حضرت فاطمهB بانوی بزرگ اسلام و سیده زنان عالمین، و پرورش یافته در مکتب وحی و خانه نبوت هستند. شناخت شخصیت والای ایشان که در عمر کوتاه خود به اعلا درجه ایمان، انسانیت، کمال، عفت و حیامداری، رسیدند، یکی از مهم­ترین عوامل شناخت و تقرب به خداوند متعال است.

حضرت فاطمهB با پرورش در دامان پیامبر اکرمJ و نیز در سایه همنشینی همسر بزرگوارشان حضرت امیرمؤمنان علیA روح خود را با آیات و مفاهیم قرآنی جلا داده و به رموز و بواطن آیات و تفسیر آن­ها تسلط یافته­اند.

شناخت شخصیت والای حضرت صدیقه طاهرهB به چند طریق ممکن است. از جمله تحقیق در نسب آن حضرت و مطالعه شرافت خانوادگی ایشان، مطالعه و تدبر در کمالات فردی ایشان، و نیز شناسایی و مطالعه و تدبر درآثاری که از این بانوی والامقام به ارث مانده است. آثاری چون احادیث، ادعیه و خطبه­های آن حضرت.

یکی از جلوه‌های علمی، فرهنگی و ارشادی آن حضرت، خطبه‌ها و گفتارهای ایشان است.

خطابه­های حضرت فاطمه Bنیز همچون دیگر معصومان از اهل بیتD قدرتمندانه به بیان حقایق پرداخته و از نفوذ کلام و متانت در سخن بهره­مند است.

از میان خطبه­های حضرت فاطمهB خطبه فدكیه به جهت دارا بودن معارف ناب، نكته‌های ژرف و آموزه‌های فراوانی كه در خود جای داده است، از نفیس‌ترین میراث ماندگار ایشان محسوب می‌شود.

با توجه به مباحثات و محاجه­های ایشان با ابوبکر در این خطبه و نیز بیانات ایشان برای زنان مهاجر و انصار در خطبه عیادت، این واقعیت

 روشن می­شود که ایشان بر آیات کریمه قرآن احاطه کامل داشته و به اقتضای کلام، از آن­ها بهره برده و بدان­ها استدلال فرموده­اند.

در نوشتار حاضر، به بخش اخیر توجه نموده و با توجه به متن خطبه فدکیه، استنادهای قرآنی آن بررسی می­گردد.

با توجه به این­که آیات قرآن کریم، سخنان خداوند متعال است و تمامی اوامر و نواهی آن، دستورات و هدایت­های الهی را در بردارد، و از آن­جا که اهل بیتD مبیّنان و مفسران قرآن هستند، لذا آن­چه آیات قرآنی بیان می­کند در رفتار و کردار و گفتار اهل بیتD مشهود بوده و سیره اهل بیتD نیز دارای منشأ قرآنی می­باشد.

فصل اول: کلیات

1.1. بیان مسأله تحقیق

2.1. اهمیت و ضرورت تحقیق

3.1. پیشینه تحقیق

4.1. سؤالات تحقیق

5.1. فرضیه تحقیق

6.1. روش تحقیق

7.1. تعریف مصطلحات

آن چه در این فصل مورد ارزیابی قرار می­گیرد، کلیاتی درباره موضوع بحث، استنادهای قرآنی خطبه فدکیه حضرت فاطمهB می­باشد.

عناوین مطرح در این فصل عبارتند از: 1. بیان مسأله تحقیق 2. اهمیّت و ضرورت تحقیق 3. پیشینه تحقیق 4. سؤالات اصلی و فرعی­ تحقیق 5. فرضیه تحقیق 6. روش تحقیق 7. و در نهایت به تعریف مصطلحات می­پردازیم.

1.1. بیان مسأله تحقیق

حضرت فاطمهB پس از حادثه غصب فدک که در راستای غصب خلافت صورت گرفته و سرآغاز فتنه و روی­گردانی دستگاه حکومت جعلی از معارف قرآن کریم بود، موضوع غصب فدک را فرصتی مناسب برای دفاع از ولایت و استرداد حق مغصوب خود دانستند و بدین منظور در مسجد پیامبر اکرمJ و در جمع مهاجرین و انصار به ایراد خطبه پرداختند. خطبه ایراد شده توسط حضرت زهراB را که به خطبه فدکیه مشهور است می­توان از جمله مهم­ترین اسناد تاریخی مربوط به وقایع صدر اسلام دانست. این خطبه که یکی از خطبه­های سه­گانه حضرت صدیقهB است حول هفت محور[1] به بحث می­پردازد؛ و حضرت فاطمهB در جای جایِ این خطبه به آیات قرآن کریم استدلال فرموده و به­طور صریح یا اشاره به مفهوم آیات قرآن به احتجاج و اثبات مدعای خود می­پردازند. که این امر نشان از اشراف، تسلط وآگاهی حضرت بر آیات قرآن و تفسیر و تأویل آن­هاست.

این پژوهش برآن است تا با مدد الهی آیات مورد استناد حضرت صدیقهB و موارد استدلال آن­ها را بیان کند.

2.1. اهمیت و ضرورت تحقیق

در عصر حاضر به لحاظ وجود رسانه­ها و وسایل ارتباط جمعی بسیار پیشرفته، شاهد بیشترین و سریع­ترین تهاجم­های فرهنگی، خصوصاً دینی و مذهبی و اشاعه افکار انحرافی و شبهات اعتقادی، به­ویژه علیه مذهب تشیع هستیم.

قرآن کریم منبع مشترک و بلامنازعه مسلمانان جهان و راهنمای آنان در تمامی زوایای حیات آن­ها به­شمار می­رود.

در این میان به عقیده شیعیان، معصومینD مبیّنان و مفسران قرآن کریم هستند و تمامی رفتار، کردار، قول و تقریر آن­ها به مثابه تفسیر و تبیین آیات قرآن می­باشد.

این خطبه که در واقع حماسه­آفرینی حضرت صدیقهB در ابعاد سیاسی و اقتصادی می­باشد، بهترین الگوی رفتاری برای کسانی است که داعیه مسائل سیاسی و اقتصادی بر پایه آموزه­های اسلامی را دارند.

این خطبه گرچه به­ظاهر به منظور باز پس­گیری فدک صورت گرفته اما در واقع، ایراد آن در جهت دفاع از ولایت، و امامت غصب شده توسط اصحاب سقیفه صورت گرفته است.

ذکر این نکته ضروری است که فرض ما در این پژوهش این است که مخاطبان ما فقط شیعیان نیستند، بلکه اهل سنت و نیز کسانی هستند که در سایه القای شبهات به این نتیجه رسیده­اند که این حرکت حضرت فاطمهB صرفاً حرکتی مادی و در راستای بازپس­گیری تکه زمینی می­باشد که حق ایشان بوده است.

با این فرض و نیز اثبات این نکته که معصومینD بر اساس قرآن و با زبان قرآن سخن می­گفته­اند، و لذا مطالبه حق غصب شده اهل بیتD و منصب الهی امامت در واقع در راستای عمل به آیات قرآن و دستورات خداوند متعال صورت گرفته است، و نیز توجه به این نکته که بررسی خطبه فدکیه بدین صورت، برای روشن ساختن حقایق نهفته در این خطبه برای تشنگان معنویت مؤثر است، به اهمیت این­گونه پژوهش­ها بیشتر پی می­بریم.

از رهگذر این تحقیق مشخص خواهد شد، بیانات و مطالبات حضرت فاطمهB در خطبه فدکیه، ریشه قرآنی دارند.

. هفت محور اصلی خطبه عبارت است از: 1. شكر الهی، توحید و صفات پروردگار و هدف آفرینش؛ 2. مباحث مربوط به نبوت و مقام والای پیامبر J3. جایگاه قرآن 4. معرفی خود و خاندان نبوت و اشاره به وضعیت مردم در دوران جاهلیت. 5. حوادث و رویدادهای بعد از رحلت پیامبر Jو تلاش منافقین برای محو اسلام. 6. غصب فدك و ارث 7. اتمام حجت با خواصّ بی‌بصیرت و ضرباتی كه از ناحیه آن­ها به اسلام وارد می‌شود.