاه و اردکان -چشمه سفید تقسیم شده است.
بزرگترین محدوده مطالعاتی به نام” شادگان” دارای وسعتی معادل 13328 کیلومتر مربع بوده که 5954 کیلومتر مربع آن رادشت آبرفتی تشکیل می‌دهد کوچکترین محدوده مطالعاتی با 275 کیلومتر مربع” دو گنبدان -چهار بیشه” نام دارد که 29 کیلومتر مربع آن دشت آبرفتی می‌باشد. وسعت دشت‌های آبرفتی حوضه آبریز رودخانه زهره – جراحی حدود 11991 کیلومتر مربع است که حدود 29 درصد کل حوضه آبریز بوده و ارتفاعات مشرف بر آن 28797 کیلومتر مربع یعنی حدود 71 درصد از مساحت حوضه آبریز را به خود اختصاص می‌دهند. شمال و بخش مرکزی‌این حوضه را با توجه به در نظر گرفتن گسترش ارتفاعات زاگرس می‌توان یک ناحیه کوهستانی و دنباله جنوبی آن را که در صفحه خوزستان قرار گرفته است می‌توان ناحیه دشتی محسوب نمود. محورهای اصلی ارتباطی شامل محور جنوبی حوضه زهره-جراحی،  نورآباد –دوگنبدان، دو گنبدان- بهبهان،  بهبهان –آغاجاری و آغاجاری – امیدیه محور جنوب شرقی حوضه،  حوضه سپیدان- نورآباد محورجنوب غربی حوضه، امیدیه – بند ماهشهر و بندر ماهشهر- شادگان محور غربی حوضه، امیدیه- رامشیر ومحور شمالی آن رامهرمز- هفتگل می‌باشد که به صورت جاده با یکدیگر ارتباط دارند. از اهواز تا بندر امام خمینی و از بندر ماهشهر تا امیدیه می‌توان از طریق ریل‌های راه آهن تردد نمود. حوضه آبریز جراحی- زهره شامل دو رودخانه اصلی جراحی و زهره می‌باشد. رودخانه جراحی خود از تلفیق دو رودخانه مارون و رامهرمزو رودخانه زهره از بهم پیوستن رود خانه‌های فهلیان و خیر آباد بوجود آمده‌اند. مساحت حوضه آبریز رودخانه زهره تا‌ایستگاه دهملا واقع در انتهای حوضه 52/13163 کیلومتر مربع بوده که‌این‌ایستگاه در موقعیت 59 40 49 طول شرقی و 29  30 30 عرض شمالی و متوسط آبدهی سالانه رودخانه تا محل‌این‌ایستگاه43/91 متر مکعب در ثانیه می‌باشد.
حوضه آبریز زهره و جراحی از نظر منابع آبی و از جمله چشمه‌های پر آبی که از مخازن کارستی سر چشمه می‌گیرند، یکی از مهمترین حوضه‌های آبریز کشور به شمار می‌رود. فراوانی ریزش‌ها جوی به ویژه در سر شاخه‌های‌این حوضه پتانسیل قابل توجهی از منابع آب سطحی و زیر زمینی را‌ایجاد نموده است. چشمه‌های مهمی‌در‌این حوضه ظاهر می‌شوند که نشان دهنده پتانسیل قابل توجه منابع آب کارستی در‌این منطقه کشور است. در حوضه زهره و جراحی تعدادی از محدوده‌های مطالعاتی  تحت پوشش شرکت‌های آب منطقه‌ای فارس، کهکیلویه بویر احمد و سازمان آب و برق خوزستان قرار گرفته است. دشت‌های آبرفتی‌ این حوضه عمدتاً در ناودیس‌ها تشکیل شده و اما با وسعت‌ایجاد شده است نحوه گسترش دشت‌های آبرفتی در جلگه خوزستان با زاگرس مرتفع و چین خورده متفاوت است. در جلگه خوزستان پهنه‌های آبرفتی گستردگی بیشتری در مقایسه با دشت‌های زاگرس  مرتفع و چین خورده دارند .ضخامت آبرفت در دشت‌های وسیع جلگه خوزستان نیز بیش از دشت‌های واقع در ارتفاعات است . بدین ترتیب با توجه به گسترش و ضخامت رسوبات ناپیوسته و وضعیت تغذیه، آبخوان‌های آبرفتی با توان آبدهی متفاوت به وجود آمده‌اند. وسعت دشت‌ها در محدوده‌های مطالعاتی واقع در استان خوزستان بیش از سایر نقاط حوضه بوده و به حدود 14700 کیلومتر مربع می‌رسد. گسترده‌ترین دشت آبرفتی با مساحت 5954 کیلومتر مربع در محدوده مطالعاتی شادگان واقع شده است. وسیع ترین آبخوان آبرفتی نیز در همین محدوده شکل گرفته است.
ضخامت آبخوان، در محدوده‌های مختلف ودر قسمت‌های مخلف هر محدوده متفاوت است. نواحی مخروط افکنه‌ای و قسمت‌های مرکزی دشت‌های آبرفتی بیشترین ضخامت را دارا بوده و به طرف حواشی دشت‌ها از ضخامت آنها کاسته می‌شود. در مناطق شمالی‌ این حوضه سنگ‌های کربناته نقش مهمی‌ در تشکیل مخازن آب زیر زمینی دارند. محدوده‌های مطالعاتی واقع در بخش شمالی و مرکزی حوضه آبریز از دیدگاه منابع آب سازند سخت نسبت به سایر محدوده‌های مطالعاتی حائز اهمیت بیشتری می‌باشند  و مهمترین منابع آب‌سازندهای سخت حوضه در‌این محدوده‌ها واقع شده‌اند. در محدوده مطالعاتی زهره – جراحی‌، دو دریاچه مصنوعی مربوط به سد کوثر و سد مارون مجموعاً به وسعت 2/40 کیلومتر مربع وجود دارد. همچنین در‌این حوضه 334 حلقه چاه مشاهده‌ای وجود دارد. بیشترین تعداد چاه مشاهده‌ای با 89 حلقه در محدوده مطالعاتی رامهرمز قرار دارد. آبخوان دشت رامهرمز از نوع آزاد و تحت فشار بوده و چاه‌های مشاهده‌ای در‌این دو آبخوان ‌ایجاد شده‌اند. محدوده‌های مطالعاتی دهدشت‌، بهبهان زیدون و جایزان که دارای آبخوان آزاد و تحت فشار می‌باشند‌، به ترتیب با 39 25 22 و22 حلقه چاه مشاهده‌ای در مرتبه‌های بعدی قرار دارند. سپس آبخوان‌های امام زاده جعفر ونورآباد با 21 و19 حلقه چاه مشاهده‌ای در جایگاه بعدی قرار می‌گیرند. آبخوان‌این دو دشت از نوع آزاد می‌باشد. کمترین چاه‌های مشاهده‌ای  با 1 حلقه مربوط به محدوده مطالعاتی خیر آباد است.
[1] Mark
2 HWSI
3 SWSI

:
گیاهان را می­توان شالوده­ی طب سنتی، اساس فیتوشیمی و داروسازی، پایه طعم دهنده­های کم نظیر در صنایع غذایی و عامل منحصر به­فرد خوشبوکنندگی در صنایع بهداشتی دانست. استفاده قابل توجه از مواد موثر­ی گیاهان در صنایع غذایی مثل صنایع کنسروسازی، سس­ها و چاشنی­ها، صنایع بهداشتی، شیرینی سازی، نوشابه سازی و غیره . به منظور ایجاد طعم، رنگ و بو برای هیچ کس پوشیده نیست (1-3]. قدمت استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر بشر است، چون امراض باپیدایش بشر متولد شده­اند و اسناد و مدارک چند هزار ساله موجود در تاریخ طب و داروسازی حاوی تجربیات و اطلاعات ارزشمند گیاه درمانی است (2و4].  تا چند دهه گذشته آن­چه به­عنوان دارو مورد استفاده بشر قرار می­گرفت از رستنی­های مستقر در عرصه­های منابع طبیعی به­دست می­آمد. با پیشرفت سریع علوم از یک سو و مسایل اقتصادی از سوی دیگر، از مصرف گیاهان دارویی به ­تدریج کاسته شده و داروهای صناعی در بسیاری از موارد جایگزین داروهای گیاهی شده­اند. تجربه­های چند دهه اخیر نشان می­دهد که داروهای شیمیایی علی­رغم کارآئی چشمگیر، اثرات نامطلوب بسیاری نیز همراه دارند. استفاده از گیاهان دارویی جهت موارد مختلف در قرن بیست و یکم سرنوشت ساز تلقی شده است. بنابراین در سالهای اخیر، توجه کشورها علاوه بر گیاهان بومی به نوع گیاه، خواص و مواد ارزشمند درون آن به روش استخراج ترکیبات مورد نظر برای دست یابی به بهترین راندمان کیفی و کمی نیز معطوف شده است. به همین دلیل استفاده از تکنیکهای مدرن و به خصوص به کارگیری امواج به جای منابع انرژی گرمایی به منظور بهبود روشهای استحصال ترکیبات گیاهی امروزه بسیار مورد توجه است.
گیاهان Achillea wilhelmsii  C. Koch و Boiss. Tanacetum pinnatum از گونه های ارزشمند بومی ایران هستند که تا کنون گزارش کاملی در خصوص خواص آنتی میکروبی ، ضد سرطانی، آنتی اکسیدانی و .. در منابع علمی ثبت نشده است. بنابراین در این پایان نامه سعی شده است تا با بررسی های فیتوشیمیایی و بیولوژیکی تحقیق کاملی در مورد این دو گونه گیاهی نزدیک به هم انجام شود.
1-1- گیاه شناسی

1-1-1- خصوصیات گیاه شناسی
Achillea wilhelmsii  C. Koch از خانواده کمپوزیته است و گیاهی علفی و چند ساله، دارای ریزوم سخت، ضخیم و گل آذین دیهیم-کپه ای است (3]. نام محلی این گیاه بومادران است. این گیاه در گل های بومادران حالت مجتمع دارند و گلچه های فوقانی نر- ماده هرمافرودیت می باشد (- 64]. گلچه های کناری نهنج از نوع زبانه ای و گلچه های میانی از نوع لوله ای می باشد که اغلب دارای پرز جمع کننده دانه های بساک می­باشد. با برگهای عاری از دمبر گ و پوشیده از کرک و منقسم، با گلهای سفید یا سفید مایل به زرد می باشد (10-7].
تا کنون 85 گونه از این گیاه در ایران شناسایی شده است که 7 گونه آن منحصرا در ایران یافت می شود.گونه های بومی گیاه بومادران با پراکندگی نسبتا وسیعی در استان های مختلف ایران مانند گلستان، مازندران، اصفهان و کرمان می روید و به صورت خودرو در دشت ها، کنار جاده ها و نواحی کوهستانی رشد می کند. موطن اصلی این گیاه اروپا، آسیا و نیز شمال آمریکا است (9]. شکل هرباریوم گیاه بومادران در شکل 1-1 نشان داده شده است.
Boiss. Tanacetum pinnatum  از خانواده کمپوزیته و گیاهی علفی و چند ساله است که 26 گونه از این گیاه در ایران رشد می کند. نام محلی این گیاه مینای دماوندی می­باشد. رویشگاه 12 نوع آن ایران است که  مینای دماوندی یکی از این ها است. گونه های بومی گیاه بابونه با پراکندگی نسبتا وسیعی در استان های مختلف ایران می روید (11-14 ].
2-1- استخراج مواد موثرگیاهان
1-2-1- روش های استخراج
انتخاب روش مناسب برای استخراج به نوع بافت­های گیاهی و نوع ماده جداشدنی بستگی دارد. قبل از اینکه ماده موثر با این روش­ها استخراج شود، بهتر است بافت­های پودر شده گیاهی به­وسیله دستگاه سوکسله و با حلال­های پترولیوم اتر و کلروفرم و یا سایر حلال­های مناسب، از چربی و ترپنوئیدها عاری گردد. از روش های قدیمی استخراج عصاره میتوان به روش خیساندن، پرکولاتور، هضم، دم کردن، جوشاندن و سوکسیله اشاره کرد. هم اکنون از روشهای کارآمدتری مانند استخراج با کمک امواج فراصوت  استفاده می شود.
2-2-1- تهیه نمونه‌ گیاه مورد آزمایش
قبل از پژوهش روی گیاه مورد آزمایش باید گیاه از نظر گونه، جنس و خانواده مشخص گردد. نگهداری یک نمونه از گیاه کامل مورد پژوهش در موزه گیاه­شناسی آزمایشگاه، امری ضروری است.
باید توجه داشت كه شرایط اقلیمی از قبیل آب و هوا، ارتفاع از سطح دریا، عرض و طول جغرافیایی، میزان رطوبت، میزان آفتاب، نوع خاک و بذر اصلاح شده در کیفیت و کمیت مواد متشکله­ی گیاه کشت شده حائز اهمیت بوده و باید دقیقاً مورد توجه شخص پژوهش­گر قرار گیرد. همچنین میزان مواد موثر در گیاه به هیچ وجه ثابت نبوده و متناسب با میزان رشد گیاه تغییر می­نماید. عوامل مهمی در میزان مواد موثر­ی گیاهان دارویی موثر بوده که می­توان به زمان جمع آوری، اندام­های مختلف گیاه ،سن گیاه و غیره . اشاره نمود.
3-1- طبقه بندی مواد موثر­ گیاهان
تقسیم بندی مواد موثر گیاهان که امروزه مورد تأیید است، به­صورت چهار گروه اصلی آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، روغن­های فرار و سایر مواد موثر می­باشد. منظور از سایر مواد موثر، ترکیباتی چون: مواد تلخ، فلاوُن­ها، فلاوُنوئیدها، موسیلاژها (و کربوهیدرات­های خاص مشابه آن)، ویتامین­ها، تانن­ها، اسید سیلیسیک (و اسیدهای خاص مشابه آن) و بالاخره ترکیب­های دیگر که به‌دلیل ناهماهنگی و گستردگی ساختمان­های شیمیایی، در سه گروه قبلی جای نمی­گیرند.
1-3-1- آلکالوئیدها
آلکالوئید­ها ترکیب­های قلیایی هستند که در ساختمان خود یک یا چند اتم نیتروژن دارند و معمولا نیتروژن­ها در ناجور حلقه­ها وجود دارند. به باتوجه به اهمیت و ارزش این دسته از متابولیتها از نظر دارویی و صنعتی، توضیحات مفصلی در خصوص این دسته از ترکیبات در ادامه آمده است (قسمت 1-4).
2-3-1- گلیکوزیدها
گلیکوزیدها (همچون آلکالوئیدها) گروه بزرگی از مواد موثر ارزشمند را تشکیل می­دهند که در عین حال در میان آن­ها برخی از خطرناک­ترین و سمی ترین مواد موجود در طبیعت یافت می­گردد. این مواد در گروه زیادی از گیاهان گل­دار وجود دارند. گلیکوزیدها در مسیرهای مختلف متابولیکی به شکل­های گوناگونی ساخته می­شوند. این مواد پس از هیدرولیز (توسط اسیدها، برخی آنزیم­ها وغیره) به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیر قندی (آگلیکون) تبدیل می شوند. ترکیبات اخیر (آگلیکون­ها) مصارف فراوانی در داروسازی دارند.
3-3-1- اسانس ها
اسانس­ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به­صورت ترکیبات مختلفی مشاهده می­شوند ولی، به­طور کلی از گروه شیمیایی موسوم به ترپن­ها هستند و یا منشأ ترپنی دارند. باتوجه به اهمیت و ارزش این دسته از متابولیتها از نظر دارویی و کاربرد فراوان در صنعت عطر سازی توضیحات مفصلی در خصوص این دسته از ترکیبات در ادامه آمده است (قسمت 1-7).
[1] Alkaloid
[2] Glycoside 
[3] Volatile oil
[4] Bitter materials
[5] Flavones  
[6] Flavonoides
[7] Mucilage
[8] Vitamins 
[9] Tannins
[10] Silicic acid  

(مروری بر منابع)
1-1- نفت خام سنگین و روشهای انتقال
روند رو به رشد تقاضا برای انرژی در سراسر دنیا به ویژه کشور های صنعتی و در حال توسعه لزوم و نقش تولید و انتقال نفت خام سنگین را برای تامین نیازهای انرژی، دو چندان و بسیار برجسته کرده است. طبق پیش بینی آژانس بین المللی انرژی تقاضای دنیا برای انرژی اولیه در سال 2011 ، 28% و تا سال 2030 بمیزان 60% افزایش خواهد یافت و به عبارتی نرخ رشد متوسط تقاضای انرژی 1/7% در هر سال خواهد بود .سهم و نقش منابع هیدرو کربنی در تامین و پوشش دادن به این تقاضای فزاینده انرژی بسیار بزرگ و مقدم بر سایر منابع انرژی می باشد و نقش نفت خام سنگین بسیار برجسته و تعیین کننده تر خواهد بود]1و2[.
در جهان امروز بیش از 60% از انرژی مصرفی بشر فرآورده های نفتی است كه این میزان در كشور ما بیش از 80% می باشد. از مجموع فرآورده های مصرفی نفت حدود 70% بنزین و گاز یا به اصطلاح برشهای سبك است ، و الباقی به همان صورت سنگین (برشهای سنگین) استفاده می شوند]2و3[.
طبق آمارها و تخمین های ارائه شده ، میزان نفت در ذخایر نفتی جهان حدود 6200 میلیارد بشکه برآورد شده است که میزان 1300 میلیارد بشکه ازآن نفت خام با API  بیشتر از 020  است که اصطلاحا نفت سبک نامیده می شوند. و الباقی در حدود 4900 میلیارد بشکه، نفت سنگین با API  کمتر از 020  است که اصطلاحا نفت سنگین نامیده می شوند. اما در حال حاضر درصد بسیار كمی(1 تا 2 درصد) ازمنابع نفت خام سنگین جهان بهره برداری می شود. در نتیجه پژوهش در زمینه های استخراج ، فراوری و انتقال نفت سنگین میتواند

 ضمن ایجاد ارزش افزوده بالا باعث بالا رفتن میزان ذخایر قابل دسترسی و استفاده نفتی و سوختهای فسیلی شود. (جدول 1-1)   ]3-4[.

با توجه به حجم بالای ذخایر نفت سنگین در چند سال گذشته عملیات استخراج این گونه نفتها با استفاده از روشهای معمول در اکثر کشورهای پیشرفته شروع شده است و با سرعت بالایی در حال توسعه است. این موضوع باعث شده دیدگاهها و تفکرات ذیل در خصوص استفاده و فراوری هر چه سریعتر نفت سنگین بیان شود]2و3[.
1- توانایی استخراج نفت خام سنگین با هدف بهره گیری از منابع نفتی به عنوان انرژی های نهفته موجود.
2- امکان انتقال نفت خام سنگین به مراکز و کارخانجات مصرف کننده و پالایشگاه های نفت.
3- ایجاد عاملی که بتواند قیمت جهانی نفت را بر اساس افزایش تعداد کشورهای استخراج کننده نفت، ثابت نگه دارد.
4- کاهش جنبه استراتژیکی محصولات نفتی.
5- به تاخیر انداختن نیاز به سرمایه گذاری کلان برای استخراج و استفاده از منابع سوختی دیگر مانند زغال سنگ وسایر سوختهای سنتزی.
با توجه به مطالب فوق میتوان نتیجه گرفت كه انجام فرآیندهای بهبود نفت سنگین (برشهای سنگین) مطابق پیشرفتهای جدید صنایع وابسته نفت، می تواند مشكل كمبود فرآورده های سبك را تا حد مناسبی حل كند.
بطور کلی بهره برداری از نفت سنگین، از تولید گرفته تا انتقال و پالایش، به علت خواص ویژه آن مستلزم استفاده از فناوری های پیشرفته است. بعلاوه به علت سنگین شدن تدریجی نفت در مخازن و مقادیر عظیم ذخایر نفت سنگین تولید ، انتقال و فراوری آن نیاز مند سرمایه گذاری خاص وبیشتر از سرمایه گذاری لازم برای بهره برداری از نفت متعارف است. در حال حاظر پروژه های متعدد تولید و علی الخصوص انتقال نفت سنگین از طریق خط لوله در کشور های تولید کننده نفت در سراسر دنیا در حال انجام و عمل می باشند که با مسائل و مشکلات عدیده ای به لحاظ های فنی و اقتصادی روبرو هستند. در اینجا روش های موجود  پیشنهادی برای انتقال نفت خام سنگین به وسیله خط لوله از جنبه های فنی و اقتصادی بررسی و تحلیل شدند]2و5[.
انتقال نفت سنگین به وسیله خط لوله بدون کاهش قبلی در ویسکوزیته آن امکان پذیر نمی باشد. بالا بودن ویسکوزیته نفت خام، که بخشی از آن حاصل لختگی یا رسوب مواد آسفالتین با جرم مولکولی بسیار بزرگ است، مشکلات شدیدی را پیش می آورد که گرفتگی حفره چاه در عملیات تولید و ته نشینی و نهایتا انسداد در خط لوله طی عملیات انتقال از اهم آنها می باشند. بررسی گزارشهای متعدد نشان می دهد که تولید نفت سنگین به ویژه  از سال 2000 رو به افزایش بوده است و انتظار می رود این روند افزایش تولید حداقل تا سال2020 همچنان ادامه یابد. از این رو نیاز مبرم به نفت سنگین به منزله منبع انرژی هیدروکربنی ، جهت تامین ایمن تقاضای فزاینده برای انرژی در دهه های آینده نه تنها لزوم توسعه و دست یابی به روشهای موثر با صرفه اقتصادی را برای حمل و نقل نفت سنگین توسط خط لوله، ایجاب می کند؛ بلکه به عنوان یک ضرورت استراتژیک برای یک کشور نفت خیز در گستره درون مرزی و بین المللی باید مطرح باشد]6و7[.
شکل 1-1 توزیع این ذخایر نفتی و مقادیر استحصال شده ویا قابل استحصال آنها را نشان می دهد. این حجم ذخایر در کشور های خاور میانه ،روسیه،آمریکای جنوبی و ایالات متحده و به میزان اندکی در منطقه خاور دور توزیع یافته اند. میزان قابل توجهی از ذخایر نفت سنگین در خارج از منطقه خاور میانه واقع اند و بهره برداری از آنها می تواند در کنترل و کاهش قیمت نفت متعارف توسط کشور های تولید کننده پیشرو منطقه موثر باشد. وضعیت خاص جغرافیایی منطقه خاور میانه از جمله کشور پهناور جمهوری اسلامی ایران، ذخایر بزرگ غنی از نفت در این منطقه  و توانایی استخراج نفت سنگین در دهه های آتی باعث شده است جایگاه کشور های تولید کننده نفت این منطقه در عرضه جهانی بخصوص ممالک عضو سازمان توسعه همکاری اقتصادی، بیش از پیش فزونی یابد]2و5[.
برداشت افراطی نفت از ذخایر و رقابت برای برداشت بیشتر در منطقه خاورمیانه باعث نزول کیفیت تدریجی نفت در مخازن هیدرو کربنی در مناطق خشکی و دریایی شده است و این مسئله امکان تبدیل نفت های سبک به ترکیبات سنگین و تشکیل رسوب آسفالتین توسط نفت های سنگین را بسیار افزایش می دهد]7و8[.
فشار میتواند تاثیر مهمی بر رسوب آسفالتین در ذخایر نفت داشته باشد به طوری که کاهش فشار اغلب سبب تشکیل رسوب آسفالتین می گردد. البته لازم به یاداوری است که کاهش فشار همیشه منجر به تشکیل و افزایش مقدار رسوب نمی شود. در فشارهایی کمتر از فشار نقطه حباب روند معکوس اتفاق می افتد. هر چند که رسوب آسفالتین در ذخایر نفت یک مساله شناخته شده قدیمی است اهمیت تاثیر آن بر نزول کیفیت نفت ویا بعبارتی سنگین شدن آن و فعالیت های علمی و مهندسی در توصیف و مقابله با حداقل کنترل رسوب آسفالتین تنها در سال های اخیر نمایان و افزون شده است و قطعا در سال های آینده شدت خواهد یافت. انتقال نفت با کیفیت نازل یعنی سنگین به پالایشگاه ها و مراکز مصرف و فروش بین المللی چالش های علمی- مهندسی ویژه ای را ایجاد خواهد کرد که نه تنها گریز از آنها قابل تصور نمیباشد بلکه تداوم آنها و دست یابی به راهکار های بهینه فنی واقتصادی در انتقال نفت سنگین یک ضرورت استراتژیک است]9و8[.
انتقال نفت خام از مبادی تولید تا پالایشگاهها و مراكز مصرف به دلیل گذر از مسیرهای ناهموار و صعب العبور دارای روندی دشوار و طاقت فرساست. به طور معمول، انتقال نفت خام به پالایشگاههای داخلی و پایانه های صادراتی از طریق خطوط لوله و كشتی های حمل نفت خام میسر می باشد. برای ایجاد سهولت و حفظ فرآیند استراتژیك انتقال نفت خام به پالایشگاهها و بنادر صادراتی، به كارگیری خطوط لوله از اولویتهای اصلی انتقال میباشد. لازم به ذكر است هر چنداستفاده از خطوط لوله برای انتقال نفت خام و فرآوردههای نفتی، احتیاج به سرمایه گذاری اولیه بالایی دارد، اما هزینه های جاری خطوط لوله نسبت به سایر روشهای انتقال بسیار پایین تر میباشد. هم اكنون، مجموعه خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآوردههای نفتی با مسئولیت سوخت رسانی به كلیه نقاط كشور به عنوان اصلی ترین وسیله انتقال مورد بهره برداری قرار دارد.
چندین میدان نفت سنگین در نقاط مختلف کشورمان شناسایی و بهره برداری می شوند که باید برای استخراج، انتقال، فرآوری و ارتقاء كیفیت آنها راهی اندیشیده شود (جدول 1-2). چگالی = 962/0 ، میزان ترکیبات پارافینی= 5/19% (w/w) ، میزان ترکیبات آروماتیک= 33% (w/w)، میزان آسفالتین= 28%(w/w).
بعد از خط لوله آلاسكا، دومین خط لوله انتقال پر پیچ و خم نفت در دنیا خط لوله انتقال نفت خام مارون- اصفهان، می باشد. این خط به طول 435 كیلومتر، روزانه 550 هزار بشكه نفت خام را از مركز انتقال نفت شهید جابرآل خمیس واقع در 25 كیلومتری شهرستان امیدیه (آغاجاری)، با لوله های 30 و 32 اینچی به پالایشگاه اصفهان منتقل میكند و مازاد خوراك نفت خام پالایشگاه اصفهان به پالایشگاههای تهران و تبریز منتقل می شود. مشخصات و ظرفیت برخی از خطوط لوله انتقال نفت خام در داخل کشور و خارج از کشور برای صادرات محصولات در جدول 1-3 آورده شده است ]3[.
با توجه به طولانی بودن فاصله جغرافیایی كشورهای تولید كننده و كشورهای مصرف کننده نفت، بیش از 90 درصد نفت خام صادراتی جهان با كشتی حمل میشود. در ایران نیز بیشترین موارد حمل و نقل كالا ، از طریق كشتی و دریا به انتقال نفت و گاز و فرآوردههای نفتی مربوط می شود و ترمینال جزیره خارك در این مورد، نقش عمده ای را ایفا می كند. در سال 1386 بالغ بر 79/2 میلیون تن نفت خام از طریق كشتیهای شركت ملی نفتكش ایران به بازارهای داخلی و جهانی حمل شده که نسبت به سال قبل 2/7 درصد کاهش داشته است ]1[ .
انتقال نفت و گاز دریای خزر به علت عدم دسترسی به دریای آزاد تنها از طریق خطوط لوله امكان پذیر میباشد و ایران نیز به خاطر داشتن منابع غنی نفت و گاز در منطقه خلیج فارس و نزدیكی به دریاهای آزاد دارای موقعیت استراتژیك بسیار حساس و متمایزی در منطقه خزر است و میتواند یك مسیر ترانزیت مؤثر و اقتصادی برای پنج كشور حوزه دریای خزر به بازارهای جهانی باشد. به علاوه وجود شبكه انتقال وسیع نفت در ایران و دسترسی به راههای جایگزین با حداقل سرمایه گذاری از دیگر علل توجه ایران برای دستیابی به بازارهای مصرف میباشد. هر چند برخی از مشكلات سیاسی – اقتصادی موجود در كشورهای حوزه دریای خزر موانعی را در این خصوص به وجود آورده است. ایران همچنان نقش ترانزیت نفت خام كشورهای حوزه دریای خزر موسوم به (کراس) راعهده دار می باشد. ساخت خطوط لوله انتقال نفت خام از پایانه نكا به تأسیسات ری و تلمبه خانه های آن نیز انجام گرفته است. ظرفیت مورد نظر 450 هزار بشكه در روز جهت انتقال نفت خام از پایانه ساری تا ری در نظر گرفته شده است ]1[.

در چند سال اخیر، توسعه‌ی پایدار و توجه به نسل‌اینده، باعث شده‌است تا محققان بر روی روش‌هایی کار کنند که به کمک آن‌ها تخریب‌های زیست محیطی را کاهش داده و گسترش آلودگی‌ها کمتر شود، اما هرچه صنایع گسترده‌تر و بزرگتر می‌شوند، آلودگی‌های ناشی از فعالیت آن‌ها محیط‌‌زیست را بیشتر تهدید می‌کند.
رنگ‌ها یک دسته مهم از آلاینده‌ها می‌باشند که می‌تو‌اند توسط چشم انسان تشخیص داده‌شوند. هرچند که ادر منابع آب با ارزش باید اجتناب شود، با‌این حال، برای حل‌این مشکل فن آوری‌های مختلف و فرآیندهای مختلفی به کار برده می‌شوند. با‌این حال در میان روش‌های مختلفی که برای حذف رنگ وجود دارد، جذب سطحی جایگاه برجسته ای به خود گرفته‌است. تقاضا برای روش‌های کارآمد و کم هزینه برای جذب در حال رشد است و اهمیت جاذب‌های ارزان قیمت[1] برای جایگزینی با جاذب‌های گران را افزایش داده‌است[1].
 بررسی‌های جامع بر ادبیات کارهای گذشته نشان می‌دهد که جاذب‌های ارزان قیمت علاوه بر‌اینکه در دسترس باید باشند، بایستی ظرفیت جذب بالایی را نیز از خود نشان‌دهند. در کارهای گذشته بر شرایط بهینه‌ی جذب و نوع ماده‌ی جذب شده و شرایط محیط‌های مناسب برای جذب و قابلیت تبدیل شدن جاذب مورد نظر به کربن فعال، مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌است[1].
انتشار آلودگی‌های رنگی به داخل آب‌های سطحی و زیر زمینی نیز مشکلات عمده ای بوجود آورده‌است. صنایع نساجی، مسئول رهاسازی رنگ‌های گوناگون به داخل منابع طبیعی آب‌ها هستند، دلیل آن را می‌توان در نبود بازدهی کافی در تکنیک‌های رنگ رزی دانست. بیش از 15% رنگ‌ها ممکن است موقع استفاده از رنگ‌های واکنشی مستقیما وارد آب شوند[2].
در عملیات جذب سطحی انتقال یک جزء از فاز گاز یا مایع به سطح جامد صورت می‌گیرد. از کاربرد‌های‌این فرایند می‌توان به رنگبری شربت قند و تصفیه روغن‌های صنعتی یا خوراکی و حذف مواد آلاینده از هوا یا مخلوط گازهای دیگر اشاره کرد. شکل 1-1. نمودار خوشه ای تقسیم بندی کلی مواد آلاینده را نشان می‌دهد.

واژه جذب سطحی برای تشریح‌این حقیقت بکار می‌رود که غلظت مولکول‌های جذب شده در سطح تماس جامد بیشتر از فاز گاز یا محلول است. جذب روی یک سطح جامد به علت نیروی جاذبه اتم‌ها یا مولکول‌ها در سطح آن جامد است. در عمل جذب سطحی نیروهای مختلفی اعم از فیزیکی و شیمیایی مؤثرند و مقدار آن بستگی به طبیعت ماده جذب شده و جسم جاذب دارد و به‌این دلیل می‌توان مثلا ماده ای را که در یک مخلوط وجود دارد جدا نمود[3, 4].
چند مثال که در ادامه بیان شده‌، نمایانگر طبیعت عمومی‌جداسازی‌ها خواهد بود و کاربرد‌های اصلی آن را نشان می‌دهد. در حالت جداسازی‌های گازی از فرایند جذب، در رطوبت زدائی‌ها هوای خشک و دیگر گازها، بوزدائی و جداسازی ناخالصی‌ها از گازهای صنعتی مثل دی اکسید کربن، بازیابی حلال‌های پر ارزش از محلول رقیق آن‌ها با هوا یا گاز‌های دیگر، و جداسازی مخلوطی از هیدرو کربن‌های گازی مانند مخلوطی از متان، اتیلن، اتان، پروپیلن و پروپان استفاده می‌شود[5].
 از فرایند‌های جداسازی مایع می‌توان رطوبت زدائی بنزین، رنگ زدائی محصولات نفتی و محلول‌های آبکی قندی، بوزدائی و طعم زدائی آب، و جداسازی هیدرو کربن‌های آروماتیکی و پارافینی، را نام برد که هر کدام از‌این موارد در صنعت کاربرد وسیعی داشته و بنا به مورد و شرایط محدوده کاری از آن استفاده می‌شود. علاوه بر موارد ذکر شده، جذب رنگ در صنایع مختلفی جزو فرآیند‌های مطلوب بوده‌که کارهایی نیز در جهت افزایش انتقال رنگ از فاز محلول به سلولز انجام شده، از جمله‌ی کاربرد‌های‌این فرآیند در تولید کاغذهای رنگی و صنایع نساجی می‌توان اشاره کرد[6].
این عملیات‌ها همه از‌این جهت مشابه هستند که در آن‌ها مخلوطی که باید تفکیک شود با یک فاز نامحلول دیگر تماس حاصل می‌نماید (مانند جذب جامد) و پخش نامساوی مواد اولیه بین فاز جذب شده روی سطح جامد و توده سیال موجب جداسازی می‌شود[7].
2-1- انواع جذب
دو مکانیزم اصلی برای جذب سطحی وجود دارد[5]:
1) جذب فیزیکی یا واندوالس
2) جذب شیمیایی
در جذب فیزیکی به دلیل نیروهای جاذبه‌ی بین مولکولی جامد و ماده‌ی جذب شده یک پدیده‌ی برگشت پذیر رخ می‌دهد.‌این حالت تراکم با تولید حرارت همراه است که کمی‌بیش از حرارت نهان تبخیر و در حدود حرارت تصعید گاز می‌باشد. ماده‌ی جذب شده در کریستال و شبکه‌ی کریستالی جامد نفوذ نمی‌کند. و در آن حل نمی‌شود، بلکه در سطح باقی می‌ماند. در حالت کلی، در تعادل، فشار جزئی ماده جذب شده برابر با فشار فاز گاز تماس یافته با آن است و باکاهش فشار فاز گازی یا با افزایش دما، گاز جذب شده به راحتی دفع و از سطح بدون تغییر شکل جدا می‌شود. برگشت پذیری در‌این نوع عملیات جذب در صنعت بسیار مهم است، زیرا بازیابی جاذب‌های ساخته شده به دلیل صرفه جویی اقتصادی بسیار حائز اهمیت است، نمونه ای از‌این فرآیند‌ها را می‌توان فرآیند PSA دانست که در آن بایستی جاذب را برای مصرف مجدد بازیابی کرد.
جذب شیمیایی؛‌این نوع جذب، نتیجه‌ی فعل و انفعالات شیمیایی جامد و ماده جذب شده‌است. نیروهای چسبندگی معمولاً بیشتر از آن چیزی است که در جذب فیزیکی وجود دارد. حرارت آزاد شده در عمل جذب شیمیایی معمولاً زیاد و در حدود یک واکنش شیمیایی است، برای یک ماده ممکن است که جذب فیزیکی و در دمای زیاد‌، جذب شیمیایی مشاهده شود. جذب شیمیایی در کاتالیزورها مهم است.
3-1- طبیعت جاذب ها
جاذب‌ها بایستی خواص مهندسی شده‌ی خود را داشته باشند که از جمله‌ی‌این خواص، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– نباید اختلاف فشار زیادی‌ایجاد کنند
– نباید به همراه مواد از بستر خارج شوند
– مقاومت سختی خوبی داشته باشند
– بخواهیم در ظروف نگهداری و خارج کنیم، براحتی جریان پیدا کنند.
4-1- جاذب ها
جامدی که بر روی سطح آن جذب اتفاق می‌افتد جاذب[1] می‌نامند. ماده‌ی جذب شده را مجذوب[2] می‌نامند. جذب سطحی بر روی سطح مشترک جامد مایع به وقوع می‌پیوندد[8].
جامد‌های جاذب معمولا به شکل گرانول (ذرات کروی شکل با قطر چند میلیمتر) مصرف می‌شوند و اندازه آن‌ها از 12 میلیمتر قطر تا 50 میکرومتر متغیر است[5, 9]. به تازگی استفاده از نانو تکنولوژی سبب گردیده که حتی ابعاد نانو نیز به تسخیر روش‌ها و فناوری‌های کاربردی برای جذب در آمده و استفاده از آن رونق یابد. از جمله‌ی‌این دسته از جاذب‌ها می‌توان به نانو پلیمرهای زیستی و سطوح با ابعاد نانوساختار اشاره کرد.
همان طور که اشاره شد، جامد‌ها باید بر اساس کاربرد و موقعیت مصرف دارای بعضی خواص مهندسی باشند. برای مثال اگر از آن‌ها در یک بستر ثابت با جریان گاز یا مایع استفاده می‌شود، نباید اختلاف فشار زیادی‌ایجاد کنند و همچنین نباید توسط جریان سیال به خارج حمل شوند. آن‌ها باید از مقاومت و سختی خوبی برخوردار باشند تا در اثر حمل و نقل و همچنین در اثر وزن خود در بستر خرد نشوند. در صورتی که بخواهیم آن‌ها را از ظروف نگهداری به داخل و خارج انتقال دهیم، باید به راحتی جریان پیدا کنند.‌این‌ها خواصی هستند که به راحتی شناخته می‌شوند[5, 10].
خاصیت جذب جامد‌ها یک مسأله دیگر است. جذب یک پدیده عمومی‌است و تمام جامد‌ها، مقداری از گاز‌ها و بخارات را جذب می‌کنند. ولی در اهداف صنعتی تنها بعضی جامدات ظرفیت جذب لازم را دارند. پس جامداتی که دارای خاصیت جذب بسیار ویژه ای هستند و به مقدرا زیاد جذب انجام می‌دهند، طبیعت شیمیایی آن‌ها با خواص جذب رابطه دارد. ولی صرف شناسایی شیمیایی، برای مفید بودن آن کافی نیست. برای مثال استخراج، تمام نمونه‌های خالص بوتیل استات که اسید استیک را از آب استخراج می‌نمایند دارای قدرت یکسان هستند.‌این حالت برای خواص جذبی سیلیکاژل نسبت به بخار آب صادق نیست.‌این خواص جذبی بیشتر بستگی به روش ساخت ماده و دسترسی و سطح تماس جذب‌شونده و جاذب و سابقه جذب و دفع مواد روی آن دارد.
برخی از فرآیندهای جذب همراه با واکنش شیمیایی است، به طوری که به دلیل واکنش، جذب سریع‌تر اتفاق می‌افتد و خود به خودی می‌باشد، از‌این نوع جذب‌ها می‌توان به جذب رنگ دی آزو بر روی بنتونیت اشاره کرد[11]. در‌این گونه فرآیندها گرمای جذب به محیط داده‌شده و حتی خود جاذب دمایش افزایش پیدا کرده و فرآیند جذب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از جامدات‌این خاصیت را دارند که بتوانند مقداری گاز یا ماده حل شده در حلالی را، جذب نمایند.
[1] Adsorbent
[2] Adsorbate
[1]LCAS

:
یکی از مشکلات اساسی سازه‌ها مشکل رطوبت و نم می‌باشد که موجب خسارات بسیار و گاهی جبران‌ناپذیر برای این سازه‌ها و ساختمان‌ها می‌شود. یکی از راه‌های مقابله با این مشکل عایق‌های رطوبتی است. انواع عایق‌های رطوبتی عبارتند از: 1- قیر گونی 2- استفاده از زائدات کشاورزی مانند کاه به جای گونی 3- عایق رطوبتی پیش ساخته 4- پوشش‌های قیر اصلاح شده، استفاده از پلیمرو لاستیک در قیر می‌باشد. (30)
از انواع کاربردهای قیر، عایق‌های رطوبتی پیش ساخته می‌باشد. ساختار عایق‌های رطوبتی علاوه بر قیر شامل الیاف تقویت کننده مانند الیاف پلی‌استر ترموپلاست (PET)، شیشه، یا متشکل از دو نوع الیاف متفاوت هستند.
1-2- تعریف عایق
بطور کلی مواد عایق به موادی گفته می‌شود که انتقال حرارت، صوت، رطوبت و انرژی را ازمحلی به محلی دیگر به تأخیر انداخته و یا متوقف

 سازند. بنابراین مواد عایق باعث کاهش تلفات انرژی می‌شوند.

عایق به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: (30 و47)
1- عایق‌های گرمائی هدایتی (حرارتی) عایق حرارتی مواد و مصالحی هستند که مقاومت زیادی در مقابل عبور گرما دارند و می‌توان به وسیله‌ی آنها تا آنجا که ممکن است از انتقال حرارت محل گرم شده یا لوله‌های حامل آب گرم یا کانال‌ها و … جلوگیری و از اتلاف سوخت جلوگیری نمود.
2- عایق‌های گرمائی تشعشعی یا عایق‌های فلزی  این عایق‌ها که در سطح دیوارها و سقف ساختمان بکار برده می‌شود، از صفحات فلزی براق نظیر آلومینیوم و برنز و مس می‌باشند و عمل آن‌ها انعکاس و جلوگیری از نفوذ اشعه آفتاب به داخل سطوح ساختمانی می‌باشد.
3- عایق‌های رطوبتی رطوبت موجب بالا بردن ضریب هدایت و تقلیل ضریب عایق بودن عایق‌های هدایتی می‌شود. لذا برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در عایق‌های سطوح ساختمانی (نظیر دیوار و سقف) و عایق لوله‌های حامل سیال گرم یا سرد و همچنین برای جلوگیری از نفوذ رطوبت زمین به لوله‌های فلزی و زنگ‌زدگی آن‌ها می‌بایستی از عایق‌های رطوبتی استفاده کرد. (30 و 23 و 7)
2-1- انواع عایق های رطوبتی
1- پوشش قیر و گونی که رایج‌ترین نوع عایق رطوبتی در ایران است، چنین پوشش‌هایی کم دوام‌اند و هر چند سال یکبار به تعمیر و پوشش دوباره نیاز دارند. از طرف دیگر، گونی مورد مصرف در عایق‌کاری از خارج وارد می‌شود.
2- استفاده از زواید کشاورزی از جمله کاه به جای گونی که در مناطق روستایی انجام می‌شود از پوشش قیر گونی دوام کمتری دارند و برای ساختمان‌های دایمی شهری مناسب نیستند.
3- با عایق‌های رطوبتی پیش ساخته می‌توان بسیاری از مشکلات عایق‌کاری رطوبتی را حل کرد. دانش عایق رطوبتی (ایزوگام) از اوایل دهه 1350 وارد ایران شد و بتدریج به دلیل تاب کششی زیاد و پایداری در برابر عوامل جوی و ارزبری کم مورد توجه و استقبال خوب مصرف کنندگان قرار گرفت و بتدریج توانست جای عایق‌های سنتی (کاهگل، قیرگونی) را گرفته و با پیشرفت صنعت ساختمان بر کیفیت تولید و استفاده آن افزوده گردید.
4- نوع دیگر پوشش‌های بام رایج در دنیا پوشش‌های قیر اصلاح شده است. استفاده از پلیمر لاستیک در قیر باعث بهتر شدن خواص آن می‌شود. بدین ترتیب که با افزایش درجه نرمی و کاهش نقاط شکنندگی قیر دوام زیاد می‌گردد. (8)