درمیان عناصر اقلیمی، بارش بیش‌ترین نوسان را دارد. این مسأله به ویژه در کشور ایران که بارش متوسط سالیانه‌ی آن حدود 250 میلی‌متر است، اهمیت بیشتری دارد (عزیزی، 1378). بارش را می­توان مهم‌ترین عاملی دانست كه به‌طور مستقیم در چرخه هیدرولوژی دخالت دارد. تعیین رواناب حاصل از بارش، یكی از موارد بسیار مهم در تحلیل مسائل هیدرولوژی و مدیریت منابع آب است (مهدوی، 1381). ارتباط بارش و رواناب، یك ارتباط کاملاً پیچیده و غیرخطی است كه به عوامل متعددی وابسته است. پیش­بینی و تعیین میزان كمی فرآیندهای تولید رواناب و انتقال آن به نقطه خروجی حوزه آبخیز، از اهمیت خاصی برخوردار است. استفاده ازمدل‌های تجربی به‌منظور برآورد رواناب سالانه در حوضه­های فاقد ایستگاه‌های آب­سنجی، از دیرباز در مطالعات هیدرولوژی مورد توصیه قرارگرفته است. یکی از مهم‌ترین عوامل مورد استفاده در مطالعات منابع طبیعی، میزان بارش و بیشتر متوسط بارش منطقه‌ای است (ذبیحی و همکاران، 1390).

بارندگی، از مهم‌ترین فرآیندهای چرخه هیدرولوژیکی است که تنها در صورت وقوع آن، فرآیندهایی نظیر سیلاب، فرسایش، رسوب‌گذاری، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی و… به‌ وقوع می‌پیوندد. با این حال، تغییرات قابل ملاحظه بارندگی در زمان و مکان از یک سو و کمبود ایستگاه‌های باران­‌سنجی در ثبت میزان بارندگی روزانه از سوی دیگر، ضرورت تبیین مدل‌های تخمین بارندگی را امری اجتناب­ناپذیر می‌نماید. دست‌یابی به توزیع مکانی بارش بر اساس داده‌های نقطه‌ای بارش که از ایستگاه‌های باران‌سنجی به‌دست می‌آیند، بر اساس یکی از دو روش درون‌یابی و برون‌یابی میسر می‌گردد‌ (قهرودی تالی، 1384).

تنوع زمانی بارش به عنوان یک عامل کلیدی مؤثر در ساختار و عملکرد اکوسیستم‌ها به شمار می‌آید، اما تأثیر آن از نظر مقیاس و بزرگی به

 

 مراتب کمتر از تنوع مکانی آن‌است(کناپ و اسمیت، 2001)[1]. تعیین مناسب‌ترین روش‌های درون‌یابی در سطح یک منطقه و چگونگی توزیع فضایی و مکانی آن، امری ضروری جهت توزیع مکانی بارش می‌باشد.

 

برآورد توزیع مکانی بارندگی در مقیاس‌های مختلف، از مراحل اصلی مطالعات منابع آبی به‌شمار می‌رود. موقعیت و تراکم نامناسب ایستگاه‌های باران­سنجی، ضرورت برآورد داده‌های بارش در نقاط فاقد آمار و تعمیم داده‌های نقطه‌ای به داده‌های منطقه‌ای را نشان می‌دهد.

روش‌های زمین­آمار، ازجمله روش‌های تعیین توزیع مکانی بارش است که باتوجه به در نظرگرفتن همبستگی، موقعیت وآرایش مکانی داده‌های نقطه‌ای،کاربردگسترده‌ای یافته‌اند(جندانی وملکی­نژاد، نامشخص).

بارش درسطح هر منطقه‌ای، به صورت نقطه‌ای اندازه‌گیری می‌شود. یکی از مشکلات مهم مطالعات منابع آب، برآورد منطقه‌ای بارندگی براساس مشاهدات نقطه‌ای است، بدین منظور جهت تعمیم داده نقطه‌ای به کل منطقه و در هر نقطه‌ای، عملیات درون‌یابی بر روی نقاط اندازه‌گیری شده انجام می‌گیرد. درون‌یابی، یکی از مهم‌ترین روش‌هایی است که اقلیم‌شناسان در مطالعات پهنه­بندی از آن بهره‌مند می‌شوند.

روش‌های مختلفی برای درون‌یابی وجود دارد که در یک تقسیم بندی کلی می‌توان آن‌ها را به روش- ‌های زمین‌آماری و روش‌های کلاسیک تقسیم‌بندی نمود. روش‌های کلاسیک، روش‌هایی هستند که از آمار کلاسیک برای تخمین استفاده می‌کنند (حاجی هاشمی جزی و همکاران، 1390).

1-2- بیان مسأله

برآورد دقیق میانگین بارندگی در هر منطقه در طراحی پروژه­های آبی، از اهمیت زیادی برخوردار است که بدین منظور از اطلاعات شبکه‌های باران‌سنجی استفاده می‌شود.

بارندگی، ورودی سیکل هیدرولوژی در یک ناحیه است و بنابراین از مهم‌ترین متغیرهایی است که باید مورد مطالعه دقیق قرار گیرد.

وجود داده­های بارش دربسیاری ازمطالعات هیدرولوژی، هواشناسی، اقلیمی و طراحی پروژه­های مهندسی، ضروری است. معمولاً از آنجایی که اندازه­گیری تمام بارشی که روی یک حوضه می‌بارد امکان­پذیر نیست، به اندازه­گیری نمونه­ای آن در نقاط مختلف حوضه اکتفا می­شود و نتایج حاصل از این ایستگاه­ها، برای کل منطقه تعمیم داده می‌شود. بررسی آمار طولانی­مدت بارندگی ایستگاه­ها نشان می‌دهد که پراکندگی ایستگاه­ها، دارای نوسان و دوره آماری، دارای نواقصی است که با توجه به صرف هزینه­های اقتصادی، منجر به بروز ناهمگنی در کیفیت آمار می‌گردد؛ لذا در یک حوضه باید در انتخاب محل و تعداد ایستگاه­ها، نحوه اندازه­گیری، ثبت و تحلیل داده­ها، دقت کافی به عمل آید. تعداد باران­سنج‌های یک منطقه، به تغییرات منطقه­ای بارش و اهداف مرتبط با میزان بارش بستگی دارد. تراکم ایستگاه­ها در تعدادی از حوضه­ها، بسیار زیاد و در تعدادی از آن‌ها، ایستگاه کافی برای دست‌یابی به دقت کافی در برآورد بارش وجود ندارد. کشور ایران در شمار مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد و همواره با مشکل کمبود آب روبروست و نزولات جوی به‌ویژه بارندگی، یکی از فرآیندهای مهم چرخه‌ی هیدرولوژیکی است (بافکار و همکاران، 1386). یکی از مشکلات عمده در آمارها و تجزیه و تحلیل بارش، تخمین بارش در نقاط فاقد ایستگاه‌های باران­سنجی به‌ویژه ارتفاعات صعب‌العبور است، به‌طوری که مقادیر تخمینی ممکن است نتایج بسیار نامعقولی داشته و خطای بسیار زیادی در محاسبات و نتایج پروژه ایجاد نماید (خلیلی و همکاران، 1386).

با توجه به این‌که ایستگاه­های هواشناسی و آمار و اطلاعات مربوط به آن‌ها به عنوان مبنای مطالعات و تصمیم­گیری‌های منابع آب منطقه‌ی مورد نظر به شمار می‌آیند، بنابراین قبل از به‌روزکردن لوازم و وسایل ایستگاه، تصمیم‌گیری در مورد محل استقرار ایستگاه مهم‌تر به‌نظر می‌رسد. چه بسیار مشاهده شده است که در مناطقی به‌دلیل تغییرات ارتفاعی کم، اطلاعات حاصل از یک ایستگاه کافی است، ولی در مناطق دیگر با وجود ایستگاه‌های متعدد بنا شده، به‌دلیل تغییرات شدید ارتفاعی و اقلیمی در یک شعاع وسیع و به‌دلیل عدم وجود ایستگاه و یا عدم کفایت ایستگاه موجود برای انجام پروژه‌های آبی و غیره باید تطبیق داده‌های ایستگاه‌های مجاور، آن هم با درصد خطاهای بسیار بالا صورت گیرد. بنابراین اطلاع از محل دقیق ایستگاه‌های بارندگی، لازم و ضروری است. برآورد دقیق و نزدیک به واقعیت میزان بارش به صورت نقطه‌ای و منطقه‌ای و طراحی یک شبکه‌ی باران­سنجی، به‌گونه­ای که اطمینان در اندازه­گیری‌ها و هزینه‌ی ساخت کمینه گردد، نیازمند یافتن موقعیت بهینه‌ی ایستگاه‌ها است که در این پژوهش، استفاده از روش‌های زمین­آماری برای دست‌یابی به این مهم مد نظر است.

 

1–3-هدف و ضرورت انجام پژوهش

ایستگاه‌های باران‌سنجی، معمولاً با هدف اندازه‌گیری توزیع مکانی و زمانی بارش احداث می‌گردند. بنابراین نیازمند یک طراحی دقیق و اصولی هستند. هدف از انجام این پژوهش با توجه به تغییرات بارش در مناطق دشتی و کوهستانی، تعیین ایستگاه‌های مورد نیاز باران‌سنجی با پراکنش مناسب در سطح منطقه‌ی مورد مطالعه است. بدیهی است با افزایش تعداد ایستگاه‌ها با پراکندگی کمتر و آمار دقیق‌تر می‌توان گامی اساسی در جهت برنامه­ریزی، تصمیم‌گیری و مدیریت دقیق و اصولی در زمینه‌های مختلف برداشت.

 

[1]) Knapp and Smith, 2001

:

جغرافیاعبارت است از روابط متقابل انسان، تکنیک و محیط و یا روابط متقابل انسان، تکنیک، مدیریت و محیط      ( پاپلی یزدی 1369 ).

اقلیم شناسی عبارت است از مطالعه علمی اقلیم یعنی توصیف و نمایش اقالیم، تجزیه و تحلیل عوامل، تفاوت بین اقالیم و کاربرد اطلاعات اقلیمی در حل مسائل جامعه (هاسچک 1980 ).

به عبارت دیگر هدف اقلیم شناسی عبارت است از کشف و تبیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره­برداری از آن در جهت منافع انسانی. اقلیم به عنوان موضوع اصلی علم اقلیم ­شناسی از زمان­های بسیار دور برای انسان و جامعه علمی شناخته شده بوده است (دارست 1951 ).

اگر چه رفتار اتمسفر به و­سیله قوانین مسلم فیزیکی قابل تبیین و تشریح است مثلا حرکت بخار آب یا هوا در اتمسفر به وسیله قوانین و اصول مشخصی کنترل می­شود، ولی حالات ظاهری اتمسفر علاوه بر این که به وسیله رفتار اتمسفر کنترل می­شود تحت تاثیر پستی و بلندی­های سطح زمین نیز قرار دارد و در نتیجه نمود ظاهر اتمسفر که به صورت تغییرات مداوم دما، رطوبت، ابرناکی، فشار و …جلوه­گر می­شود توسط اصول و قوانین مسلم و ثابت فیزیکی قابل بیان و توضیح نیست. در مجموع حالت­های اتمسفر واقعیتی است که از طریق مشاهدات مکرر در بعد زمان و مکان قابل درک است. به همین علت تغییرات روزمره­­ی حالت اتمسفر به صورت متغیرهای نیمه تصادفی فرض می­شود و لذا با استفاده از توزیع­های آماری احتمالات قابل تبیین و توجیه است ( لندسبرگ 1987 ).

 

 

عمده­ترین عامل هر توزیع آماری میانگین آن است که تا اواخر قرن نوزدهم مهم­ترین آماره تعریف اقلیم محسوب می­شود. امروزه بسیاری از ا­­فراد عامه و حتی اقلیم شناسان آن را به ­کار می­برند اما در اواخر قرن 19 کوپن اعلام کرد که اقلیم یک منطقه فقط از طریق محاسبه میانگین دراز مدت عنا­صر هواشناسی آن تشریح و توصیف نمی­شود (استرینگر 1982 ). بلکه در توصیف اقلیم یک مکان باید به فرین­ها و فراوانی­ها نیز توجه کرد. بنابراین امروزه اقلیم

 

از طریق بررسی فراوانی حدوث عناصر اقلیمی یک مکان مانند دما، بارش، نم نسبی، روزهای یخبندان و …تعیین می شود. فرایند تعیین اقلیم یا بر اساس فراوانی هوا­­­های لحظه­ای متفاوت و مقدار زمانی و یا بر اساس مجموعه شرایط دراز مدت عناصر اقلیمی و با استفاده از روش­های آماری چند متغیره صورت می­گیرد. ناهمواری، عرض جغرافیایی و دوری و نزدیکی به توده­های بزرگ آب از عمده­ترین عوامل موثر بر پرا­­کنش مکانی دما به شمار می­آیند. در فصول سرد و گرم اختلاف دمای میانگین سردترین و گرم­ترین نقاط کشور ایران آن چنان زیاد است که بخش­های مختلف کشور هم زمان فصول متفاوتی را تجربه می­کنند ( منتظری 1392 ).

در سال­های اخیر دانشمندان به منظور تجزیه و تحلیل الگوهای اقلیمی توجه ویژه­ای به سری­های دمایی معطوف داشته­اند، دما از مهم­ترین عناصر اقلیمی بوده و در تعیین نقش و پراکنش دیگر عناصر اقلیمی نیز موثر است. دما نیز از عوامل اصلی و اساسی در پهنه­بندی و طبقه­بندی اقلیمی بوده و بنابراین اساس نوسانات و تغییرپذیری دما بسیار حائز اهمیت بوده و به دلیل پیش­بینی دماهای آتی نیز دارای اهمیت فوق العاده علمی ­_ کاربردی است. روش­های سری زمانی به منظور مطالعه اقلیم به­ویژه بررسی دما در نوشته­های بی­شماری مورد استفاده و استناد قرار گرفته است (قویدل رحیمی 1391 ).

دما یک متغیر ترمودینامیک و مهم جوی است که تغییر آن منشا بسیاری از تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی بوده و اندازه­گیری آن در جو در مقایسه با سایر عناصر جوی از سابقه­ی طولانی­تری برخوردار است (مسعودیان و دارند 1390 ). در سال­­های اخیر تغییرات اقلیمی به­ویژه گرم شدن کره زمین بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اقلیم کره زمین همواره در حال تغییر بوده، اما گرم شدن آن بیشتر مورد توجه اقلیم شناسان قرار گرفته است. از آنجا که دما از عناصر اساسی شکل­گیری اقلیم است تغییرات آن می­تواند ساختار آب­و­هوایی هر محل را دگرگون سازد. به همین دلیل بررسی روند دما در مقیاس­های زمانی و مکانی بخش بزرگی از تحقیقات اقلیم شنا­­­­سی را به خود اختصاص داده است (اسدی و حیدری 1390). علی­رغم وجود شواهدی بر تغییرات دما و هشدار تنی چند از دانشمندان در سال­های 1948 و 1947 راجع­به گرم شدن کره زمین عقیده مبتنی بر ایستایی اقلیم تا دهه 1970 کماکان وجود داشت. نتایج مطالعات گسترده­ای که در سطوح ملی، منطقه­ای و جها­نی انجام شده است بیانگر ا­فزایش دما در بسیاری از نقاط کره زمین و به طور کل افزایش میانگین دما هوای کره زمین می­باشد. در طی چند دهه گذشته دما­­­های حداقل و حداکثر­­ رفتارهای متفاوتی از خود نشان داده­اند و دمای حداقل در بسیاری از نقاط به طور آشکار نرخ ا­­فزایشی داشته است؛ گر چه دمای حداکثر هم در خیلی از نقاط نرخ افزایشی نشان می­دهد. ولی به علت نرخ کمتر آن در مقایسه با دمای حداقل، موجب کاهش دامنه شبانه روزی دما شده است (رحیم زاده و عسگری 1383 ).

سرعت و ماهیت تغییرات پارامترهای اقلیمی در نیمه دوم قرن 20 متفاوت بوده و شتاب بیشتری به خود گرفته و روند آن با گذشته قدری متفاوت شده است. مساله تغییر آب­و­هوا همیشه با تردید­­­­های زیاد مواجه بوده و به همین دلیل محققین و دانشمندان مختلفی در زمینه ما­­هیت و علل آن کارهای تحقیقاتی زیادی انجام داده و فرضیه­هایی را اعلام کرده­اند که گاه در تنا­­قض با یکدیگر هستند. تغییر آب­و­هوا یکی از پیچیده­ترین مشکلاتی است که بشر در حال حاضر و آینده با آن مواجه خواهد بود. این پدیده ناشی از تغییراتی است که در فرایند­های اتمسفری رخ داده و باعث گرم شدن هوای کره زمین شده است و اثرات و پیا­مد­های مهمی در چرخه هیدرولوژی گذا­شته، یکی از اثرات مهم این پدیده تغییر در منابع و مصارف آب کشاورزی است ( ابراهیمی 1384). دانشمندان و محققین بسیار زیادی معتقدند که در کره زمین نشانه­هایی از گرم­تر شدن تدریجی هوا وجود دارد. یکی از اساسی­ترین دلایل آن­ها این است که بیشتر انرژی رسیده از خورشید و دریا­فت شده از هوای احاطه شده به روی زمین در جو نگهداری شده و خروج آن از اتمسفر کره زمین به کندی صورت می­گیرد. با وجود آن که علل واقعی تغییر­پذیری اقلیمی به طور کامل شناخته نشده است لیکن فرضیه­هایی به عنوان عوامل موثر در تغییرات اقلیم مطرح شده­اند که نتیجه تمام این فرضیه­ها تغییر پارامترهای درجه حرارت و بارش است ( نصیری محلاتی و همکاران 1385 ). میا­نگین دمای هوا در سطح کره زمین و تغییرات آن نمایه­ای از تغییرات اقلیمی است که تقریبا در تمامی نظریه­های تغییر اقلیم از آن یاد می­شود. برآورد­ها نشان می­دهد که میزان میانگین دما در سال 2030 میلادی 7/0 تا 2 درجه سانتی­گراد گرم­تر از امروز خواهد بود. همچنین بر اساس مدل­های اقلیمی پیش­بینی می­شود که میانگین دمای هوای کره زمین در سال 2100 در حدود 2 تا 5/3 درجه سانتی­گراد افزایش می­یابد ( ابراهیمی و همکاران 1384 ).

 

[1] –  Geography

[2] – Climatology

[3] – Haschke

[4] – Durst

[5] – Landsbrg

[6] – Stringer

[7] – Diurnal Ttemperature Range

درباره آغاز سحر و ساحری بحث‌های فراوانی شده است؛ از كتیبه‌ها، تصاویر، علایم و اشیایی كه از حفاری‌های باستان‌شناسی بدست آمده است، چنین برمی‌آید كه سحر و ساحری از زمان‌های خیلی قدیم در میان مردم رواج داشته است و آن را مورد استفاده قرار می‌دادند از بررسی تاریخ به این نكته پی می‌بریم كه اهل بابل از نوابغ این فن بوده‌اند. انسان‌ها در دوران بعثت پیامبران بر اثر دعوت آن‌ها از جادو و جادوگری اعراض نموده و به خالق و مالك كاینات، ایمان و اعتماد پیدا می‌كردند، اما با رحلت پیامبران و گذشت زمان و بر اثر هجوم مشكلات در دام اوهام و خرافات افتاده و بعضاً به جادوگران رجوع می‌كردند.

 

در تاریخ انبیاء علیهم السلام ملاحظه می‌کنیم سحر و جادو قبل از حضرت ابراهیم علیه السلام در میان آکدیان و زرتشتیان ایران و نئوفیثاغورثیان یونان رایج بوده است.

 

از دقت در تعالیم انبیاء علیهم السلام می‌یابیم که بخشی از روشنگری و مبارزه انبیاء علیهم السلام پیرامون سحر و جادو و مروجین آن بوده است. گستره سحر و جادو در فراخنای تاریخ بشری فراز و نشیب‌هایی داشته است.

 

از زمان حضرت نوح (علیه السلام) انسان‌های بی‌ایمان، پیامبران را به جادوگری متهم می‌كردند و این تهمت تا زمان حضرت پیامبر اكرم ادامه داشت.

 

خداوند تبارك و تعالی می‌فرماید: ((كَذَالِكَ مَا أَتی الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا قَالُواْ سَاحِرٌ أَوْ مجنُون)). (الذاریات/52)

 

هیچ پیغمبری به سوی مردم نرفته، مگر این كه گفته‌اند: او جادوگر یا گرفتارجن زدگی است.

 

همان طورکه در قرآن کریم درباره حضرت موسی اشاره شده ،سحر و ساحری درحد گسترده و وسیع رواج داشت، به گونه‌ای كه مردم آن زمان اشتغال به این فن را از كمالات می‌پنداشتند. مردم جاهل برای دفع مشكلات و ضرر و گزند دیگران به ساحران روی می‌آوردند، حتی پادشاهانی همانند فرعون مصر برای بقای حكومت و حفاظت تخت و تاج خود به جادوگران متوسل می‌شدند.

 

سحر و جادو یکی از موضوعاتی است که در همه زبان‌ها و فرهنگ‌ها راجع به آن مطلب نوشته شده است. در همه ممالک و در هر زمان و موقعیت، علی‌رغم فراوانی آنچه که دانشمندان درباره سحر و باورهای ساحران مطلب دارند و آن را به عالم ماوراءالطبیه نسبت می‌دهند.

 

اسلام به منظور نجات بشریت از این کابوس‌های وحشت‌زا و بازیچه نگشتن زندگی و سرنوشت خلق به دست غیب‌گویانی که تیر به تاریکی می‌افکنند، شعبده بازی، کهانت، عرافه و ابزار کهانت از قبیل: ((طرق)) و ((خط)) و غیر آن و سحر و ساحری و افسونگری و رقیه خوانی و غلط بافی و سایر دعاوی باطل آن‌ها را با شدیدترین وجهی تحریم نموده و کاهن و ساحر را در ردیف مشرکین قرار داده است. و ارتزاق اشخاص را ازاین رهگذرها از مکاسب محرمه و این مشاغل را از کارهای ممنوعه دانسته  و کسی را که به ساحری بپردازد محکوم به قتل می‌داند (که شدیدترین مجازات برای ساحر می‌باشد). و نیز کسانی را که در پی افسون و رقیه (کاغذنویسی) و پیشگوئی‌های کاهن و فالگیر بروند گناهکار دانسته، و به عذاب دوزخ وعید می‌دهد. و مراجعه به کاهن و ساحر را شرک به خدا و منافی توحید و تعالیم اسلامی و مغایر توکل به آفریدگار و انکار حکمت عالیه و مشیت قاهره الهی معرفی کرده، وبنابر فرمایشات ائمه شیعه علیهم السلام ،برای حفظ مومنان ازشر جادوگران وکاهنان ،اذن مبارزه و باطل کردن عمل آنان نیز صادرشده است.

 

کلید واژه‌ها: سحر، ساحر، کهانت، کاهن، باطل السحر، شیطان، اجنه، طلسم؛

 

دیباجه

 

الحمدلله رب العالمین والصّلاة والسّلام علی سیّدنا محمّد رسول الله صلّی الله علیه وآله وسلّم.

 

انسان موجود مکرّم عالم خلقت است و پروردگار متعال با ایجاد بدیع خلقت و خلقت بدیع، نیروها و استعداد شناخت در او ودیعه نهاده و بفرموده‌اش در قرآن کریم موجوداتی را تابع و مسخّر او قرار داد. لیکن علی‌رغم آگاهی خالق کریم به انسان و معرفی جهان هستی و موجودات آن به خلیفه‌اش، برخی از انسان‌ها به مقام خود بی‌توجهی کرده و در تاثیر و تاثّر از برخی موجودات راه افراط و تفریط می‌پیمایند و در برقراری ارتباط با پیرامون خود از شناخت ومعرفی و میزان پروردگار غفلت بلکه تغافل می‌کنند، از مصادیق این موارد ساحران وکاهنان اند.

 

اطلاع اخبار از غیب و پیشگویی از حوادث آینده و آگاهی از آ‌نها, از جمله اموری است كه همواره مورد توجه انسان بوده وبشر از دیر باز به دانستن آینده مجهول علاقه داشته و می خواسته به هر طریق ممكن, دریچه‌ای به عالم غیب باز نموده و از وقایعی كه در آینده اتفاق می‌افتد, مطلع گردد. می‌توان گفت: این تمایل, یك امر غریزی و باطنی است, كه از سوی پروردگار در نهاد انسان به ودیعه و امانت نهاده شده است, زیرا به عقیده روانشناسان[1]: (یكی از غرایز باطنی بشر, حس كنجكاوی و كشف مجهولات است) و روشن است که فعالیت این حس منحصر به زمان حال و وضع موجود نمی‌شود, بلكه در برگیرنده زمان گذشته و آینده می‌باشد.[2]

 

 

 

بررسی در این زمینه و نقل روایات بسیار در این مباحث به اطناب می انجامد.لیکن به قدر میسور به آن توجه می کنیم.

 

در قرآن کریم نقل شده که در زمان سلیمان نبی و حضرت موسی و برخی انبیاء دیگر علیهم السّلام، مسئله سحر مطرح بود و طواغیت زمان آن‌ها برای مقابله با کلمه‌ی ((التوحید)) از سحر و کهانت استمداد می‌نمودند. و به ساده لوحان می‌نمایاندند که با سحر و باطل السحر می‌توان به مقابله پیام ( سخن حق )انبیاءمرسل رفت.

 

می‌دانیم که گرمی بازار سحره یا بازار گرمی آنان، به خاطر وجود افراد کم عمق و سطحی‌نگر و منفعت طلب است که حضرت امیرالمومنین علیه السلام آنان را در نهج البلاغه شریف معرفی فرمود. در این میان شیطان، این دشمن قسم خورده در منحرف کردن انسان‌ها از عقیده حق و ایمان، از سحر و جادو حربه‌ای کارا ساخته و مع الاسف جمعی از مسلمانان فریب شیاطین و شیادان و ساحران و جادوگران را خورده و آن‌ها را دانای غیب و موثّر در عالم هستی می‌پندارند و در تامین برخی از نیازهای خود به آن‌ها مراجعه بلکه متوسل می‌شوند و با چنین باور و اقدامی از اصالت و سلامت دین و ایمان خود فاصله گرفته بلکه مرتکب اعمالی می‌شوند که با مبانی دینی سازگار نیست. بلکه مخاطراتی برای آنان به دنبال دارد.

 

حوادثی که در عالم رخ می‌دهد آیا همه با اراده خداوند است یا خیر؟ مثلاً معصیت‌ها و ظلم‌هایی که می‌شود، آیا انسان هادر بدی‌ها سهم دارند؟

 

زیرا که اسلام می‌گوید که انسان روی کره خاکی عمل صالح می دهد. قرآن کریم می‌فرماید: ((إِنْ أُریدُ إِلاَّ الْإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ ما تَوْفیقی‏ إِلاَّ بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنیبُ )) (هود/88)

 

ترجمه: نمی‌خواهم مگر اصلاح و شایسته گردانیدن (نهى نمودن شما را از كارهای زشت) تا آنجا كه توانایى دارم، و نیست توفیق و راه یافتن من (در هر كاری) مگر به هدایت و راهنمایى خدا، بر او (كه بهر چیز قدرت و توانایى دارد) توكّل و اعتماد كرده (از غیر او روی برگردانده ام)، و (در كارهایم) بسوی (امر و نهی) او باز می‌گردم‏.

 

پس یکی از اهداف آفرینش ،اصلاح و عمل خیر بوده است و مومنان نیزبه تبع انبیای الهی دنبال اصلاح و بهترکردن زندگی باسرمشق الهی بوده‌اند و همیشه از ظلم و فساد و مصادیق آن‌ مثل سحروکهانت نهی و دوری کرده‌اند.

 

ولی مفسدان هم روی زمین زیسته‌اند و از این اعمال برای برهم زدن روابط و گمراهی نوع بشر و رسیدن به خواسته‌های نفسانی‌شان مثل قدرت و ثروت و شهرت برعلیه دیگر انسان‌ها استفاده می‌کنندوقرآن کریم  می فرماید:((ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ))(روم/41)

 

ترجمه: به سبب آنچه دست‌های مردم فراهم آورده، فساد در خشكی و دریا نمودار شده است، تا [سزاىِ‏] بعضی از آنچه را كه كرده‏اند به آنان بچشاند، باشد كه بازگردند.

 

سحروکهانت از وجوه افساد در زمین:

 

توضیح : انسان‌هایی که در دوران بعثت پیامبران بر اثر دعوت آن‌ها از شیاطین و دستیاران آن‌ها (ساحران و جادوگران) دوری نموده و به پروردگار خالق و مالک کائنات ایمان و اعتقاد پیدا می‌کردند اما بر اثر سنّت خلقت (آزمایش) و مشکلات در دام دزدان دین و اوهام و خرافات افتاده و از مسیر مستقیم هدایت و انسانیّت فاصله بگیرند، بلکه اشتغال به این فن را از کمالات دانسته و انسان‌های بی‌ایمان  پیامبران را به جادوگری متهم می‌کردند و این اتهامات محدود به پیامبران معیّنی نبوده است.

 

از این رهگذر به حکم کریمه قرآن ((ولتکن مّنکم اُمةً یدعونَ اِلی الخَیر و یأمرونَ باِ لمعروفِ و یَنهونَ عَن المُنکرِ و اُولئِکَ هُمُ المُفلِحوُنَ)) (آل عمران /104)

 

ترجمه : باید گروهی از شما باشند که مردم را به نیکی فرا خوانند و به کار درست وادارند و از زشتی نهی کنند، آنان رستگارانند.

 

از آنجایی که سحروکاهنان یک نمونه از فساد در زمین بوده‌اند، خداوند متعال ملائکه‌ای را مثل هاروت و ماروت بین مردم فرستاد تا به آنان چگونگی ابطال سحر آموزش داده و به علما هم دستور داده با استفاده از آیات و ادعیه ماثوره و ترویج تعقل، سحرساحران و مکر کاهنان را باطل کنند.

 

لذا با استمداد از الطاف لایزال کردگاری حسب وظیفه دینی در پرتو قرآن کریم وروایات وسیره حضرات معصومین وظیفه خویش دانستم که با ماهیت سحر و جادو و مقولاتی در این زمینه و ضررهای دینی و دنیوی آن آشنا شده، خود را در فضای تبلیغی انبیای عظام علیهم السلام در مواجهه با این  منحرفین  بیابم و ره توشه خود را تقدیم هم‌کیشان خود نماییم تا در این فراز دِینِ خود را به دین مبین اسلام و وجود نازنین پیامبر اکرم و ائمه معصومین علیهم و آلهم السّلام اداء نموده و وظیفه خویش را به انجام رسانم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

کلیات و تعاریف

 

 

 

 

 

 

 

1-1 کلیات

 

1-1-1 تعریف و اهمیت موضوع

 

مطرح بودن مسئله سحر درمتن تاریخ جوامع بشری و توجه کتب آسمانی از جمله قرآن کریم به این مسئله و برخورد مردم به ویژه مخالفان با انبیاء از منظر (سحر) به خصوص نبی خاتم صلی الله علیه وآله و مبارزه برخی از انبیاء ازجمله موسای کلیم با سحر و تفکیک بین معجزه و سحر و افشای چهره مدعیان و معارضان انبیاء، بر آن شدم تا کنکاشی دراین عرصه داشته باشیم.

 

حقیقت این است که با پیامبران به طور فردی و گروهی موافقت و مخالفت شده است. از جمله مخالفین شناخته شده آنان ،ساحران و جادوگران و کاهنان بوده‌اند. در برخی از کتب آسمانی به ویژه سرآمد آن‌ها قرآن کریم ازافراد مخالف با انبیاء علیهم السلام صحبت شده که ساحران گروهی از آنان می‌باشند.

 

باید توجه داشت که مخالفت آن‌ها دارای درجه‌ای ازاهمیت بوده که در چندین آیه از آن سخن رفته و کریمه ((نحن تقصّ علیک احسن القصص)) نیز ناظربه این گونه موارد مثل داستان حضرت موسی علیه السلام وساحران بوده است.

 

با توجه به فرصت کم پیامبر و کثرت مخالفین طبقه اشراف زمان جاهلیت، اگر ساحر و ساحران در نظر مهم نمی بودند قرآن کریم در فرازهای مختلف از آن سخن نمی‌آورد، پس این موضوع دارای اهمیت بوده است. که آیات زیراقدام مشرکان برای دفع رسالت پیامبران را یادآوری می کند:

 

«قَالَ لِلْمَلَإِ حَوْلَهُ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِیمٌ.» (الشعراء/٣٤)

 

«وَعَجِبُوا أَنْ جَاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ.»(ص/4)

 

«إِلَی فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَقَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ.»(غافر/ ٢٤)

 

«وَقَالُوا یَا أَیُّهَ السَّاحِرُ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِنْدَكَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ.» (الزخرف/٤٩)

 

نتیجه آن که سحر و ساحری هم واقعی (نه فرضیه) و هم قابل توجه بودند.

 

در اهمیت موضوع از نظرقرآن می توان به وجود بالغ بر 50 آیه در قرآن کریم که به صورت مسقیم موارد مربوط به سحر را بیان کرده که شامل داستان انبیاء عظام الهی ومبارزاتشان با ساحران بوده ونیز در فرمایشات وسیره امامان شیعه علیهم السلام می باشد که در این پایان نامه به آنها خواهیم پرداخت.

 

 

 

1-1-2 هدف از انجام تحقیق

 

1.بیان ودسته بندی موضوعی آیات مرتبط در قرآن کریم ومیزان اهمیت قرآن به مبارزه علمی و عملی با سحر و جادو وکهانت وعوامل شیطانی آن.

 

2.شناساندن این گروه (نحله) ایده‌ها و تفکرات شان و راههای رهایی از آنهابارهنمایی روایات وسیره معصومین علیه السلام.

 

3.آموزش کلاسیک شیوه‌های مدون برخورد منطقی و اصولی و فرهنگی با آنان شامل:

 

الف- مباحثات و مناظرات و محاجات با آن‌ها؛

 

ب- معرفی آنان به جامعه با استفاده از همه ابزرهای ممکن و آموزش تئوریک و عملی؛

 

ج- انتشار مقالات، کتاب و رساله، ساخت فیلم[3]، انجام سخنرانی و دیگر فعالیت‌های فرهنگی؛

 

[1] به كتاب حس مذهبی یا بعد چهارم, روح «نوشته تا نه كی دو كه نه تن مسیحی فرانسوی, ترجمه مهندس علیقلی بیانی, چاپ 1343, ص 35» مراجعه شود.

 

[2] مقاله نگاهی به پیشگوئی‌های قرآن (1)، ماهنامه علمی ترویجی معرفت ، ش/3.

 

[3] یکی از بهترین راه­ها برای فرهنگ سازی ومبارزه با اثار منفی معضلات دینی و اخلاقی در مردم آموزشهای بصری مطالعه شده با اهداف مشخص است که میتواند بسیار بیشتر از کتاب و مقاله درمخاطبان بسیاری که با آن ارتباط برقرار می کنند، می باشد.

امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) به عنوان تنها امامی كه امكان تشكیل حكومت اسلامی را در مدّت كوتاهی داشتند، جهت ساختن جامعه‌ای منطبق بر آرمان‌ها واهداف دینی والهی، به دنبال تأمین مقتضیات آن بودند. تنها راهی كه  آرمان حكومت وجامعۀ مطلوب دینی را به حقیقت نزدیك می‌سازد، وجود انسان‌های نمونه‌ای است كه اجزای این جامعه را تشكیل می‌دهند.

 

در نگاه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، این افراد كه در پژوهش حاضر از آن‌ها به ‌عنوان یاران مطلوب امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) یاد شده است، دارای ویژگی‌ها وشاخصه‌هایی هستند كه آن‌ها را موردتأیید حضرت امیر(علیه‌السلام) قرار داده است.

 

دراین پایان‌نامه، با بررسی كتاب شریف نهج البلاغه، به عنوان میراث عظیم ماندگار آن حضرت، شاخصه‌های فراوانی برای یاران مطلوب امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) جمع‌آوری شده وسپس این شاخصه‌ها، در دو بخش كلّی شاخصه‌های مبنایی ورفتاری، دسته‌بندی وتقسیم گردیده است.

 

 

 

شاخصه‌ها مبنایی كه بالغ بر50 عنوان می‌باشد، در دو بخش اصلی اخلاق و معرفت‌شناسی، وشاخصه‌های رفتاری، در10 عنوان مهم مورد بررسی قرارگرفت. برای تحلیل وشرح هریك از این عناوین، روند منظّمی، در سه بخش آغاز گردید:

 

1ـ استخراج عبارات مربوط به هریك از عناوین شاخصه‌ها، از كتاب نهج البلاغه ودسته‌بندی آن‌ها جهت دستیابی به دیدگاه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، دربارۀ هریك از عناوین وترجمۀ عبارت برمبنای ترجمۀ سیدجعفر شهیدی.

 

2ـ پس از درج عبارات نهج البلاغه، ذیل هر عنوان، با استفاده از شروح معتبر نهج البلاغه، كتب روایی، كتب لغت و منابع معتبر دیگر كه هریك به‌نوعی عنوان موردنظر را تبیین می‌نمایند، به شرح وتفسیر عبارات پرداخته شد.

 

3ـ بررسی كامل ودقیق متون معتبر تاریخی، برای دستیابی به نمونه‌ای از اسامی یاران امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) كه هریك به نوعی مورد تأیید ویا عدم تأیید حضرت بوده‌اند.تا با بررسی عملكرد یاران مطلوب، جهت نشان دادن امكان دستیابی به هریك از شاخصه‌ها، به‌عنوان الگو ونمونه‌ای قابل عرضه، به‌دست آید و شرح حال این افراد، الگویی برای رهپویان راه حقیقت قرار گیرد.

 

پس از تكمیل مراحل سه‌گانۀ فوق، حجم فراوان مطالب سبب شد تا قسمت زیادی از آن‌ها از روند كارپژوهش خارج شود وجهت ایجاداختصار ونیز عمق مباحث مطرح‌شده در پایان‌نامه، تنها به بررسی شاخصه‌های رفتاری یاران مطلوب امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) پرداخته شود كه در10 عنوان ارایه گردید:

 

بصیرت، امربه معروف ونهی از منكر، شناخت ودفع فتنه، عدالت‌محوری، شهادت‌طلبی، جهاد خالصانه، معرفت به حق وپیروی از آن، شناخت كیفیت رابطه با دنیا، پایداری و تقوا.

 

برای شاخصه‌های مبنایی برای یاران مطلوب حضرت امیر(علیه‌السلام) نیز، تنها به ذكرعناوین آنها ونیز درج یك نمونه از كلام امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، ذیل هر عنوان اكتفا شد.

 

لازم به ذكر است دربخش كلیات پایان‌نامه (فصل اوّل)، عنوانی با نام “معرفی منابع” آمده است كه درآن برخی از منابعی كه در این پایان نامه بیشتر مورد ارجاع قرار گرفته‌اند، معرّفی شده است. این بخش، در چهار قسمت تنظیم شده‌است كه به ترتیب كاربرد آن‌ها در این تحقیق، عبارتند از، معرّفی:

 

ـ شروح نهج البلاغه      ـ كتب تاریخی     ـ كتب روایی     ـ  كتب لغت.

 

با امیدبه اینكه این پژوهش، عرض ارادتی به ساحت مقدّس امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) وچراغ راهی برای پیروان مكتب اهل‌بیت(علیهم‌السلام) باشدكه پیمودن راه سعادت وكسب كمال را هدف خود ساخته‌اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول: كلیات

 

 

 

 

 

 

 

1. فصل اوّل: كلیات

 

1.1. بیان مسئله

 

این تحقیق در پی آن است که ویژگی ها وشاخصه های یاران موردنظر وعنایت امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) را از منظر آن امام هدایت‌گر، احصا وتبیین نماید وبا توجّه به تأكید این پژوهش بر كلام امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه، به بررسی محتوایی شاخصه‌ها از این كتاب ارزشمند، ونیز شواهد تاریخی آن، از منابع تاریخی معتبر شیعه وسنّی ، پرداخته شده است؛ تا شاخصه های مطلوبیت اصحاب، از دیدگاه مولای متقیان (علیه‌السلام) باتأکید بر نهج البلاغه ارائه شود.

تنوع وسختی شرایط اقلیمی ایران ساختمان سازی را همواره با مشکلاتی مواجه ساخته است شدت و تنوع عناصر آب و هوایی از یک طرف برای انسان نامطلوب بوده  واز طرف دیگر نقش مهمی در فرسایش مصالح ساختمانی دارد بنابراین ساختمان باید به نوعی طراحی و از مصالحی ساخته شود که در دسترس و قابل اجرا بوده  و از دوام کافی بر خوردار باشد ضمن اینکه شرایط دشوار اقلیمی را تا حدامکان تعدیل کند.

 

 دستیابی به اصول و مقررات انتخاب و کاربرد مصالح طرح و اجرای جزییات ساختمان و روش نگهداری بنا به گونه ای که آسایش انسان در داخل ساختمان فراهم شود گام  موثری به سوی ساختمان سازی منطقی و همساز با اقلیم در سطح کشور خواهد بود در واقع آنچه که یک بنا را بوجود می آورد در حقیقت نیازها، ارتباطها و عملکردهای مختلف یک بناست و آنچه که به آن واقعیت میبخشد و به طرح یک بنا شخصیت میدهد علم و هنر معماری است که در قالب طراحی معماری با اصولی منطقی و روابطی درست وحساب شده برای تجسمی زیبا و هنرمندانه خلق و ارائه می شود.

اگر فضاهای انسان ساخت بامد نظر قرار دادن اصول اقلیمی تدوین نگردند به اهداف طراحی محیط كه رفاه، بهزیستی، آسایش وایمنی و. . . . می باشد منتهی نخواهد گردید. به عنوان مثال نمود تجربی این پدیده در مدارسی كه از اسلوب خاصی پیروی ننمودند به صورت فراوانی نم ورطوبت دیوارها – عدم نور كافی، عدم تناسب درجه حرارت داخلی ساختمان باتوجه به تغییرات دما، ارتفاع نامناسب، قرار گیری در دامنه ها بدون مد نظر قرار دادن جهت جغرافیائی مشكلاتی را دربهره وری از این فضا ها بدنیال داشته باشد. در واقع ساختمانهای آموزشی به دلیل تفاوت در زمان اشغال فضا نسبت به فضاهای مسکونی و تجاری به نحو چشمگیری در برابر شرایط اقلیمی عکس العمل نشان داده و تحت تاثیر شرایط اقلیم قرار می گیرند. شرایط اقلیمی مناسب در داخل فضاهای آموزشی سبب بالا رفتن کیفیت آسایش و بهداشت و همچنین صرفه جویی در مصرف سوخت و انرژی در طول سال می گردد. با توجه به زمان اشغال فضاهای ساختمانهای آموزشی علاوه بر مسایل ایمنی و رفاء داخلی فضا می توان جهت هم سازی بیشتر حداکثر استفاده از نیرو های طبیعی در فصل گرم و سرد سال برای روشنایی ساختمان، رنگ، حفظ انرژی و غیره بهره گرفت. فضاهای آموزشی و فرهنگی این شهر از نظر گرمایش و سرمایش با توجه به شرایط اقلیمی منطقه ساخته نشده  وهمواره این فضاها با مصرف بیش از حد انرژی روبرو بوده و از نظر طراحی دارای مشکل می باشند لذا این پایان نامه در نظر دارد شرایط مناسب فضاهای آموزشی وفرهنگی همساز با اقلیم رادر شهرلنگرود مورد بررسی قرار دهد. این پایان نامه در شش فصل تنظیم شده است، که به شرح ذیل می باشد:1- کلیات تحقیق2- مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق  3- ویژگیهای جغرافیایی محدوده مورد مطالعه 4- تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق 5- نتیجه گیری و پیشنهادات