فصل و وصل از موضوعات مهم بلاغت است که به بررسی ارتباط بین جملات می پردازد. این موضوع در بلاغت قرآن دارای اهمیت بسیار می باشد، بطوری که فهم معنای جملات و تشخیص نوع پیوند میان آنها، و نیز تشخیص نقش حروف در برقراری این پیوند به این موضوع بستگی دارد، این موضوع به اعجاز بلاغی قرآن نیز مربوط می باشد، بطوری که یکی از موضوعاتی که در اعجاز بلاغی قرآن به آن اشاره شده است،موضوع فصل و وصل می باشد، که در بررسی نظم در بلاغت قرآن مورد توجه قرار می گیرد.

منظور از فصل و وصل در این پژوهش، ربط(پیوند) میان جملات است، که بر دو نوع می باشد:1-ربط با رابط لفظی 2-ربط بدون رابط. از جمله روابط لفظی در زبان عربی، واو عاطفه، واو استینافیه، واو حالیه، واو معیت، فاء عاطفه، فاء تفریع، فاء فصیحه، فاء استینافیه، فاء جواب شرط، ثم، حتی، لکن، ام، او، بل، لا، ادوات شرط، و اسم اشاره می باشد،که به دلیل نبود مجال بحث از تمامی آن ها در محدوده ی این تحقیق، به بیان برخی از آنها اکتفا گردید.  روابط لفظی، که دراین پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد، شامل واو عاطفه ،واو استینافیه،فاء عاطفه، فاء تفریع، فاء فصیحه، فاء استینافیه،ثم، حتی،لکن، ام، واوحالیه و کذلک می باشد.ازانواع ربط بدون رابط لفظی که در این پژوهش به آن پرداخته می شود، مستأنفه ی بیانیه واعتراضیه می باشد. در فصل دوم به بیان این روابط در زبان عربی و معادل آن درزبان فارسی پرداخته می شود، سپس نمونه هایی از کاربرد هریک در قرآن ذکر می شود، ودر فصل سوم، انواع ربط در سوره ی طه بیان می شود، ودر

 

 پایان، ترجمه ی انواع ربط در این سوره، توسط مترجمین بررسی می شود.

در بررسی ترجمه، این نتیجه به دست می آید، که گاهی مترجم با توجه به سیاق کلام، به معنایی از رابط لفظی دست یافته است، که در کتب نحو وبلاغت و تفسیر به آن اشاره ای نشده است، اما با سیاق کلام متناسب به نظر می رسد و برزیبایی کلام می افزاید.این نکته در ترجمه ی فاء عاطفه در این سوره به دست می آید، با این توضیح که در مواردی، فاء عاطفه در معنای استدراک ترجمه شده است، واین در جایی است که ممکن است از کلام قبل، توهم اشتباهی به ذهن خطور کند، وخداوند، این پندار اشتباه را در جمله ی بعد برطرف نموده است، و بر سر جمله ای که برای این منظور به کار رفته است، فاء آورده شده است.بنا براین می توان گفت که گاهی این سیاق کلام است که ترجمه ی رابط لفظی را مشخص می کند.

سوره ی طه در این پژوهش به عنوان یکی از سور مکی قرآن انتخاب شده است تا با توجه به کوتاهی جملات در این سوره ها وایجاز به کار رفته در آن،بتوان نقش انواع ربط وکاربردآن را در این سوره بررسی کرد.

انتخاب ترجمه ی آقای مکارم شیرازی، در این پژ وهش از این جهت می باشد که این ترجمه نتیجه ی سال ها تلاش مفسر در زمینه ی تفسیر قرآن است، ومترجم بعد از اتمام نگارش تفسیر نمونه ، به ارائه ی این ترجمه اقدام نموده است. ترجمه ی گروهی،از این جهت انتخاب شده که  نخستین ترجمه ی گروهی قرآن است که به صورت گروهی، توسط جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه به رشته ی تحریر در آمده است، بنابراین انتظار می رود با دقت بیشتری نوشته شده باشد.

یکی از مشکلات این پژوهش اضطراب اصطلاح در کتب تفسیر واعراب القرآن است، که گاهی مفسرین بجای یک اصطلاح ،اصطلاح دیگری را به کار برده اند . از جمله بجای فاء فصیحه در تفاسیر، در اغلب موارد اصطلاح فاء تفریع بکار رفته است، در حالیکه از توضیحات مفسر ذیل کاربرد آن معلوم می شود که منظور او فاء فصیحه می باشد.

1-تبیین مسأله: فصل و وصل از موضوعات مهم بلاغت است، که به بررسی ارتباط جملات با یکدیگر می پردازد.فصل و وصل نزد علمای بلاغت، عطف و ترک آن معرفی شده است، در بررسی ارتباط بین جملات، این نتیجه به دست می آید، که پیوند میان جملات به عطف و ترک آن منحصر نمی شود، و این تعریف، تعریف جامعی نمی باشد، زیرا علمای نحو وبلاغت ذیل مباحث دیگر در نحو وبلاغت، به انواع ارتباط بین جملات اشاره کرده اند، از جمله در بحث اعتراضیه، به وجود ارتباط بین این جمله با قبل وبعد از خود اشاره کرده اند،در حالی که این تعریف، این نوع جملات را در بر نمی گیرد. بر همین اساس در این پژوهش، تعریف فصل و وصل مبنی بر ربط با رابط لفظی وربط بدون رابط لفظی محور قرار گرفته است.

این موضوع با دیگر مباحث بلاغی نیز مرتبط می باشد،ازجمله  با مبحث اعتراض که ذیل اطناب در بلاغت به آن پرداخته می شود ونیز با موضوع ایجاز در بلاغت نیز مرتبط است،چرا که جمله ی مستأنفه ی بیانیه که در فصل و وصل به آن پرداخته می شود،از انواع ایجاز به حذف به حساب می آید.

این موضوع با علوم دیگر نیز در ارتباط است،از جمله با علم نحو و علم وقف و ابتدا.

الف-ارتباط با نحو: فصل و وصل با مبحث توابع در نحو،از جمله عطف نسق ارتباط دارد.حروف عطف یکی از موضوعات مهم  در علم نحو است ،که شناخت معنای این حروف ومقاصد کاربرد آن در بین اجزای کلام در بلاغت بسیار مهم می باشد.

ب- ارتباط با وقف وابتدا: در علم وقف و ابتدا، این که قاری تشخیص دهد که در کجا وقف صورت می گیرد ودر کجا نباید وقف صورت بگیرد وجملات به صورت متصل به هم قرائت شود،بستگی به فهم او از پیوند میان جملات دارد. مراتب وقف در علم قرائت بستگی به ارتباط کلام به قبل وبعد ازخود دارد،چه ارتباط لفظی وچه ارتباط معنوی،به گونه ای که اگر کلام از ماقبل خود از نظر لفظ ومعنا منقطع شود،وقف تام صورت میگیرد،اگر کلام با ماقبل ارتباط معنوی داشته باشد، وقف کافی صورت می گیرد، واگرکلام با ماقبل خود تنها ارتباط لفظی داشته باشد، وقف حسن صورت می گیرد.بنابراین پیوند میان جملات در وقف و ابتدا دارای اهمیت زیادی می باشد،و از این جهت، این علم با موضوع فصل و وصل، که هدف آن بررسی پیوند میان جملات است، ارتباط می یابد.

انسان محور و مدار و انگیزه‌ی عموم فعالیت‌ها و برنامه‌های روزانه‌اش را کسب لذت قرار داده است.

در این نوشتار مختصر ابتدا به تعریف لذات مادی و معنوی پرداخته‌ایم. سپس لذات را در کلام بزرگان دین بررسی کرده و لذات خیالی را برشمرده‌ایم. در بخش دوم لذات معنوی شناختی و رفتاری معرفی شده و برخی راهکارهای دستیابی به این لذات ذکر شده است. پخش پایانی این نوشتار به بررسی عوامل محرومیت آدمی از لذات معنوی اختصاص یافته است. از آن جا که قساوت قلب از مهم ترین عوامل محرومیت از لذات معنوی است، مقدار قابل توجهی از این بخش به بررسی بحث قساوت قلب اختصاص یافته است.

کلید واژه : لذت معنوی، قساوت قلب، ذکر خدا، گریه، توهم لذت

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست

کلیات… 1

بیان مسئله. 1

اهمیت و ضرورت.. 1

سؤالات تحقیق.. 1

فرضیه های تحقیق.. 1

پیشینه‌ی تحقیق.. 2

چهارچوب نظری تحقیق.. 2

مفاهیم کلیدی.. 2

بخش اول. 5

تعریف لذات معنوی.. 5

فصل اول : لذات معنوی.. 7

7

8

1.2.1. راه رهایی از لذات مادی و دنیوی.. 10

3/1. تعریف فرح، سرور و نضرة 11

فصل دوم: لذات معنوی در کلام بزرگان.. 13

13

14

فصل سوم: گونه های لذت معنوی خیالی.. 17

17

18

18

19

21

بخش دوم. 25

لذات معنوی واقعی و عوامل پیدایش و ازدیاد آن‌ها 25

فصل اول: لذات معنوی واقعی شناختی.. 27

1.1 معرفت خدا 27

1.1.1. آثار و پیامد‌های معرفت خداوند متعال. 28

37

1.2.1. راههای ازدیاد محبت خدا 37

45

1.3.1. راه‌های چشیدن شیرینی ایمان. 45

1.4. محبت اهل‌بیت: 68

1.4.1 راه‏های عملی کسب حب اهل‌بیت7. 70

75

77

 

 

فصل دوم: لذات معنوی واقعی رفتاری.. 79

79

81

82

83

83

1.5.1 راه‌های کنترل خشم. 85

87

2.6.1. ریشه‌ی لذت بردن از قرائت قرآن. 88

2.7. ذکر خدا 88

2.7.1. ذکر خفی.. 90

2.7.2. عوامل ذکر. 91

2.8. انس با خدا 94

95

96

: 96

. 98

. 99

بخش سوم. 101

عوامل محرومیت از لذات معنوی.. 101

فصل اول: قساوت قلب.. 103

103

104

105

1.3.1 گناه 105

1.3.2. زیادی کلام. 106

1.3.3. پرخوری.. 107

1.3.4. بلندی آرزوهای دنیایی.. 107

1.3.5. برخی شغل‌ها 108

1.3.6. برخی از اعمال. 109

110

111

1.5.1 توبه. 111

1.5.2. دعا 111

.. 112

. 112

1.5.5. خوردن عدس.. 113

114

فصل دوم: برخی دیگر از عوامل محرومیت از لذات معنوی.. 115

2.1. گناه 115

2.1.1. محرومیت از نماز شب بر اثر گناهان. 115

2.1.2. محرومیت از نماز شب بر اثر دروغ. 115

2.1.3. محرومیت از نماز شب بر اثر عجب.. 116

2.1.4. محرومیت از قبولی عمل بر اثر حرام خواری.. 116

2.1.5. محرومیت از قبولی عمل بر اثر نیت سوء نسبت به برادر مومن. 117

117

118

118

فهرست منابع. 119

 

 

 

 

 

 

 

کلیات

 

بیان مسئله

یکی از بالاترین عوامل و ریشه های جذب انسان‌ها به دین و رعایت دستورات الهی و احکام دینی و التزام به مبانی اعتقادی دینی، لذت بردن از دین‌داری است. بسیاری از دین گریزان و حتی دین ستیزان اگر بدانند که چه لذات غیر قابل توصیفی در دین داری واقعی نهفته است به دنبال التزام و عمل به دستورات دین خواهند رفت چرا که ریشه‌ی بسیاری از دین گریزی‌ها و زیر پا گذاشتن فرامین الهی لذتی است که از ترک واجب و انجام حرام می‌برند.

در این نوشتار به بیان اقسام لذات معنوی پرداخته شده راه های کسب و تقویت آن توضیح داده شده است.

اهمیت و ضرورت

دانستن اقسام لذات معنوی واقعی چه لذات شناختی و چه لذات رفتاری آن قدر مهم است که می‌تواند سبب ارتقای ایمان تقوا و معرفت دین داران و اهل معنویت باشد. یعنی ثابت قدم شدن آنان در مسیر بندگی خدا که برای انسان مسئله ای از بندگی خدا مهم‌تر نیست چرا که هدف از آفرینش ما بندگی و عبودیت بوده است: و ما خلقت الجن و الانس الا یعبدون آن کس به دنبال کشیدن طعم شیرین لذات معنوی می‌افتد، مسلماً در مسیر نورانی بندگی خدا قرار خواهد گرفت. اگر دین گریز باشد و خارج از مسیر بندگی، چشیدن طعم لذات معنوی، او را عاشقانه و داوطلبانه به این مسیر خواهد آورد؛ و اگر اهل دین و دیانت باشد مقام و درجه و رتبه‌ی او بالاتر خواهد رفت.

سؤالات تحقیق

1- آیا هر لذتی که انسان احساس کند لذت معنوی است؟ واقعیت دارد؟ یا لذات معنوی خیالی هم داریم؟

2- چگونه می‌توان لذات معنوی واقعی را از لذات معنوی خیالی باز شناخت؟

3- اقسام لذات معنوی واقعی کدامند؟

فرضیه های تحقیق

1- هر گونه احساس مطلوب آرامش دوست داشتن، علاقه‌مند بودن لذت بردن از آن چه که به امور معنوی و الهی مربوط است می‌تواند جزء لذات معنوی باشد. به شرطی که صاحب شریعت آن را تأیید کرده باشد.

2- الزاماً هر چیزی را که انسان لذت معنوی بپندارد لذت معنوی نیست مانند پیروان ادیان باطل که از عبادت در کلیسا و کنیسه ممکن است لذت هم ببرند یا لذت ریاست باطل و توهم زهد ساختگی.

3- با مراجعه به آیات قرآن کریم و کلمات اهل بیت: می‌توان لذات معنوی واقعی را از لذات معنوی خیالی بازشناسی کرد.

4- برخی از لذات معنوی واقعی به شناخت و عقیده و باورهای درونی مربوط هستند و بخشی دیگر از لذات معنوی در رفتار و کردار ظاهری و فیزیکی منعکس می‌شوند. قسم اول مانند ایمان و معرفت و محبت به خداوند و قسم دوم مانند ملاقات برادران دینی و لذت نماز

پیامبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏)، به عنوان خاتم الانبیاء و رسول دین اسلام، علاوه بر دریافت وحی، ابلاغ و رساندن آن، وظیفه اجرای احکام را نیز بر عهده داشتند. با توجه به دیدگاه شیعه امامیه که برگرفته از قرآن و سنت است، وظایف رسالت در تمام جهات به جز دریافت وحى، بر عهدۀ امام است. بدین معنی که جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم)که امام معصوم است وظیفۀ ادارۀ جامعه و اجرای اجکام الهی را برعهده دارد. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به عنوان امام معصوم توانست حکومت اصیل اسلامی را با وقفه‏ای 25 ساله برای مدت کوتاهی تشکیل دهد.

انگیزه اصلی از انتخاب این موضوع آن است که همیشه این سوال مطرح بوده که چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) با آن شخصیت بی نظیر و والا نتوانست در حکومتی که تشکیل داد به اهداف متعالی خود برسد و چرا آنقدر عمر این حکومت کوتاه بود؟

پاسخ قابل تأمل این است که هر حکومتی دو رکن اساسی دارد یک رکن حاکم و امامی است که حکومت را اداره می‏کند و به جامعه خط مشیء می‏دهد و رکن دوم مردمی هستند که باید از امام و رهبر خود اطاعت کنند و او را در رسیدن به اهدافش یاری کنند. به همین دلیل اطاعت از امام و رهبر از مسائل مهم فقهی دین اسلام است.

در حکوت امام علی (علیه السلام) ، رهبر والا مقام با اهداف متعالی وجود داشت ولی مردمی که گوش جان بسپارند و فرامین او را اطاعت کنند وجود نداشت.

در این پژوهش سعی شده است با استفاده از منابع دست اول تاریخی به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا به بررسی وقایع مهم حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداخته‏شود تا بتوان دستورات و فرامین آن حضرت و عدم اطاعت مردم و پیمان شکنی‏ها و تحمیل رأی‏های آنها را در مواقع مختلف تحلیل کرد. برای آنکه بتوانیم عملکرد مردم زمان حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به درستی تحلیل کنیم لازم است در ابتدا به مبانی اعتقادی مردم آن زمان در مورد امام و اطاعت از امام بپردازیم. از اینرو در فصل دوم و سوم مبانی اعتقادی اسلام در

 

 مورد امام و جایگاه امام و سپس اطاعت از امام بررسی شده است،  سپس عملکرد مردم آن عصر زیر ذره بین تاریخ تحلیل شده است.

برای آنکه بتوانیم رابطه امام ومأموم را در آن دورۀ تاریخی به طور صحیح تحلیل کنیم، لازم است علاوه بر رجوع به منابع تاریخی، به کتاب شریف نهج البلاغه که مجموعه‏ای از خطبه‏ها، نامه‏ها و کلمات قصار ایراد شده در همان زمان است، نیز رجوع شود. لازم به ذکر است در این پژوهش از ترجمه استاد سید جعفر شهیدی برای متون نهج البلاغه استفاده شده است. ‏ای ‏اا

 

 

 

 

 

 

فصل اول: کلیات

 

 

 

1.فصل اول :کلیات:

 

 

 

1.1. بیان مسئله

این تحقیق در پی آن است که مبانی اعتقادات مسلمانان عصر خلافت مولای متقیان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را دربارۀ اطاعت از پیشوای مسلمین (خلیفه ـ امام) اعم از اینکه آن حضرت را خلیفه چهارم یا امام اول خویش بدانند، تبیین کند و این نکته مورد بررسی قرار گیرد که چرا اکثریت جامعه (مردم) خلفای غاصب پیشین را اطاعت می‏کردند و حتی بدعت‏های آنان را در دین و اجتهادات شان را در برابر نص می‏پذیرفتند، امّا امیرالمومنین علی (علیه السلام) را که در همان جایگاه قرار گرفته بود، به درستی اطاعت نمی‏کردند وبارها باعث رنجش و گلایه آن حضرت گردیدند بگونه‏ای که از خداوند می‏خواست او را از آنان بگیرد و میان او و این مردم جدایی افکند.

همچنین برخی از سرشناسانی که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را امام اوّل خود می‏خواندند و خلفای پیشین را غاصب می‏دانستند، گاه در برابر فرامین آن حضرت ، ایستادگی کرده و یا خلاف آن را عمل می‏کردند و یا حضرت را وادار به پیروی از خواست خود می‏کردند. بنابراین نتایج عدم اطاعت از پیشوای مسلمانان آن هم وجود مقدس امیرمؤمنان (علیه السلام) که بر خلاف مبانی اعتقادی رخ داد تالی فاسدهایی داشت که جبرا ناپذیر بود.

 

 

 

1.2. اهمیت و ضرورت

از آنجا که صلاح و سعادت امت اسلامی در گرو پیروی و اطاعت از پیشوای عادل مشروع است و بالعکس عدم اطاعت و نافرمانی چنین پیشوایی شقاوت و تفرقه امّت را در پی داشته و موجب تسلط ظلمه مستبدان و مستکبران و کفار بر مسلمانان خواهد شد، بررسی عملکرد جامعه اسلامی در دوران خلافت امیرالمومنین (علیه السلام) که بر خلاف تعالیم دینی فریقین از آن حضرت به درستی اطاعت نکردند، موجب تبدیل خلافت معنوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به سلطنت اموی و عباسی و حاکمیت غاصبان ستمگر بر عالم اسلام شد ، آینه عبرتی برای مسلمانان است ، تا در صورت پدید آمدن شرایط و تشکیل حکومت مشروع به زعامت پیشوای عادل، با اطاعت از او صلاح و سعادت خویش را رقم بزنند و از شقاوت و فلاکت خویش جلوگیری کنند. از این رو اهداف این پایان نامه در نکات کلیدی زیر خلاصه می‏شود:

1ـ آشنایی با مبانی اعتقادی فریقین درباره اطاعت از پیشوای مسلمین،ترویج معروف و آگاه ساختن کسانی که ممکن است از این مسئولیت خود به خوبی مطلع نباشند.

2-از آنجاییکه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در بین فریقین از مقام معنوی والایی برخوردار است دانستن علل عدم موفقیت ظاهری آن حضرت در اداره جامعه اسلامی نسبت به خلفای پیشین ضرورت دارد.

3- برای مردم مسلمان ایران که تاکنون بیش از ثلث قرن، حکومت مشروع ولایت فقیه را تجربه کرده‏اند، مردم و کشورهای اسلامی که با پدیده بیداری اسلامی از قید حکومت‏های خود کامه آزاد گردیده‏اند، دانستن علل و عوامل انحطاط جامعه دوران خلافت امیرمؤمنان (علیه السلام) که موجب عدم اطاعت از آن حضرت شد و پیامدهای تلخ و جبران ناپذیز این عدم اطاعت بسیار عبرت آموز و کاربردی خواهد بود.

تحقیق کنونی پژوهشی است با عنوان « مبانی سبک زندگی اسلامی در قرآن کریم» که در آن تلاش شده است اصول و مبانی طراحی شده سبک مطلوب زندگی  اسلامی از سوی قرآن و برخی روایات با توجه به شاخصه های در نظر گرفته شده در آموزه های دینی، مورد بررسی و تبیین واقع شود. تحقیق کنونی که دایره آن به وسعت تمام ابعاد زندگی است در حیطه های متعدد رفتارهای فردی و اجتماعی قابل تطبیق و اجرا می باشد؛ زیرا قرآن کریم در آموزه های خود تمام راهکارهای مناسب جهت تدارک یک زندگی مطلوب در ابعاد مختلف در اختیار انسان ها نهاده و آنها را به پیروی از این تعالیم دستور داده است. رسولان و پیشوایان حق نیز در طول دوره مختلف زندگی جامعه بشریت، تلاش نمودند سفارش های آسمانی را مد نظر خود قرار داده و به پیروان خود نیز گوشزد نمایند. آنچه در این تحقیق بیشتر مد نطر می باشد، تبیین مبانی و معرفی شاخصه های سبک زندگی اسلامی است که در جنبه های متعدد دین شناسی، خدا شناسی، مردم شناسی، فعالیت اجتماعی  در فرآیندهای شناختی و ارزشی و اخلاقی نیز قابل بررسی می باشد.

شکی نیست که قرآن کریم، کتاب آسمانی کامل و دستور زندگی کل بشریت، تمام جنبه های زندگی انسان را در بعد فردی و اجتماعی، اقتصادی، نظامی و ….، در نظر گرفته و راهکارهای مناسبی نیز جهت بهبود بخشی به فراز و نشیب های زندگی تدوین نموده است. این کتاب مقدس در قالب امر و نهی، برنامه های زندگی انسان را جهت بخشیده و از انسان خواسته است که طبق برنامه های تدوین شده، از یک سبک

 

 زندگی مناسب تبعیت و برخوردار باشند.

از سبک زندگی تاکنون تعاریف متعدد و متفاوتی از سوی روشنفکران، جامعه شناسان ارائه شده است.

مفهوم «سبک زندگی» از جمله مفاهیم علوم اجتماعی و علم جامعه شناسی و مردم شناسی است که در دهه اخیر بسیار مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی و مدیران فرهنگی و دین شناسان جامعه قرار گرفته است. سبک زندگی معنایی است که از به هم تنیدگی و پیوند و نظام وارگی و شبکه ای بودن عوامل متعددی که در شیوه های زندگی یا اقلیم های زیستن انسان تأثیر می گذارند، به وجود آمده است.

سبک زندگی اسلامی از حوزه های متعدد دینی و اجتماعی قابل تعریف و بررسی می باشد. در حوزه مطالعات فرهنگی، سبك زندگی مجموعه رفتارها و الگوهای كنش‌ هر فرد است كه به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی نظر داشته باشد. طبیعی است بر اساس چنین رویكردی، سبك زندگی افزون بر اینكه بر ماهیت و محتوای خاص تعاملات و كنش­های اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و بیانگر اغراض، نیات، معانی و تفسیرهای فرد در جریان عمل روزمره و زندگی روزانه است، نشان­دهنده كمّ و كیف نظام باورها و ارزش‌های افراد نیز خواهد بود. بدین ترتیب، از سبك زندگی، مجموعه­ای از الگوها و عناصر رفتاری نظام­مند و مرتبط اراده می­شود كه یك كل متمایز از كل­های دیگر را پدید می­آورد. البته چنین برداشتی از مفهوم سبك زندگی افزون بر اینكه پشتیبانی آخرین و جدیدترین دیدگاه­های صاحب­نظران این عرصه را به همراه دارد، از قابلیت خوبی برای بومی‌سازی مفهوم سبك زندگی بر اساس اقتضائات جامعه ایرانی ـ اسلامی برخوردار است.

تحقیق کنونی که یک پژوهش دینی قرآنی است و قصد دارد سبک زندگی را از این دیدگاه بررسی و معرفی نماید، با توجه به محتوای تحقیق مشتمل بر 4 فصل مرتبط می باشد: در فصل اول کلیات تحقیق از جمله بیان مسئله و پیشینه‌ی تحقیق و اهداف و فرضیه‌ها نیز مورد برسی قرار خواهد گرفت. در فصل دوم مباحثی از قبیل تعریف و مفهوم سبک زندگی اسلامی از جهات متعدد مورد تبیین قرار گرفت.

در فصل سوم مهمترین شاخصه هی سبک زندگی اسلامی در سه محور اعتقادی واخلاقی و اقتصادی با زیر بخش های مناسب خود با استناد به آیات و روایات بررسی شد. در فصل چهارم، عوامل و علل گرایش به سبک زندگی در دو بعد فردی و اجتماعی با استناد به آیات و برخی روایات مورد کنکاش قرار گرفت. در این پژوهش سعی شده است بیشتر به آیات قرآنی استناد شود، اما گاهی برای بیان یک مسئله در خصوص سبک زندگی اسلامی آیه ی مناسب پیدا نمی شود در این صورت از روایات مربوط به پیامبر و اهل بیت استناد شده است. در این تحقیق در کنار قرآن کریم که منبع اصلی است از کتاب های تفسیر و کتب حدیث و کتاب ارزشمند مفاتیح الحیاة جواد آملی استفاده شده است.

 

1 ـ 1 ـ بیان مسئله تحقیق

سبک زندگی اسلامی:  سبک زندگی عبارت است از مجموعه ای از رفتارها که فرد آنرا به کار می گیرد تا ضمن بر طرف کردن نیازهای جاری شیوه های جدیدی را در مقابل او قرار دهد. سبک زندگی که برگردان لاتین آن (lifestyle) است در دهه سوم قرن نوزدهم ابداع و تاکنون تعاریف متعددی در باره آن از سوی جامعه شناسان ارائه گردیده است. اما از آنجا که ما در کشوری اسلامی زندگی می کنیم لازم است این مسئله از نگاه روان شناسان برای نحوه زندگی کردن انسان در تمام حوزه های فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی بررسی شود. لذا سبک زندگی اخلاقی دارای مبانی، اصول و شیوه هایی است که در این تحقیق به دنبال آن هستیم. از آنجا که براساس فرموده قرآن کریم و روایات رسیده از اهل بیت (ع) دین بیان کننده همه چیز است، قطعا در مورد سبک زندگی هم سنن های فراوان و حکیمانه ای دارد که در این تحقیق، آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.

آنچه که در این پژوهش مورد نظر است، دیدگاه قرآن در داشتن یک سبک زندگی اسلامی است. قطعا که قرآن از انسان ها خواسته تا جهان را آباد کند، آنجاییکه فرموده: ِ«وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فیها»  در داشتن سبک زندگی در ابعاد مختلف از قبیل اقتصاد، آداب معاشرت های فردی و اجتماعی، نظامی انسان ها را با حفظ حدود و حرمت ها تشویق نموده است. قرآن کریم از سبک زندگی مطلوب به داشتن (حیات طیبه) تعبیر کرده است و می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاﺓً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ».

(هر كس – از مرد یا زن – كار شایسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاكیزه‌ای، حیات می‌بخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام می‌دادند، پاداش خواهیم داد). بین انسان و پروردگار جهانیان، عهد و پیمانی است كه پاسداشت آن، درهای معنوی را می‌گشاید و آدمی را به «حیات طیّبه» و سبك زندگی نوین رهنمون می‌سازد، تا او را به بارگاه رحمت الهی و جهان «عندیّت» برساند. جهانی كه پایدار و همیشگی است و زندگی سالم و شادمان و برخورداری از آن زندگی، هرگز تباه نمی‌شود.

زندگی پاك از هرگونه نابودی و كمبودی و ناكامی و بیم و اندوه از جمله ویژگی‌های این سبك زندگی است. در برابر سبك زندگی سالم اسلامی، زندگی فرومایگی، زیر نفوذ شیطان وجود دارد و آن، برای كسانی است كه فرمان‌بر شیطان هستند. در این سبك زندگی، افراد جامعه، جویای نیازهای اولیه خویش هستند. مانند خوراك – اعم از خوردنی و آشامیدنی- پوشاك و مسكن. راه‌های رسیدن به این مقصود كه در چنین جامعه‌ای بدان تمسك می‌شود، عبارت است از تجارت، كار و كسب، كشاورزی، دام‌پروری، شكار، دست درازی و امثال آن. در این سبك زندگی، هدف افراد از فعالیت و همكاری اجتماعی، در مرحله نخست، اندوختن مال و كسب ضروریات زندگی بیش از نیاز به جهت آزمندی و دلبستگی به ثروت بوده، از سوی دیگر، پرهیز از صرف مال، مگر برای تأمین معاش و رفع نیازهای جسمانی است. هدف از زندگی در این نوع سبك زندگی، خست و شقاوت، تنها كامرانی و خوش گذرانی، خواه جسمانی، خواه روحی و خواه هردو است.

[1] ـ هود، 61

[2]  ـ نحل، 97

6

فصل اول : کلیات 1

1-1 بیان مسئله 2

1-2 اهمیت و ضرورت 2

1-3 پیشینه تحقیق 3

1-4 سوالات تحقیق 5

1-5 فرضیه تحقیق 6

1-6 روش‌های تحقیق 6

1-7 مفهوم شناسی 6

1-7-1 مبانی 6

1-7-2 اصول 7

1-7-3 آموزش 8

1-7-4 معارف اسلامی 8

فصل دوم: مبانی آموزش معارف اسلامی در قرآن و روایات 9

2-1 شناخت حقیقت و فطرت انسان 10

 

 

2-2 کمال نهایی انسان 23

2-3 آزادی و اختیار انسان 32

2-4 توانایی انسان در ساختن خود و جامعه 43

فصل سوم: اصول آموزش معارف اسلامی‌در قرآن و روایات 53

1-3 اصول مربوط به آموزش گیرنده 54

1-1-3 اصل کرامت 54

2-1-3 اصل کوشش (فعالیت) 61

3-1-3 اصل تسهیل و تیسیر 64

2-3 اصول مربوط به آموزش دهنده 70

1-2-3 اصل تفکر 70

2-2-3 اصل تدرج و تمکن 74

3-2-3 اصل اعتدال 79

3-3 اصول مربوط به روشها و ابزار آموزش 84

1-3-3 روش تشویق 84

2-3-3 روش الگویی 88

3-3-3 روش تمثیل و تشبیه 91

4-3- اصول مربوط به محتوای آموزشی 94

1-4-3 اعتقادات 96

2-4-3 احکام 99

3-4-3 اخلاقیات 101

نتیجه گیری: 103

پیشنهادات 107

منابع: 108

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول : کلیات

 

 

 

 

 

1-1 بیان مسئله

آموزش درست معارف و احکام، به عنوان برنامه فراگیر و نقشه راه سیر به سوی کمال و سعادت انسانی- که اساسی ترین هدف خداوند در فرستادن پیامبران تلقی می‌شود- از اهمیت بالایی برخوردار است.

می‌توان گفت هدف اصلی و نهایی در نظام آموزشی اسلامی، فراهم نمودن هر چه بیشتر زمینه تکامل و تعالی انسان‌ها می‌باشد. به همین هدف در آموزش معارف و مسائل دینی نیز به طور دقیق تر و پررنگ تر وجود دارد. همان طور که در هر نظام آموزشی، نیاز است برای رسیدن به اهداف آن نظام یک سری اصول و مبانی دقیق و معتبر رعایت شود، به همان صورت نظام آموزشی معارف اسلامی‌نیز برای رسیدن به اهداف عالی و نهایی خود نیاز به یکسری مبانی و اصول دارد؛ که لازم است از منابع معتبر همچون قرآن و روایات معصومین (7) دریافت شود.

این تحقیق بر آن است که مبانی و اصول آموزش و معارف اسلامی‌را از منظر قرآن و روایات بررسی کند و به پاسخ این سوال بپردازد که مبانی و اصول آموزش معارف اسلامی‌از منظر قرآن و روایات چگونه است؟

1-2 اهمیت و ضرورت

کتاب و سنت مهمترین منابع دین اسلام هستند و توجه به مضامین آن‌ها و امر آموزش در مقاطع و مراحل گوناگون آموزشی از ضروریات سیاست‌های کلان آموزشی است و اینکه چگونه می‌توان از کتاب و سنت در امر آموزش استفاده کرد مسئله بسیار مهمی‌است. روح و حقیقت دین، ایمان و محبت به خداست و انسان زمانی به سعادت واقعی دست می‌یابد که ایمان و محبت، سراسر وجودش را فرا گیرد و در مسیر صحیح زندگی قرار دهد.

این مهم، با شناخت حقایق کتاب و سنت و پیروی از دستورهای الاهی میسراست. و سرپیچی و تخلف از دستورالاهی نشانه عدم محبت و ایمان به اوست.

برای تحقق این هدف اساسی دین، در جامعه باید به آموزش کتاب و سنت در مقاطع گوناگون توجه ویژه ای مبذول گردد. خداوند جزئیات برنامه سعادت بشر را توسط پیامبر(6) به بشر، ارزانی داشته و سنت آن حضرت و ائمه معصوم (7)، تشریح جزئیات کتاب آسمانی یعنی قرآن است.

به طور کلی، آموزش، مساله مهمی‌است که از آغاز پیدایش انسان به عنوان یک امر ضروری به آن پرداخته شده است و آموزش از اهداف مهم پیامبران از آدم تا خاتم بوده است. با توجه به این موضوع، شناسایی مبانی و اصول آموزش معارف هم به عنوان یک امر ضروری است که باید به آن پرداخته شود تا هم مربی و هم متربی از آن بهره مند شود و نباید این نکته را هم نادیده گرفت که آموزش نادرست و به کار نگرفتن روش‌های صحیح در آموزش مضامین کتاب و سنت هم می‌تواند گمراه کننده باشد و یا تأثیر مناسبی نداشته باشد، لذا بررسی هر چه بیشتر و اساسی تر این موضوع، ضرورت پیدا می‌کند.